Szkop Jan, pseud. Socha (1906–1979), nauczyciel, działacz ruchu ludowego, poseł na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Ur. 17 II we wsi Brzozów (pow. siedlecki), był jednym z sześciorga dzieci Jana, właściciela sześciohektarowego gospodarstwa, i Tekli z Sarnowskich.
W r. 1925 zdał S. maturę w Państw. Gimnazjum im. Bolesława Prusa w Siedlcach. Następnie ukończył kursy: metodyczno-pedagogiczny w Białymstoku oraz oświaty pozaszkolnej w Warszawie. Od t.r. uczył w pow. lidzkim: w jednoklasowej szkole powszechnej w Podzitwie (do r. 1927), potem jako kierownik w trzyklasowej szkole w Żyrmunach (do r. 1930). Następnie pełnił obowiązki instruktora oświaty pozaszkolnej w Szczuczynie (pow. lidzki) i był tam członkiem Zarządu Powiatowego Związku Młodzieży Wiejskiej (ZMW) oraz jego Zarządu Wojewódzkiego w Nowogródku. W r. 1931 przeniósł się do Wilna, gdzie od 1 IX t.r. uczył kolejno w szkołach powszechnych nr 4, 10 i 16. Jednocześnie w l. 1931–5 studiował historię na Wydz. Humanistycznym USB i uzyskał stopień magistra filozofii w zakresie historii; był w tym czasie wiceprezesem Akademickiego ZMW. Wykształcenie uzupełniał w Szkole Nauk Politycznych przy Inst. Badań Europy Wschodniej. W l. 1935–9 był prezesem ZMW Ziemi Wileńskiej; z jego ramienia wchodził w skład Zarządu Głównego Centralnego Związku Młodej Wsi «Siew».
S. walczył w kampanii wrześniowej 1939 r. jako szeregowiec w 5. pp 1. DP. Uniknął niewoli i wrócił do Wilna. Podczas okupacji sowieckiej był nauczycielem w Seminarium Nauczycielskim w dzielnicy Zwierzyniec. Po zajęciu Wilna przez Niemców był najpierw zatrudniony jako robotnik drogowy, a potem pomocnik młynarski. Działał w Tajnej Organizacji Nauczycielskiej w pow. lidzkim: prowadził tajne nauczanie w Werenowie i organizował je w Hermaniszkach, Bieniakoniach, Raduniu, Ejszyszkach oraz Solecznikach (pow. wileńsko-trocki). Zaprzysiężony w placówce AK w Żyrmunach, pod pseud. «Socha» był prawdopodobnie jednym z zastępców Ludwika Chmaja, prezesa podziemnego SL «Roch» na okręg wileński.
Po zajęciu Wileńszczyzny przez Armię Czerwoną został S. latem 1944 inspektorem szkolnym w Werenowie, a w sierpniu t.r. dyrektorem progimnazjum w Solecznikach Wielkich. W maju 1945 objął w Wilnie kierownictwo Wydz. Organizacyjnego Republikańskiego Zarządu Związku Patriotów Polskich; od 20 IX t.r. do sierpnia 1946 był prezesem Zarządu. Dn. 15 III 1946 został zastępcą Pełnomocnika, a 24 VII t.r. Głównym Pełnomocnikiem Rządu RP ds. Repatriacji z Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej; przewodniczył też komisji likwidacyjnej tego urzędu (do jesieni 1947). Dn. 15 VIII 1946 wstąpił do miejscowego przedstawicielstwa SL przy Zarządzie Głównym Związku Patriotów Polskich i został jego wiceprezesem.
Dn. 12 III 1948 przybył S. do Łodzi. Od 15 IV t.r. do 7 V 1949 był w Warszawie kierownikiem Wydz. Administracyjno-Samorządowego Naczelnego Komitetu Wykonawczego (NKW) SL i równocześnie od 3 X 1948 członkiem Sekretariatu NKW SL, a od 15 III 1949 członkiem jego Prezydium. Dn. 19 V 1949 objął kierownictwo Wydz. Oświaty, Kultury i Propagandy NKW SL. W tygodniku ruchu ludowego „Zielony Sztandar” (1949 nr 48) opublikował artykuł Lewica ludowa w Związku Patriotów Polskich. W listopadzie t.r. został przewodniczącym komisji propagandowej Centralnego Komitetu Jedności Ruchu Ludowego i jako delegat z Siedlec uczestniczył w dn. 26–29 XI w Nadzwycz. Kongresie SL oraz I Kongresie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL), na którym 29 XI wszedł w skład Rady Naczelnej ZSL. Jednocześnie od 30 XI był członkiem Prezydium i Sekretariatu Generalnego, a od 3 XII przewodniczącym Wydz. Propagandy, Prasy i Wydawnictw NKW ZSL (do 7 X 1950). W r. 1950 wszedł w skład Komisji Historycznej NKW ZSL. Od 6 IX 1950 do 23 II 1951 był zastępcą przewodniczącego Centralnej Komisji Wydawniczej „Ludowej Spółdzielni Wydawniczej”. Dn. 7 X 1950 objął stanowisko redaktora naczelnego dziennika „Wola Ludu”, następnie od 1 II 1951 pełnił tę funkcję w tygodniku „Zielony Sztandar”. Z ramienia ZSL został w r. 1952 posłem na Sejm PRL pierwszej kadencji (okręg 63 Chrzanów). Pracował w sejmowej komisji spraw ustawodawczych, a jako poseł sprawozdawca wystąpił na posiedzeniach 22 XI 1952, 27 IV i 17 VIII 1953 oraz 28 IV 1956. Uczestniczył w II Kongresie ZSL (10–12 III 1956) i po zmianach dokonanych w strukturach Stronnictwa 12 III t.r. został członkiem Prezydium Naczelnego Komitetu (NK) ZSL. Wchodził także w skład Prezydium Zarządu Głównego Komitetu Kultury Fizycznej oraz Zarządu Głównego Ligi Obrony Kraju. Dn. 1 XI odszedł z funkcji redaktora naczelnego „Zielonego Sztandaru” i w l. 1956–9 był zastępcą redaktora naczelnego Redakcji Wiejskiej Polskiego Radia. Równocześnie od grudnia 1957 pracował na stanowisku prezesa „Ludowej Spółdzielni Wydawniczej”. Opublikował sztuki teatralne: Jarzębiny kwitną na ugorach. Komedia w czterech aktach (W. 1957) i Szczęśliwy dzień. Sztuka w jednym akcie („Na scenę. Teksty dla polskich zespołów teatralnych”, „Biblioteczka Teatr. Tow. Rozwoju Ziem Zachodnich” (W.) T. 1: 1960 oraz Ostatni wiec. Widowisko sceniczne w trzech aktach („Pieśni i tańce regionu warmińsko-mazurskiego”, W. 1962); nie spotkały się one z zainteresowaniem.
Dn. 6 XI 1959 objął S. stanowisko podsekretarza stanu (wiceministra) w Min. Oświaty; 15 XI t.r. odszedł z funkcji prezesa „Ludowej Spółdzielni Wydawniczej”, a 29 XI, na III Kongresie ZSL, złożył funkcję członka Prezydium NK. W Ministerstwie podlegały mu: Dep. Społeczno-Wychowawczy (współpraca z organizacjami młodzieżowymi), Biuro Oświaty Dorosłych, Centralny Ośrodek Metodyczny i Zjednoczenie Przemysłu Pomocy Szkolnych. Podsekretarzem stanu pozostał także po utworzeniu 16 XI 1966 Min. Oświaty i Szkolnictwa Wyższego; odwołany został 17 I 1969. Uczestniczył w kolejnych kongresach ZSL: czwartym (26–29 XI 1964), piątym (29–31 III 1969) i szóstym (2–4 IV 1973), ale nie był już wybierany na funkcje we władzach Stronnictwa. W l. 1962–72 przewodniczył komitetowi redakcyjnemu „Roczników Dziejów Ruchu Ludowego”, a 3 II 1967 wszedł w skład Rady Naukowej Zakł. Historii Ruchu Ludowego. Od 31 III 1969 do kwietnia 1974 był członkiem Głównej Komisji Rewizyjnej NK ZSL. W listopadzie 1969 przeszedł na emeryturę. Zmarł 18 IV 1979 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kw. C.2.5.5). Był odznaczony m.in. Orderem Sztandaru Pracy II kl., Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi oraz Złotą Odznaką ZNP.
W małżeństwie z Nadzieją z domu Sawko (1907–1966), Białorusinką, miał S. dwóch synów: Andrzeja (ur. 1944), architekta, i Mirosława Konstantego (1949–2007).
Giza, Władze stronnictw lud.; Giza S., Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego 1895–1965, W. 1967; Mołdawa T., Ludzie władzy 1944–1991, W. 1991; Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, W. 1989 (makieta); – Akademicka młodzież ludowa, Red. S. Malawski, W. 1974; Czerniakiewicz J., Repatriacja ludności polskiej z ZSRR 1944–1948, W. 1987; Gmitruk J., Zjednoczone Stronnictwo Ludowe 1949–1989, W. 2004 s. 99, 101–3; Przesiedlenia ludności polskiej z kresów wschodnich do Polski 1944–1947, Oprac. S. Ciesielski, W. 1999; Studia z dziejów ruchu ludowego ofiarowane Czesławowi Wycechowi w 70 rocznicę urodzin, W. 1969; Tomaszewski L., Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939–1945, W. 1999; – Kołodziej E., Sprawozdania Głównego Pełnomocnika Rządu RP do Spraw Ewakuacji Ludności Polskiej z Litewskiej SRR w Wilnie z przebiegu zbiorowej repatriacji w latach 1945–1946, „Teki Arch.”, S. Nowa, T. 3: 1997 s. 172–84; Sejm PRL I kadencji. Sprawozdania stenograficzne, T. 1–2: Skorowidz do sprawozdań stenograficznych z posiedzeń Sejmu PRL, W. [1960] s. 46–7, 96–7, 270–1; – „Wola Ludu” 1952 nr 230; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1979: „Trybuna Ludu” nr 90, „Zielony Sztandar” nr 32, 33 (fot.), „Życie Warszawy” nr 90, 91; – AAN: KC PZPR Centr. Kartoteka, sygn. 5835; Zakł. Hist. Ruchu Lud. NKW ZSL w W.: Centr. Kartoteka Działaczy Ruchu Lud., sygn. 790, Wydz. Kadr ZSL, sygn. X/9; IPN w W.: sygn. IPN BU 230/473 (fot.).
Marek Getter