Stysiński Jan (1821–1905?), śpiewak (bas, baryton), aktor.
Ur. 9 V w Mstowie koło Częstochowy.
Dn. 28 VII 1835, jako uczeń prywatny, zdał S. egzamin do klasy drugiej w Liceum św. Anny w Krakowie; w kolejnych klasach był uczniem zwykłym tej szkoły. Zrezygnował z nauki w liceum 23 V 1838, po czym uczył się w Szkole Śpiewu Dramatycznego Franciszka Mireckiego. Po koncertach (m.in. 9 III 1842 z Józefiną Bełcikowską, Samuelem Kossowskim i nieznanym z imienia tenorem Dawidem) oraz popisie szkoły (7 IV 1843) dyrektor Hilary Meciszewski zaangażował go 1 V 1844 do teatru krakowskiego i włączył do zespołu tworzonej tam opery polskiej. S. debiutował 27 XI t.r. na inauguracyjnym przedstawieniu operowym partią Sulpicjusza w prapremierze polskiej „Córki pułku” G. Donizettiego. W opinii Karola Estreichera «od pierwszego występu okazał się dobrym śpiewakiem i wybornym aktorem. […] w grze […] pociąga piękna i szlachetna postać jego, godność w obejściu i ułożenie wzorowe». Wystąpił następnie m.in. jako Kuno w „Wolnym strzelcu” C. M. Webera, Bartolo w „Cyruliku sewilskim” G. Rossiniego, Fabrycjo w prapremierze opery komicznej Mireckiego „Nocleg w Apeninach” wg komedii Aleksandra Fredry (11 IV 1845), Bardos w „Zabobonie, czyli Krakowiakach i Góralach” Jana Nepomucena Kamińskiego z muzyką Karola Kurpińskiego, Pietro w „Niemej z Portici” D. Aubera oraz Orowist w „Normie” V. Belliniego. Grał także w przedstawieniach dramatycznych, m.in. Edrasa w „Uczcie Baltazara” G. Robillarda d’Avrigny i F. Cornu oraz Opalińskiego w „Urszuli Meierin” Konstantego Majeranowskiego. Występował ponadto na koncertach teatralnych. Z zespołem opery krakowskiej, kierowanym przez Juliusza Pfeiffera, gościł m.in. w Poznaniu (1844), Kaliszu (latem 1846), Radomiu (od 23 X 1846) i Lublinie.
Po zlikwidowaniu działalności operowej, w lipcu 1847, przez nowego dyrektora teatru krakowskiego Józefa Mączyńskiego, S. pozostał w zespole do 1 XI t.r. Następnie bezskutecznie próbował zaangażować się do opery Warszawskich Teatrów Rządowych (WTR) i w grudniu wrócił do Krakowa. Śpiewał na koncertach (m.in. 10 III 1848 z Bełcikowską i Walerym Nowakowskim, a 12 VIII t.r. również z artystami rozwiązanej opery) oraz występował gościnnie w teatrze i przedstawieniach amatorskich. W sezonie 1848/9 wrócił do teatru krakowskiego, kierowanego nadal przez Mączyńskiego i ponownie był tam śpiewakiem i aktorem (12 X 1848 miał benefis w „Dożywociu” Fredry, a 10 XII t.r. zagrał w „Pierwszej wyprawie młodego Richelieu” J. F. A. Bayarda i P. F. P. Dumanoira). Śpiewał także na koncertach (m.in. 25 X i 13 XII). W l.n. występował w teatrze krakowskim gościnnie (m.in. 29 V 1851 jako Kanclerz w „Puszczy pod Hermannstadt” Johanny von Weissenthurn wg L. C. Caignieza). Związany był od jesieni 1851 z zespołem Józefa Barańskiego, grał z nim m.in. w Radomiu (październik 1852) i Łomży. W maju 1853 i w r. 1854 wraz z grupą Kajetana Nowińskiego odwiedził S. m.in. Kielce, Lublin i Radom. Później koncertował m.in. w r. 1855 w Wieluniu ze skrzypkiem Apolinarym Kątskim, a 26 VI 1856 w Kaliszu z pianistą Adolfem Gnadendorfem. Dn. 11 XII t.r. zaangażowano go do zespołu opery WTR; śpiewał tam m.in. partię Mandaryna w „Koniu spiżowym” Aubera. Wystąpił też w prapremierach oper Stanisława Moniuszki: 1 I 1858 jako Dziemba w „Halce” i 24 IX t.r. jako Antoni we „Flisie”. Krytyka oceniała go pozytywnie, m.in. w „Ruchu Muzycznym” (1857 nr 5) pisano: «wymowa i intonacja przyzwoita, a muzykalność z małej nawet roli widoczna»; również Moniuszko uważał go (listy) za jednego z bliższych i życzliwszych znajomych. Dn. 1 X 1859 został S. zwolniony z WTR; z tonu komentarza Maurycego Krasowskiego („Tyg. Ilustr.” 1861 nr 90 s. 226) można wnioskować o pozaartystycznych powodach jego dymisji.
Być może już w r. 1859 zaangażował się S. do teatru Adama Miłaszewskiego w Żytomierzu; grając tam także role dramatyczne, pozostawał w zespole zapewne do jego rozwiązania w r. 1860. Następnie wrócił do Krakowa; na koncertach pod koniec września 1861 «zastał salę pustą», ponieważ «naród […] ku poważniejszym skierowany jest zajęciom» („Czas” 1861 nr 220). Dn. 28 IX t.r. we Lwowie, w sali Tow. Muzycznego, śpiewał m.in. „Maćka” Moniuszki do słów Teofila Lenartowicza i „Dumkę hetmana Kosińskiego” Platona Kozłowskiego do słów Józefa Bohdana Zaleskiego. W Krakowie występy S-ego spotykały się ze zmiennym zainteresowaniem; 25 IX 1863 publiczność ponownie nie dopisała, natomiast koncerty towarzyszące spektaklom w teatrze 19, 21 i 26 XI t.r. miały znaczną frekwencję. W r. 1869 koncertował S. w Krynicy, a także w Toruniu. Jesienią t.r. znów występował w Krakowie: 18 X z Józefą Hoffman-Rapacką i chórem Tow. Muzycznego «Muza», a 29 X w antrakcie przedstawienia „Miłość i dyplomacja” O. Feuilleta, granego na benefis S-ego; w anonsach prasowych przedstawiano go wtedy jako byłego śpiewaka opery warszawskiej. Jeszcze t.r. przeniósł się S. do Poznania, gdzie aktywnie uczestniczył w życiu muzycznym miasta, m.in. w koncercie «ze współudziałem artystów i amatorów» („Kur. Warsz.” 1869 nr 259) oraz w «świetnym koncercie» w r. 1870 (W. Krogulski). W Poznaniu pracował też jako pedagog: udzielał lekcji śpiewu, a 15 XI 1873 otworzył szkołę śpiewu w sali Czeladzi Katolickiej. Za działalność pedagogiczną kilkakrotnie dziękowano S-emu w prasie („Tyg. Wpol.” 1873 nr 42, 44). W r. 1874 przebywał S. w Warszawie, a w r. 1879 w Krakowie. Wg Estreichera był S. «pięknym mężczyzną, aktorem dobrym we wszystkich rolach, z ułożeniem szlachetnym, skłonniejszy do komiki, miał głos niemocny, barytonowy, miły i wyrobiony». Albert Sowiński uważał, że to «wyborny baryton», a Karasowski podkreślał przydatność S-ego w «rolach kontuszowych»; chwalono też jego role wojskowe. Najsłynniejsze jego role były partiami basowymi, choć artysta ten śpiewał również barytonem. Życie S-ego po r. 1879 nie jest znane. Wg Stanisława Dąbrowskiego (edytora wspomnień Stanisława Krzesińskiego), zmarł być może w r. 1905.
Na początku l. pięćdziesiątych XIX w. poślubił S. aktorkę Teofilę z Żebrowskich (1821 – po 1864), rozwiedzioną z aktorem Marcelim Zenopolskim; występując odtąd pod nazwiskiem Stysińska, grała ona ze S-m w zespołach Barańskiego i Nowińskiego oraz w teatrze Miłaszewskiego w Żytomierzu.
Słown. Teatru Pol.; Sowiński, Słown. muzyków; – Estreicher K., Teatra w Polsce, W. 1953 II 34–5, 38, 69, 100–1, 166, 192–3, 224, 233, 237, 246, 248–9, 252, 266, 268, Kr. 1992 IV cz. 2; Kaszyński S., Dzieje sceny kaliskiej 1800–1914, Wr. 1962; Kolano D., Życie teatralne w Radomiu w latach 1811–1915, Radom 1996 s. 96, 98; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny, s. 260; Rudziński W., Stanisław Moniuszko. Studia i materiały, Kr. 1961 II; Tomaszewicz A., Życie kulturalne ośrodków miejskich guberni kaliskiej w latach zaborów, Sieradz 1998; Tomaszewski W., Między salonem a jarmarkiem: życie muzyczne na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1815–1862, W. 2002; – Got J., Orzechowski E., Repertuar teatru krakowskiego 1845–1865, W. 1974 I; Krzesiński S., Koleje życia, czyli materiały do historii teatrów prowincjonalnych, Oprac. S. Dąbrowski, W. 1957 s. 303, 315, 354, 507; Moniuszko S., Listy zebrane, W. 1969; Reiss J., Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kr. 1939; Teatr krakowski pod dyrekcją Adama Skorupki i Stanisława Koźmiana 1865–1885. Repertuar, Oprac. J. Got, Wr. 1962; Teatr krakowski pod dyrekcją Hilarego Meciszewskiego 1843–1845, Oprac. tenże, Wr. 1967; – „Dzien. Pozn.” 1873 nr 258; „Tyg. Wpol.” 1873 nr 43, 45; – AP w Częstochowie: Akt metrykalny, 88/1821, akta nr 60; AP w Kr.: Gimn. i Liceum im. B. Nowodworskiego, sygn. GLN 180 (protokół egzaminów prywatnych odbywanych w Liceum Krak. św. Anny od 1 października 1834 r., s. 30, 34), sygn. GLN 103 (Księga cenzury uczniów Liceum Krak. św. Anny w r. szk. 1833/4), sygn. GLN 104 (toż w r. szk. 1837/8); B. Jag.: Afisze; B. Narod.: Afisze; IS PAN: Mater. Słown. Teatru Pol., Chomiński M., Wykaz chronologiczny aktorów teatru warszawskiego z l. 1774–1973, rkp., Jasiński J. T. S., Życiorysy aktorów polskich XVIII i XIX w., rkp., Krogulski W., Z notatek aktora, II: Dopełnienie, mszp.
Anna Wypych-Gawrońska