Strzoda Jan (1887–1959), lekarz, powstaniec śląski, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, działacz społeczny.
Ur. 15 X w Wierzchu (pow. prudnicki), był synem Franciszka (zob.) i Pauliny ze Spillerów.
S. uczęszczał do gimnazjum w Oławie. Od r. 1908 studiował medycynę w Monachium, Berlinie i Rostoku; był w tym czasie członkiem Związku Młodzieży Polskiej «Zet». Od października 1910 do marca 1911 odbywał służbę wojskową, po czym wrócił na studia. Zmobilizowany po wybuchu pierwszej wojny światowej, służył w armii niemieckiej od sierpnia 1914 do grudnia 1918. Dn. 12 II 1917 otrzymał w Rostoku dyplom lekarza. W l. 1919–20 pracował jako wolontariusz w klinikach uniwersyteckich we Wrocławiu; tam 31 III 1920 uzyskał stopień doktora medycyny i chirurgii na podstawie pracy Beiträge zur Lehre von den Knochencysten, napisanej pod kierunkiem Oswalda Bumkego. Od października 1920 praktykował S. w Wierzchu. Uczestniczył w pracach Polskiego Komitetu Plebiscytowego na pow. prudnicki w Strzeleczkach. Od lutego do kwietnia 1921, w ramach przygotowań do organizacji polskiej służby zdrowia, odbył w Poznaniu kurs dla lekarzy powiatowych. W trzecim powstaniu śląskim, w maju i czerwcu t.r., był lekarzem pułkowym w Zabrskim Pułku Piechoty im. Tadeusza Kościuszki w Grupie Wschód.
Dn. 20 X 1921 osiedlił się S. w Królewskiej Hucie (od r. 1934 Chorzów). Pracował tam w przemysłowej kasie chorych Huty «Batory» i kasie chorych górniczej Spółki Brackiej, a w l. 1931–9 jako lekarz naczelny Ogólnomiejscowej Kasy Chorych. Ponadto był lekarzem w Pomocy Lekarskiej dla Urzędników Państw. i Wojewódzkich oraz lekarzem szkolnym i sportowym w Biurze Opieki Lekarskiej nad Bezrobotnymi. Czynny w życiu publicznym, był w l. 1921–36 członkiem Zarządu Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku. Od r. 1922 wchodził w skład Zarządu, a w l. 1928–30 był przewodniczącym Związku Gospodarczego Lekarzy Polaków na Śląsku. Od r. 1922 był członkiem Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Królewskiej Hucie; w r. 1926 został jej wiceprezesem. W r. 1935 wszedł do Zarządu Głównego Związku Lekarzy Państwa Polskiego w Warszawie. W l. 1935–9 pełnił funkcję skarbnika Śląskiej Izby Lekarskiej. Uczestniczył w r. 1935 w pracach komitetu organizacyjnego X Zjazdu Higienistów Polskich w Katowicach. Był członkiem Związku Powstańców Śląskich, Koła Polskiego Tow. Tatrzańskiego w Chorzowie i PCK. Po przewrocie majowym zaangażował się w ruch śląskiej sanacji, należał w r. 1926 do założycieli Związku Naprawy Rzeczypospolitej, a w r. 1934 – Zjednoczenia Chrześcijańsko-Społecznego.
Pod koniec sierpnia 1939 i po wybuchu drugiej wojny światowej kierował S. Stacją Ratowniczo-Sanitarną w Chorzowie. Dn. 3 IX t.r. został ewakuowany wraz z cywilnymi władzami Chorzowa na wschód. Od 8 do 11 IX kierował stacją pomocy dla uchodźców śląskich w Klemensowie koło Zamościa. Dn. 17 IX przedostał się do Rumunii; był tam lekarzem w obozach uchodźców i internowanych. W ramach działalności YMCA od sierpnia 1940 udzielał pomocy lekarskiej uciekinierom polskim na Cyprze, udającym się stąd do WP na Środkowym Wschodzie. Dn. 17 VI 1941 w Palestynie wstąpił w stopniu ppor. do WP i został przydzielony do służby sanitarnej Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. W lipcu 1942 ukończył trzymiesięczny kurs Szkoły Podchorążych Sanitarnych Rezerwy na Środkowym Wschodzie w Quastina koło Tel Awiwu. W Jerozolimie był kolejno lekarzem kierującym Izbą Chorych i Sekcją Malaryczną Dowództwa Szkolenia Junaków (1 I 1943 – 1 X 1944), lekarzem w Polskim Więzieniu Wojskowym i w Garnizonowej Izbie Chorych (do 11 VII 1945) oraz lekarzem Komendy Placu (do 14 II 1946). Dn. 15 II 1946 został przeniesiony do 8. Szpitala Wojskowego; pracował jako ordynator oddziałów wewnętrznych szpitali wojskowych polskich i brytyjskich w Palestynie, Libanie i Egipcie. Wykładał też na kursach wojskowego szkolenia sanitarnego. Dn. 21 I 1947 zgłosił w Egipcie powrót do Polski. Zdemobilizowany został 30 I t.r. w stopniu ppor.-lekarza. Po krótkim pobycie w Wielkiej Brytanii wraz z synami Lucjanem i Władysławem, z którymi spotkał się na Zachodzie, wrócił 24 V do kraju.
Od lipca 1947 był S. inspektorem lecznictwa szpitalnego w Chorzowie, a od 1 V 1948 zastępcą lekarza naczelnego tamtejszej Ubezpieczalni Społecznej; po jej likwidacji pracował od 1 I 1951 w państw. służbie zdrowia jako lekarz rejonowy. Ponadto od r. 1948 był lekarzem orzekającym w Zakładzie Ubezpieczalni Społecznej w Chorzowie. Zmarł 4 III 1959 w Chorzowie, został pochowany na cmentarzu przy parafii św. Jadwigi. Odznaczony był m.in.: Śląską Wstęgą Waleczności i Zasługi, Śląskim Krzyżem Powstańczym, a za służbę w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie: Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Gwiazdą za Wojnę 1939–1945 oraz Gwiazdą Afryki.
W zawartym w r. 1922 małżeństwie z Łucją z Grabowskich, za udział w powstaniach śląskich mianowaną w r. 1972 ppor. WP, miał S. trzech synów: Lucjana (ur. 1924), lekarza fizjologa pracy, docenta Śląskiej Akad. Med., a od r. 1967 Akad. Ekonomicznej w Katowicach, osiadłego później w Niemczech, Władysława (ur. 1925), ekonomistę, i Bolesława (ur. 1928), technika samochodowego.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Enc. powstań śląskich; Kto jest kim w polskiej medycynie, W. 1987 s. 627 (dot. syna, Lucjana); Leksykon regionalnej historii medycyny, „Pro Medico. Biul. Okręgowej Izby Lek. w Kat.” 1966 nr 16 s. 21; Słownik medycyny i farmacji Górnego Śląska, Kat. 1995 II (fot.); Smereka J., Polskie doktoraty na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Wrocławskiego z lat 1811–1939 i ich autorzy w życiu zawodowym, naukowym i społeczno-politycznym, Wr. 1980 s. 212, 320; – Brożek K., Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie, 1918–1922, Kat. 1973 (fot. zbiorowa); tenże, Szkolna służba zdrowia w województwie śląskim w latach międzywojennych, w: Kronika higieny i medycyny szkolnej na Śląsku i w Zagłębiu, Kat. 1993 s. 200; Długajczyk E., Sanacja śląska, 1926–1939. Zarys dziejów politycznych, Kat. 1983 s. 270; Kapała Z., Ślązacy i Zagłębiacy w walkach Polskich Sił Zbrojnych na Obczyźnie, Bytom 1992 s. 125; Maciejewski J., Dwudziestopięciolecie istnienia spółdzielni Bank Ludowy. Spółdzielnia z odpowiedzialnością nieograniczoną, Królewska Huta 1901–1926, Królewska Huta 1926 s. 30–1 (fot.); Mrowiec A., Mieszkańcy województwa śląskiego na froncie libijskim (1941–1942), Prace Nauk. Uniw. Śląskiego 1971 nr 18, Prace Hist. z. 2 s. 64; Szymiczek F., Stowarzyszenia akademickie polskiej młodzieży górnośląskiej we Wrocławiu. 1863–1918, Wr. 1963 s. 111, 161, 202; – Hanke E., Trudy i oczekiwania. Wspomnienia lekarza, W. 1965 s. 146, 154, 172, 202, 238, 246; Hanke R., Polska droga Chorzowa. Opowieści z dziejów Chorzowa, Chorzów 1988; Polski almanach medyczny na rok 1956, Oprac. Z. Woźniewski, W. 1957 s. 328; Rocznik lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na r. 1936, W. 1936; toż na r. 1938, W. 1938; toż na r. 1948, W. 1949; – AP w Kat.: Śląski Inst. Nauk., sygn. 592 (śląska kartoteka biogr., mater. biogr. S-y); Arch. Śląskiej Izby Lek. w Kat.: Teczka personalna S-y; IPiM Sikorskiego: sygn. A XII.86/38/460; – Informacje synów S-y, Lucjana z Dinslaken (Niemcy) i Władysława z Chorzowa.
Krzysztof Brożek