Stasiniewicz Jan (1907–1966), malarz, teoretyk sztuki.
Ur. 14 V w Rzeszowie, był wnukiem Juliana, plenipotenta Wodzickich w Tyczynie, dzierżawcy Kielnarowej, synem Stanisława (zm. 1915), prawnika, inspektora Izby Skarbowej, i Marii ze Stroków (zm. 1916). Miał braci Andrzeja (zm. 1943), literata, który zginął w Oświęcimiu, oraz Aleksandra (18 IX 1910 – 1940), prawnika, ppor. WP, zamordowanego przez NKWD w Katyniu.
S. w wieku ośmiu lat został sierotą; wraz z bratem Andrzejem był wychowywany przez siostrę matki, Wandę Sosnowską. Podczas nauki w wyższych klasach gimnazjum w Rzeszowie uczył się podstaw malarstwa u Antoniego Kamińskiego. W r. 1925, po zdaniu matury, nie dostał się na ASP w Krakowie, toteż w l. 1925–7 studiował historię sztuki na UJ, a malarstwo u Jerzego Fedkowicza w Wolnej Szkole Malarstwa i Rysunku. W r. 1927 został przyjęty jako student nadzwycz. (uzwyczajniony w r. akad. 1928/9) na ASP w Krakowie, gdzie studiował malarstwo w pracowni Wojciecha Weissa i techniki malarskie pod kierunkiem Jana Hoplińskiego. Fascynował się sprawami technologii i nie korzystał z gotowych farb. W r. akad. 1931/2 otrzymał absolutorium. W r. 1933, po ślubie, przeniósł się do rodzinnego domu żony w Nowym Wiśniczu koło Bochni. Żył w bardzo skromnych warunkach, utrzymując się m.in. dzięki niewielkiej pomocy wuja, emerytowanego nauczyciela Adama Stroki; proponowanej mu przez Weissa asystentury nie przyjął. W r. 1937 otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej, które umożliwiło mu czasowy powrót do Krakowa, gdzie zajmował się malarstwem oraz projektował i wraz z żoną wykonywał lalki do szopki «Kukiełki u Hawełki». W l. 1938–9 dostał kolejne stypendia Funduszu Kultury, z których ostatnie, przeznaczone na studia zagraniczne, nie zostało zrealizowane z powodu wybuchu wojny. Powstałe w tym czasie prace wystawiał w Krakowie w Pałacu Sztuki, w Warszawie w Zachęcie i w Inst. Propagandy Sztuki (IPS, m.in. w r. 1936 na wystawie „Sport w Sztuce” pokazał obraz Starcie pod bramką) oraz w Poznaniu (w r. 1937 na wystawie „Kwiaty-wnętrze” otrzymał nagrodę). Obrazy z tego okresu, głównie martwe natury i realistyczne portrety m.in. Portret teścia (1935, olej., wł. prywatna), charakteryzuje wyważona, stonowana kolorystyka, uproszczona, logiczna forma, pewna płaszczyznowość i klarowna kompozycja, niekiedy także tendencja do geometryzacji. Większość tego dorobku zaginęła w r. 1939.
W czasie drugiej wojny światowej mieszkał S. ponownie w Nowym Wiśniczu. Od r. 1941 należał tamże do ZWZ, potem AK, do placówki używającej krypt. Sum, podległej 12. pp pow. bocheńskiego; w domu S-a drukowano tajne pismo „Sygnał”. Z braku środków na przybory malarskie tworzył niewiele; z r. 1941 pochodzi Autoportret (olej.). W r. 1945 przeprowadził się do Katowic, gdzie objął stanowisko kierownika Teatru Lalek przy Wojewódzkim Domu Kultury (WDK). W r. 1946 zajmował się organizacją Teatru Lalek oraz Pracowni Malarstwa i Rysunku w Ośrodku Młodzieżowym w Sławęcicach. Po jego likwidacji wrócił do Katowic i w l. 1947–51 pracował na stanowisku kierownika Kursu Malarstwa i Rysunku przy WDK. W tym okresie dawny profesor S-a Hopliński starał się bezskutecznie o jego zatrudnienie jako asystenta na ASP w Krakowie lub w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. S. zorganizował Ogniska Plastyczne w Raciborzu (1950) i Opolu (1950–1, wraz z Władysławem Początkiem); z Opola musiał odejść, ponieważ nie zgodził się na prowadzenie zajęć z rysunków z modelu gipsowego (popiersia Józefa Stalina). W l. 1950–64 działał w Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) w Katowicach: w Zarządzie Sekcji Malarskiej, Komisjach Rewizyjnej i Artystycznej oraz w Sądzie Koleżeńskim; pełnił funkcje sekretarza, wiceprezesa i przewodniczącego Komisji Likwidacyjnej ds. byłej działalności gospodarczej, był też delegatem z Katowic na Walny Zjazd ZPAP. Pracował w Komisji Sztuki i Architektury Sakralnej Diec. Katowickiej. Uczestniczył w wystawach Okręgu Katowickiego ZPAP oraz wystawach ogólnopolskich w Radomiu i Warszawie; w r. 1958 miał wystawę indywidualną w Biurze Wystaw Artystycznych (BWA) w Katowicach i Opolu.
W pracach powojennych nasilił S. tendencję do upraszczania, rytmizowania i monumentalizacji form (m.in. Odpoczynek I, 1950, Muz. Śląskie w Katowicach). Stopniowo odchodził od dotychczasowego, dość jednorodnego stylu i nawiązywał do różnych nurtów sztuki europejskiej: kubizmu, futuryzmu, twórczości H. Matisse’a (Stragan, 1948) i P. Klee. Zaczął stosować kontrastowe zestawienia barwne i budować kompozycję za pomocą umownych znaków i symboli (Kajaki, 1958). W końcu l. pięćdziesiątych tworzył coraz częściej poetyckie obrazy, czerpiące tematykę z wyobraźni, marzeń sennych i wspomnień (Sen, 1959, Muz. Historii Katowic); w l. 1963/4 namalował cykl nostalgicznych pejzaży Wariacje na temat Wiśnicza (wł. prywatna), uznawany przez niektórych krytyków za jego najważniejsze dzieło. Pod koniec życia stworzył kilka obrazów abstrakcyjnych w konwencji «informel», o bogatej fakturze i ekspresyjnej kompozycji m.in. tryptyk Formy w czasie i przestrzeni (1965, olej., Muz. Historii Katowic). Zajmował się również malarstwem ściennym; z Edmundem Czarneckim zaprojektował i wykonał polichromię w Sanktuarium Maryjnym p. wezw. św. Szczepana w Bogucicach (1954), a z Henrykiem Kobylińskim polichromię w kościele Świętego Krzyża w Siemianowicach Śląskich (1958). Następnie wykonał mozaiki: Hutnictwo i Górnictwo w przejściu podziemnym pod Rondem w Katowicach (1963) i na elewacji Szkoły Muzycznej im. Mieczysława Karłowicza tamże (zrealizowane w r. 1967). Zaprojektował lalki do przedstawienia „Pimpuś Sadełko” (wg Marii Konopnickiej) w reżyserii żony w Śląskim Teatrze Lalki i Aktora «Ateneum» w Katowicach (premiera 27 III 1962). Interesował się również teorią sztuki, próbując m.in. zastosować w niej teorie filozofa prawa Leona Petrażyckiego; opublikował z tego zakresu rozprawy O właściwe nauczanie w szkołach dla plastyków („Przegl. Artyst.” 1947 nr 1/2) i Z rozważań nad obrazem (tamże 1948 nr 3), ale większość prac pozostawił w rękopisach. Zmarł 16 IX 1966 w Katowicach, został pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony Medalem Niepodległości (przed wojną), Złotym Krzyżem Zasługi (1955) i Złotą Odznaką «Zasłużony w Rozwoju Województwa Katowickiego» (1964).
S. był żonaty z Jadwigą z Zagrodzkich (1905–1997), kilkakrotnie rozpoczynającą studia we Lwowie i Krakowie, których nie ukończyła z powodu choroby płuc, po drugiej wojnie światowej pracującą w teatrach lalkowych Katowic i Opola; z małżeństwa tego nie miał dzieci.
Pośmiertne wystawy S-a zorganizowano w BWA w Katowicach (1967) i Opolu (1969), Galerii «P» w Katowicach (1985), Muz. im. Stanisława Fischera w Bochni (1998) i Galerii «Fra Angelico» przy Muz. Archidiecezjalnym w Katowicach (1999).
Prace S-a znajdują się w zbiorach ASP w Krakowie oraz w muzeach: im. Fischera w Bochni, w Raciborzu, Historii Katowic, Śląskim i Archidiecezjalnym w Katowicach, Okręgowym w Rzeszowie i Ziemi Wiśnickiej w Nowym Wiśniczu.
Autoportret z r. 1934 w Muz. w Raciborzu; Fot. w: Jan Stasiniewicz. Wystawa malarstwa (Katalog), BWA, Kat. 1967, – Ligocki A., Plastycy Śląska i Zagłębia, Kat. 1977 s. 148–9; Śląski Słown. Biogr., II 309–11; – Jan Stasiniewicz 1907–1966. Malarstwo, Katalog, Muz. im. Fischera, Bochnia 1998; Jan Stasiniewicz. Malarstwo, Katalog, Salon BWA, Opole 1969; Jan Stasiniewicz 1907–1966. Malarstwo, Katalog, Muz. Śląskie, Kat. 1985; Jan Stasiniewicz. Wystawa malarstwa. Dziesięć lat doświadczeń, Katalog, Centr. BWA, Kat. 1958; – Drwal K., Retrospektywa wielkopostna, „Dzien. Zachodni” 1999 nr 51; Kurek J., Smutny pan z portretu, „Dzien. Pol.” 1998 nr 271; Ligocki A., Życie i twórczość Jana Stasiniewicza, „Ziemia Śląska”, (Kat.) T. 1: 1988 205–88; Malinowska J., Dziesięć lat doświadczeń, „Trybuna Opolska” 1958 nr 294; Pyka H., Z perspektywy Ligockiego, „Dzien. Zachodni” 1999 nr 73; Rutkowska B., Artysta z pasją, „Panorama” 1967 nr 33; Zawoja F., Mieszkaniec samotnego lądu „Trybuna Robotn.” 1985 nr 244; – Sport w Sztuce (malarstwo), katalog IPS, W. 1936 s. 18; Sprawozdanie TZSP, W. 1938 s. 29; – „Dzien. Zachodni” 1985 nr 200; „Now. Rzeszowskie” 1968 nr 47; „Przegl. Artyst.” 1968 nr 1 s. 62; „Temi” (Tarnów) 1998 nr 42; „Trybuna Opolska” 1958 nr 284; „Trybuna Robotn.” 1958 nr 38, 1967 nr 179; – IS PAN: Zbiory Specjalne, nr 70 (koresp. z Arch. IPS), nr 1349 („Rozważania nad sztuką”, oprac. A. Ligocki, mszp.), Pracownia Plastyki Współcz. (wycinki prasowe, katalogi wystaw, rys biogr. S-a autorstwa Ligockiego), Pracownia Słown. Artystów Pol. (wypisy z katalogów przedwojennych wystaw zbiorowych); – Informacje Łukasza Stasiniewicza z Sosnowca.
Anna Straszewska