Paszkowska (Bobińska-Paszkowska) z Bobińskich, 1. v. Brzezińska, Janina Matylda (1884–1973), malarka. Ur. 14 III w Warszawie, była córką Jana Bobińskiego, wicedyrektora Warszawskiego Tow. Ubezpieczeń od Ognia, i Stanisławy z Tołwińskich. Po ukończeniu pensji Henryki Czarnockiej od r. 1904/5 kształciła się w Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Konrada Krzyżanowskiego. Absolutorium uzyskała w r. 1907 jako pierwsza kobieta w historii tej uczelni. W czasie studiów poślubiła swego kolegę malarza Jana Brzezińskiego. Dzięki pomocy finansowej ojca Janiny oboje wyjechali na dalsze studia artystyczne do Francji. Wiosną 1908 zdobyła w Paryżu pierwszą nagrodę w konkursie Cercle International des Artistes za studium tancerki; nagrodę tę stanowiło dwuletnie stypendium z uznaniem laureata za członka rzeczywistego towarzystwa. Wyjechała wówczas do Bretanii wraz z mężem oraz trójką zaprzyjaźnionych młodych malarzy: Michałem Borucińskim, Zofią Katarzyńską i Tadeuszem Pruszkowskim. Mieszkali kolejno w osadach rybackich Paimpol i Tréboul nad kanałem La Manche oraz w miasteczku Quimper nad Atlantykiem. Odbyli też podróż do Prowansji. Po powrocie do Paryża kształciła się u profesorów Du Lavrance’a i Humberta. Z okresu bretońskiego pochodzą wystawione na paryskim Salonie Jesiennym 1908: Procesja w Bretanii na Święto Morza (tytuł francuski Procession bretonne – zakupiony do zbiorów prywatnych M. Cogneta) i Opowieść fal (Une journée grise). Przynajmniej pięć obrazów malowanych we Francji zostało sprzedanych w Warszawie: Port nad Atlantykiem, Różowy obłok nad zatoką, Rybaczki w Tréboul, Zaułek rybacki w Tréboul i Narada rybaków z Tréboul. Z Francji wracała okrężną drogą zwiedzając po drodze Niemcy i Austrię. W Warszawie, wkrótce po powrocie, zdobyła trzy nagrody, tym razem w konkursach na plakaty: w r. 1911 drugą nagrodę za afisz reklamowy dla fabryki I. A. Krausse (Tow. Zachęty Sztuk Pięknych – TZSP), a wkrótce potem za plakat reklamujący piwo Haberbuscha i cukierki Pruszkowskiego.
Jedną z większych prac, podjętych w kraju wspólnie z J. Brzezińskim, była polichromia kościoła w Radomsku. Realizację tego zamówienia, zdobytego w wyniku wygranego wspólnie z mężem konkursu Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości, ukończyła w r. 1914 w czasie toczących się w tym rejonie działań wojennych. Z całej polichromii zachowało się do dzisiaj tylko Ukrzyżowanie i Hołd Trzech Króli na ścianie prezbiterium. Przy pracach nad restauracją kościoła w Radomsku poznała rzeźbiarza Józefa Paszkowskiego, którego następnie, po przeprowadzeniu unieważnienia pierwszego małżeństwa, poślubiła w r. 1918. Po ślubie zamieszkali w Częstochowie, pracując jako nauczyciele rysunku w miejscowych szkołach średnich. W r. 1920 P. przeniosła się wraz z rodziną do Zakopanego, gdzie prowadziła z mężem wytwórnię zabawek ludowych, m. in. lalek góralskich. W r. 1923 powróciła do Warszawy; jej małżeństwo z Józefem Paszkowskim rozpadło się w r. 1927. P. cieszyła się dużą popularnością w kręgach artystyczno-literackich, dom jej był miejscem częstych i licznych spotkań towarzyskich. Do przyjaciół jej należeli m. in.: Pia Górska, Molly Bukowska, Zofia Katarzyńska-Pruszkowska, Kazimiera Alberti, Teodor Ziomek, Konrad Winkler.
P. uprawiała malarstwo rodzajowe, portretowe, również pejzaż i martwą naturę. Jej malarstwo przeszło długą drogę, której początek znaczą zachowane w zbiorach Jana Kuleja w Warszawie trzy portrety olejne malowane pod wpływem K. Krzyżanowskiego: portret J. Brzezińskiego, J. Paszkowskiego i Autoportret w czarnej sukni. Wszystkie odznaczają się znakomitą charakterystyką i siłą wyrazu, wąską i ciemną gamą barwną, w której dominują tony brunatne, brązu i czerni. Z tego ciemnego tła wynurza się blada twarz i starannie modelowane ręce. Z czasem malarstwo P-iej nabrało kontrastu i miękkiej pastelowej barwy, coraz więcej w nim było troski o kompozycję i formę, równowagę i dekoracyjną harmonię. Upraszczała i stylizowała kształty w stylu włoskiego Odrodzenia. Obraz Legenda o Wandzie, malowany w r. 1923, zawiera już charakterystyczne później elementy stylizacji włoskiej i neoklasycznej. Specjalnością malarki była w dalszym ciągu postać ludzka, a zwłaszcza portret kobiecy. Chętnie uprawiała też miniaturę malowaną na drzewie, kości słoniowej i blasze. Pewien pociąg do stylizacji widoczny był w studiach z natury, scenach rodzajowych i marynistycznych – które w latach trzydziestych z dużym powodzeniem uprawiała. Próbowała również ilustratorstwa książkowego (m. in. Kołodziejczyk J., „Legenda o lubczyku”, W. 1927, Mazurkowa K., „Dusza domu”, W. 1931), współpracowała dorywczo z pismami „Bluszcz” i „Zwierciadło”. Interesowała się sztuką dekoracyjną, tworząc w czasie pobytu we Francji i później, w latach dwudziestych w Polsce, wiele oryginalnie zdobionych przedmiotów, m. in. szkatuły. We wczesnym okresie uprawiała metaloplastykę, w początku lat dwudziestych robiła makaty dekoracyjne malowane na surowym płótnie i obszywane sznurami, jedwabiami, częściowo haftowane srebrnymi nićmi oraz naszywane szkiełkami i paciorkami (znane były Patronka zwierząt z rannym jeleniem, Św. Cecylia, Św. Jerzy), później wykonywała monotypie odbijane z płyt szklanych oraz drzeworyty.
Od r. 1912 P. wystawiała w TZSP (w r. 1913 miała na swoje obrazy całą ścianę na wystawie zbiorowej) corocznie, a nieraz dwu- i trzykrotnie w ciągu roku (z przerwą na l. 1918–23, kiedy przebywała poza Warszawą). W r. 1927 miała tam wystawę indywidualną, w r. 1928 otrzymała na Salonie Dorocznym zaszczytne wyróżnienie za obraz olejny Z grzybobrania, w r. 1931 miała tamże wystawę indywidualną, która obejmowała 24 portrety oraz 14 pejzaży, w tym 9 marynistycznych, w r. 1937 uzyskała nagrodę na Wystawie Konkursowej Morskiej za obraz olejny Stary port na Helu, w r. 1938 srebrny medal na Salonie Dorocznym za obraz Kąpiel synka. Jednocześnie uczestniczyła w wystawach organizowanych przez stowarzyszenia artystyczne, których była członkiem, nadto m. in. w r. 1922 brała udział w Dorocznej Wystawie «Sztuka Podhalańska» w Zakopanem, w r. 1924 w Wystawie Legionów Polskich w TPSP w Krakowie, w r. 1932 w wystawie «Kwiaty w naturze i sztuce» w Tow. Ogrodniczym Warszawskim, w Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929) oraz w Międzynarodowej Wystawie w Paryżu (Pawilon Polski) w r. 1938. W latach międzywojennych wystawiała w Salonie Sztuki firmy Buroff przy ul. Nowy Świat, w Salonie Lewickiej przy ul. Marszałkowskiej, a także w wielu wystawach obrazów poza Warszawą. Na październik 1939 była zaplanowana duża indywidualna wystawa retrospektywna P-iej w Zachęcie. Zgromadzone na nią obrazy (m. in. w jej domu przy ul. Czarnieckiego) uległy prawie w całości zniszczeniu podczas wojny, którą P. przeżyła w Warszawie. Po wojnie tworzyła nadal. W r. 1956 uczestniczyła w I Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki Artystycznej i Rysunku w Warszawie, później wystawiała kilkakrotnie z Grupą Artystów Plastyków «Zachęta», brała udział w IX i X wystawie malarstwa i grafiki warszawskiego okręgu ZPAP, w r. 1963 uczestniczyła w Ogólnopolskiej Wystawie Marynistycznej, w r. 1964 w wystawie «Warszawa w Sztuce». W r. 1966 prace jej były eksponowane na Wystawie Tysiąclecia w Galerii Miejskiej miasta Geelong w Australii, a w r. 1973 na wystawie sztuki polskiej, która odbyła się w Melbourne z okazji uroczystości kopernikowskich. Była członkiem rzeczywistym warszawskiego TZSP, Związku Zawodowego Polskich Artystów Malarzy, członkiem założycielem Sekcji Morskiej Polskiego Tow. Artystycznego, powstałego w r. 1937 Bloku Związku Zawodowego Artystów Plastyków oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Kobiet Pracujących Zawodowo, a po drugiej wojnie światowej członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków. Zmarła 21 XI 1973 w Warszawie, została pochowana na cmentarzu Służewskim w Warszawie.
Obrazy P-iej znajdują się m. in. w Muzeum Narodowym w Warszawie (akwarela sygnowana i datowana 1917, olej Chłopczyk oraz W porcie helskim – prawdopodobnie identyczny z obrazem nagrodzonym w r. 1937 w TZSP), w Muzeum Narodowym w Krakowie (Rozmowa z kanarkiem), w Domu Polskim im. T. Kościuszki w Melbourne (portret Kościuszki) oraz w zbiorach prywatnych (m. in. 6 prac u bratanicy Celiny Bobińskiej w Krakowie).
Pierwsze małżeństwo P-iej z Janem Brzezińskim było bezdzietne, Ze związku z Józefem Paszkowskim (zob.) pozostawiła syna Lecha. Bratem P-iej był Stanisław Bobiński, publicysta i działacz ruchu robotniczego.
Autoportret (w czarnej sukni) ok. r. 1914 w zbiorach Jana Kuleja w W., (fot. w Materiałach Red. PSB); Autoportret w pozycji siedzącej w parku pod drzewem u Lecha Paszkowskiego w Melbourne (fot. <1928> w Materiałach Red. PSB); – Pol. Bibliogr. Sztuki, I; Enc. XX w.; Artyści plastycy okręgu warsz. ZPAP 1945–70; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (uzupełnienia i sprostowania); Instytut Propagandy Sztuki (katalog), II Międzynarodowa Wystawa Plastyczek, W. 1934 s. 21; Katalog Działu Sztuki Powszechnej Wystawy Krajowej, P. 1929 s. 124; Katalog Wystawy Legionów Polskich… Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Kr., Kr. 1924 s. 17; Komitet Przyjaciół Sztuki Polskiej w Warszawie, Resursa Obywatelska, Warszawa 1937 (katalog), Wystawa malarstwa, rzeźby i grafiki; Miejska Galeria Sztuki, Łódź 1924 (katalog), Wystawa retrospektywna malarstwa polskiego XIX w., Wystawa Warszawskiego Tow. Artystycznego, Wystawa zbiorowa prac W. Skoczylasa, Wystawa zbiorowa prac Izaaka Lichtensteina, Wystawa bieżąca, zdobnictwo, grafika; Polish Millenium Committee of Geelong, 1000 Years of Poland Exhibition, Catalogue, 17 September – 2 October 1966, s. 10; 500 Anniversary of Nicolaus Copernicus, Exhibition of Polish Art 17–24 February 1973, East Melbourne 1973; Przewodnik po wystawach TZSP, W. 1925 nr 8 s. 12, 1926 nr 18 s. 12, 1927 nr 28 s. 17, 1928 nr 40, 1929 nr 43 s. 15, 1929 nr 48 s. 15, 1930 nr 51 s. 21, 1930 nr 55 s. 15, 1931 nr 62 s. 10, 1931 nr 68 (wystawa indywidualna), 1932 nr 78 s. 17, 1936 nr 113 s. 6; – „Roczn. Centr. Biura Wystaw Artyst.” (W.) 1956, 1958, 1959–60, 1961, 1962, 1963–4; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – Kamiński Z., Dzieje życia w pogoni za sztuką, W. 1975; Paszkowski L., Wśród malarzy, „Wiadomości” (Londyn) 1953 nr 393 s. 3; Piwocki, Hist. Akad. Sztuk Pięknych w W.; Poland and the Sea, W. 1936 s. 139; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Wiercińska, Tow. Zachęty; – „Spraw. TZSP” za r. 1911 s. 9; toż za r. 1915 s. 23; toż za r. 1916 s. 12; toż za r. 1926 s. 19, 35, 64; toż za r. 1927 s. 24, 36, 67, 69, 71; toż za r. 1928 s. 5, 38, 55, 70; toż za r. 1929 s. 44, 72; toż za r. 1930 s. 10, 37, 56, 63, 66; toż za r. 1931 s. 18, 35, 36; toż za r. 1933 s. 38; – Nekrologi: „Wiadomości” (Londyn) 1974 nr 1451, „Życie Warsz.” 1973 nr 280; – IS PAN: Materiały. Słown. Artystów Pol. (przeszło 30 recenzji z prasy z l. 1912–39), Bartnicka H., Szczepińska J., Katalog artystów polskich wystawiających na Salonie des Indépendants, Salon d’Automne, Salon des Tuileries, W. 1960 (mszp.); Urząd Stanu Cywilnego W.–Żoliborz: Odpis skrócony aktu zgonu II/1002/1973; Zw. Pol. Artystów Plastyków: Ankiety P-iej; – Informacje od syna artystki Lecha Paszkowskiego (Melbourne, Australia), od Zofii Mayowej (Gdynia), Barbary Pawelskiej (Szczecin) i Jana Kuleja (W.).
Maria Zakrzewska