Peretjatkowicz (Peretiatkowicz) Janina (1890–1963), nauczycielka geografii, działaczka społeczna i oświatowa, więźniarka obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Ur. 1 IV w Kiszyniowie w Besarabii, była córką Karola i Wacławy z Jędrzejewiczów Peretjatkowiczowej (zob.). Gimnazjum rosyjskie ukończyła w r. 1907 w Żytomierzu, po czym studiowała chemię i fizykę na Wyższych Kursach Żeńskich w Kijowie. Ukończyła je w r. 1913 i następnie zdała egzamin państwowy na uniwersytecie w Kijowie. Podczas studiów P. działała w tajnej organizacji socjalistycznej «Korporacja» i w r. 1913 należała do władz (Rady). Aresztowana w grudniu t. r., została po procesie administracyjnie oddalona na trzy lata z Kijowa. Znajdowała się także pod nadzorem policji. W r. 1914 wyjechała na studia do Szwajcarii i Niemiec (m. in. do Monachium). Po wybuchu pierwszej wojny światowej wróciła nielegalnie do Kijowa, a następnie studiowała na uniwersytecie w Charkowie. W końcu t. r. podczas pobytu u matki w Kijowie poznała Janusza Korczaka, z którym w latach późniejszych łączyła ją przyjaźń. Po rewolucji lutowej 1917 r. P. w imieniu Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w Kijowie podjęła (przy udziale Wandy Wasilewskiej) bardzo energiczne starania, które przyniosły uwolnienie kilkunastu jeńców-legionistów więzionych w tzw. Łukianówce i skazanych (jako poddanych rosyjskich) na katorgę.
W r. 1918 P. przyjechała wraz z rodziną do Warszawy. Początkowo pracowała w Min. Opieki Społecznej jako referentka, a w l. 1919–20 w administracji pisma „Spółdzielca”. W r. 1920 wystąpiła z PPS, pozostając wszakże w ścisłych związkach z lewicą intelektualną okresu międzywojennego. W l. 1920–7 była nauczycielką szkół powszechnych początkowo w Świdrze, a później na pensji matki w Wołominie (stąd jej przyjaźń z Nałkowskimi). Od r. 1923 do 1927 studiowała geografię i mineralogię na kursach dla nauczycieli, organizowanych przez Kuratorium Warszawskie przy Uniw. Warsz. Uzyskała wówczas tytuł magistra filozofii. W l. 1927–8 kierowała żeńską szkołą przemysłową w Zamościu. Następnie w r. akad. 1928/9 i 1930/1 pracowała w Zakładzie Geografii Uniw. Warsz. (u prof. Stanisława Lencewicza). Potem została zatrudniona w szkolnictwie średnim, początkowo w Gimnazjum im. Mickiewicza w Puławach, a w l. 1932–4 w Gimnazjum im. Słowackiego w Warszawie. Wskutek choroby odeszła ze szkolnictwa i od r. 1934 była bibliotekarką w Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz asystentką u prof. Gustawa Wuttkego w pracowni dydaktyki w Muzeum Oświaty i Wychowania. Przed wybuchem drugiej wojny światowej odbyła podróż do Bułgarii. Napisała o kraju tym książkę, której rękopis zaginął podczas wojny.
W okresie międzywojennym P. zamieszczała artykuły w czasopiśmie „Wiedza i Życie”; jeden z nich pt. O polskie „Skansen” (1934) popularyzował idee muzealnictwa skansenowskiego. Zaangażowana także w pracach Związku Nauczycielstwa Polskiego (od r. 1922 była członkiem Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych), współpracowała m. in. z J. Korczakiem, W. Wasilewską. Po wybuchu drugiej wojny światowej działała w PPS-Wolność, Równość i Niepodległość. Uczestniczyła także w tajnym nauczaniu. Aresztowana przez gestapo 28 XI 1941, była więziona na Pawiaku, skąd transportem warszawsko-lubelskim została przewieziona do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Przebywała w nim od 30 V 1942 do oswobodzenia. Należała tam do najczynniejszych działaczek tajnej oświaty. Pierwsze pogadanki przyrodnicze wygłaszała już w okresie kwarantanny. W konspiracyjnym gimnazjum uczyła astronomii, geografii, geologii i mineralogii, doprowadzając wiele uczennic do matury. Wspomnienia swe na ten temat opublikowała w artykułach Jak się to zaczęło… Matura w Ravensbrück („Głos Naucz.” 1960), Wiedza o Ziemi w obozie koncentracyjnym („Przegl. Geogr.” 1945/6).
W lipcu 1945 P. wróciła do Warszawy i początkowo pracowała w szkolnictwie. Od 1 IX 1946 do 1 IX 1949 kierowała Biblioteką Muzeum Ziemi w Warszawie. Zasób książek tej instytucji rozbudowała podczas podróży po składnicach książek zabezpieczonych. Ofiarowała Muzeum także część zbiorów własnych. Od 1 IX do 16 XII 1949 była kustoszem w Wydziale Popularyzacji tej instytucji. Wygłosiła wówczas wiele odczytów popularnych o geologii. Jeden z nich ukazał się drukiem (Nowy wulkan w Meksyku – Parikutin, „Wiedza i Życie” 1950). Współpracowała także z redakcją „Wiadomości Muzeum Ziemi”.
P. aresztowana 16 XII 1949, przebywała w więzieniu bez rozprawy sądowej do 1 VI 1953 (zrehabilitowana w r. 1956). Następnie podjęła pracę w bibliotece Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. W r. n. przeszła na emeryturę. Wróciła do Warszawy i pracowała jako tłumaczka. Wspólnie z Henryką Garlikowską przełożyła książkę E. M. Murzaera pt. „Mongolia. Opis fizyczno-geograficzny” (W. 1957), a następnie samodzielnie podręcznik S. P. Susłova „Geografia fizyczna azjatyckiej części ZSRR” (W. 1961). Nawiązała ponadto kontakty z działaczami kulturalnymi Łużyc (m. in. pisarką M. Kubašec i prof. Nakwą) i rozpoczęła pracę nad książką o Ziemi Łużyckiej (nieukończony rękopis w zbiorach W. Kiedrzyńskiej w Warszawie). Zmarła nagle 3 IX 1963 w Warszawie i została pochowana na cmentarzu Powązkowskim.
P. rodziny nie założyła.
Fot. w zbiorach Muz. Ziemi PAN w Warszawie; „Wiad. Muz. Ziemi” T. 3: 1947 s. 133, T. 4: 1948 s. 347–8; – Kiedrzyńska W., Ravensbrück, kobiecy obóz koncentracyjny, W. 1961; Kwestia wojska polskiego w Rosji w 1917 r., W. 1936; [Małkowski S.], Sprawozdanie z działalności Muzeum Ziemi w roku 1949 [W. 1950] s. 28 i in.; Nałkowska Z., Dzienniki czasu wojny, W. 1974 (tu nota biograficzna J. P. pióra H. Kirchner); Wasilewska W., Uwolnienie legionistów z więzienia (Kijów 1917), w: Służba Ojczyźnie, W. 1929; Wspomnienia więźniów Pawiaka, W. 1964; – „Tyg. Powsz.” 1963 nr 46 s. 5; „Życie Warszawy” 1963 nr 212 s. 6; – Informacje Wandy Kiedrzyńskiej, Antoniego Łaszkiewicza, Hanny i Jadwigi Peretjatkowicz oraz Henryki Samsonowicz.
Zbigniew J. Wójcik