Stebnowski Jan (1884–1978), malarz, kartograf, legionista.
Ur. 9 XII w Horodence (pow. stanisławowski), był synem Franciszka, właściciela niewielkiego majątku, i Petroneli z Hermatyków.
S. uczył się w Horodence w szkole powszechnej (1892–6) i wydziałowej (1896–9), następnie (1899–1904) w Seminarium Nauczycielskim w Zaleszczykach, gdzie zdał maturę. W l. 1904–14 studiował na ASP w Krakowie, kolejno u Floriana Cynka, Leona Wyczółkowskiego i Teodora Axentowicza. W r. akad. 1906/7 otrzymał nagrodę za akt i brązowy medal. Po przerwaniu studiów w r. akad. 1910/11 kształcił się w École des Beaux-Arts w Paryżu; podawał też (w karcie ewidencyjnej zachowanej w CAW), że uczył się również w Monachium i Rzymie, lecz na to brak dowodów. W r. 1911, przynajmniej od czerwca do końca października, przebywał na kuracji w Domu Zdrowia Tow. Bratniej Pomocy w Zakopanem. W tym czasie starał się o stypendium na okres studiów z fundacji: im. Konstantego Zahorowskiego oraz Maksymiliana i Franciszka Ksawerego Siemianowskich; 27 VI t.r. Namiestnictwo we Lwowie przyznało mu 700 koron rocznie z fundacji Zahorowskiego. W r. akad. 1913/14 zdał na UJ egzamin państwowy, uprawniający do nauczania rysunków, historii sztuki, geometrii wykreślnej, perspektywy oraz przedmiotów pokrewnych w szkołach realnych i gimnazjach. W czasie studiów wstąpił w Krakowie do Tow. «Strzelec».
Po wybuchu pierwszej wojny światowej, 8 VIII 1914 zaciągnął się S. do Legionów Polskich (podawana w niektórych źródłach i opracowaniach data 30 VIII, to dzień złożenia przez niego przysięgi wojskowej). Przydzielony do 2. komp. baonu uzupełniającego znalazł się 19 VII 1915 na froncie. Podczas kampanii namalował Krajobraz z namiotami (olej., Muz. WP w W.). W listopadzie t.r., w wyniku superrewizji, został wcielony do armii austro-węgierskiej i przydzielony do Szkoły Jednorocznych; po interwencji Naczelnego Komitetu Narodowego zwolniono go w poł. lutego 1916. Przed powrotem do Legionów, 14 IV t.r. wniósł do ASP prośbę o wypłacenie mu należnego stypendium fundacji Zahorowskiego za r. akad. 1913/14 i otrzymał je. Od końca kwietnia 1916 pozostawał w dyspozycji Komendy Legionów, następnie otrzymał przydział do 4. pp jako sierżant rachunkowy przy sztabie pułku. T.r. w obozie pod Optową malował osadę pułkową nazwaną Rojowe Osiedle: Z Rojowego Osiedla i Ziemianki rezerwy pod Optową (olej., Muz. WP) oraz Kancelaria rachunkowa 4 p.p. (wyst. w Lublinie w r. 1917), a także nowość w uzbrojeniu – Miotacz min 4 p.p. Optowa 1916 (olej., Muz. WP). Odkomenderowany (15 V – 31 VII 1916) do Szkoły Administracji Oficerskiej Legionów Polskich w założonej nad Styrem osadzie wojskowej Legionowo, wykonał cykl akwarel (m.in. Legionowo I i II oraz Most kpt Zagórskiego), które wystawił w warszawskim TZSP. Dokumentował życie obozowe na froncie wołyńskim, zwłaszcza postoje nad Stochodem: Postój 4 p.p. we wrześniu 1916 r., Kwatery 4 p.p. w Piasecznie na Wołyniu, Kwatery Komendy LP w Piasecznie (Muz. WP). Portretował towarzyszy walki (m.in. akwarela Starszy żołnierz Leon Marchwicki na placówce 4 p.p., wyst. w Lublinie w r. 1917). Po wycofaniu Legionów z frontu na początku października 1916 i przeniesieniu ich do Baranowicz namalował S. nowe miejsce postoju Baranowicze (olej., Muz. WP). Dn. 1 I 1917 otrzymał stopień chorążego. Po kryzysie przysięgowym t.r., rozkazem Komendy Legionów z 5 IX mianowano go likwidacyjnym oficerem rachunkowym; 20 XI, po zakończeniu prac likwidacyjnych, złożył prośbę o zwolnienie (zamierzał przejść do armii austro-węgierskiej), jednak wycofał to podanie, a Komenda Legionów przydzieliła go do baonu uzupełniającego w Przemyślu. Dn. 1 III 1918 został awansowany do stopnia podporucznika.
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej pozostał S. w WP; przydzielony do wojskowej służby kartograficznej, uczęszczał w l. 1918–20 na Oficerskie Kursy Miernicze, które ukończył już po przemianowaniu ich na Oficerską Szkołę Topograficzną przy Wojskowym Inst. Geokartograficznym (WIG). Z tego okresu pochodzi życiorys S-a (z 18 I 1919, zachowany w CAW, sygn. K. J. Stebnowski), odbiegający w szczegółach od potwierdzonej dokumentami biografii S-ego (m.in. późniejsza o dwa lata data urodzenia), sporządzony zapewne w związku z ograniczeniem wiekowym dla uczniów Oficerskiej Szkoły Topograficznej. W Oddziale Pomiarów Wojennych S. otrzymał 14 II 1920 stopień porucznika. W okresie 1 VIII 1920 – 14 II 1921 był inspektorem robót fortyfikacyjnych, po czym został odkomenderowany do Centrum Wyszkolenia w Grodnie (1 III – 20 IV t.r.), a następnie do Głównego Urzędu Ziemskiego (1 V – 31 X) dla przeprowadzenia parcelacji na cele osadnictwa wojskowego; ostatecznie zatrudniono go w WIG: w Wydz. II Topograficznym (1 XI – 24 IV 1923) i Wydz. III Kartograficznym (25 IV t.r. – 14 VI 1926); w l. 1925–6 pracował tu nad „Mapą samochodową Polski”. Skierowany przez WIG odbył 2-letnie studia w zakresie poligrafii dla celów kartograficznych w Sérvice Geographique de l’Armée w Paryżu (15 VI 1926 – 28 VI 1927) w trakcie których 20 X 1926 awansowano go do stopnia kapitana. Po powrocie do Polski kierował działem map taktycznych w Wydz. III WIG, a następnie był tamże zastępcą szefa Wydz. II. W r. 1931 został przeniesiony w stan spoczynku. W tym czasie dorabiał malowaniem portretów. Zajmując się historią kartografii i geografii, opublikował prace Historia druku map w zarysie – Essai historique sur les procedes d’impression des cartes geographiques (W. 1933) oraz tom pierwszy Rozwoju kartografii wobec zagadnień wojskowych w starożytności (W. 1934, uzupełnione i wznowione w „Studiach i Mater. do Hist. Wojsk.”, W. 1960). W r. 1934 wziął udział w „Historycznej Wystawie Legionów Polskich w Krakowie”. Ogłosił wspomnienie Rozmowa Komendanta z Fałatem („Żołnierz Legionów i POW” 1938 nr 2), o wizycie Józefa Piłsudskiego wiosną 1916 w pracowni malarza w Legionowie.
W trakcie oblężenia Warszawy w r. 1939 spłonęła pracownia malarska S-ego przy ul. Alberta wraz z całym jego dorobkiem plastycznym z l. międzywojennych. Podczas okupacji niemieckiej malarstwo portretowe stało się jego głównym źródłem utrzymania (handlował też zegarkami). Aresztowany przez Gestapo w r. 1943 z powodu ukrywania małżeństwa żydowskiego został zwolniony za okupem; ponownie aresztowany 16 V 1944 i wkrótce znów zwolniony, ukrywał się do wybuchu powstania warszawskiego t.r. Podczas walk powstańczych spłonęły rękopisy dwóch kolejnych tomów Rozwoju kartografii wobec zagadnień wojskowych w starożytności (wycofane z drukarni Tow. Wiedzy Wojskowej z powodu wybuchu wojny). Po upadku powstania znalazł się S. w obozie w Pruszkowie. Uciekł z transportu do Rzeszy i zamieszkał w Godzianowie pod Skierniewicami. W styczniu 1945 wrócił do Warszawy. Od t.r. był kierownikiem działu fotogrametrii, najpierw w Biurze Odbudowy Stolicy, a następnie w Biurze Urbanistycznym Warszawy (do r. 1953). W r. 1948 uzyskał na Politechn. Warsz. stopień inżyniera geodety w zakresie kartografii. W l. 1950–6 włączył się w nurt sztuki socrealistycznej (Lenin w Tatrach w towarzystwie geologa W. Kuźniara, olej., 1955). Podejmował też tematy historyczne nawiązujące do interesujących go dziejów geografii i kartografii (M. Kopernik, B. Wapowski i M. Benventano pracują nad pierwszą mapą Polski, olej., 1953). W późniejszej twórczości nawiązywał w sposób epigoński do pointylizymu (Dziecię woła o prokuratora, olej., 1958, wł. prywatna), malarstwa P. Gauguina oraz sztuki ekspresjonistycznej i symbolicznej (Maki, olej., 1970). Większość prac S-ego charakteryzuje uproszczony modelunek: plama barwna jest podporządkowana rysunkowi. S. był członkiem ZPAP. Miał dwie wystawy indywidualne w warszawskiej Zachęcie (1960 i 1973) oraz brał udział w licznych wystawach zbiorowych, m.in. Okręgu Warszawskiego ZPAP (w l. 1959, 1966, 1968 i 1972). W r. 1975 otrzymał nagrodę jubileuszową Ministra Kultury i Sztuki. Zmarł 24 VIII 1978 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Krzyżem Walecznych (1923), Krzyżem Niepodległości (1932), Krzyżem Zasługi i Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–21 oraz Medalem Dziesięciolecia.
Na początku l. pięćdziesiątych ożenił się S. z Anną Słupską (1903–1995), architektem, córką malarza Feliksa Słupskiego (zob.); małżeństwo było bezdzietne.
Obrazy S-ego pokazano na wystawie „Do Ciebie Polsko” w TPSP w Krakowie (31 X – 31 XII 1988). Prace S-ego znajdują się w zbiorach: Zamku Królewskiego na Wawelu w Krakowie, Muz. Okręgowego w Toruniu i Muz. WP w Warszawie.
Jan Stebnowski. Malarstwo (Katalog), Zachęta, W. 1973; Katalog Historycznej Wystawy Legionów Polskich, Muzeum Narodowe w Krakowie, sierpień 1934, Kr. 1934; Katalog wystawy Legionów Polskich, Lublin, lipiec–sierpień, Kr. 1917; Katalog wystawy Legionów Polskich, Lwów, wrzesień, Lw. 1917; Katalog wystawy Legionów Polskich, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, kwiecień 1917, W. 1917; Katalog wystawy „Legiony w sztuce”, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, marzec–kwiecień 1934, Lw. 1934; Wystawa Malarstwa Jana Stebnowskiego (Katalog), Zachęta, W. 1960; – Milewska W., Zientara M., Sztuka Legionów Polskich 1914–1918 i jej twórcy, Kr. 1999 (błędna sygn. księgi komputowej); Seweryn T., Sztuka Legionów, „Sztuki Piękne” 1934 nr 9 s. 339; Wilewska R., Legiony Polskie w sztuce. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego, „Muzealnictwo Wojsk.” 1995 nr 6 s. 43–54; Wyganowska W., Sztuka Legionów Polskich 1914–1918, W. 1994; – Lista starszeństwa oficerów zawodowych, W. 1929; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, s. 399 (błędne miejsce zdania matury); Rocznik oficerski, W. 1924, 1928, 1933; – „Słowo Powsz.” 1973 nr 25; „Stolica” 1973 nr 14; „Trybuna Ludu” 1960 nr z 18 IX; – Nekrologi z r. 1978: „Tyg. Powsz.” nr 50, „Życie Warszawy” nr 202, 203; – Arch. ASP w Kr.: sygn. B 17 (A23), KS2–6, T18 B; CAW: Akta personalne S-ego, sygn. 9006, 30130, Księga komputowa 4 p.p. LP, sygn. 120.30.113, Akta odznaczeniowe KN 15.04.1932 r., sygn. KW 115/S–3323; IS PAN: Pracownia Plastyki Współcz., Pracownia Słown. Artystów Pol.; – Mater. u rodziny w W. (życiorys, ankieta personalna, pismo do ZBoWiD); – Informacje Zygmunta Kozaka z W. na podstawie kwerendy z CAW.
Anna Straszewska