INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Janina Peretjatkowicz  

 
 
Biogram został opublikowany w 1980 r. w XXV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Peretjatkowicz (Peretiatkowicz) Janina (1890–1963), nauczycielka geografii, działaczka społeczna i oświatowa, więźniarka obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Ur. 1 IV w Kiszyniowie w Besarabii, była córką Karola i Wacławy z Jędrzejewiczów Peretjatkowiczowej (zob.). Gimnazjum rosyjskie ukończyła w r. 1907 w Żytomierzu, po czym studiowała chemię i fizykę na Wyższych Kursach Żeńskich w Kijowie. Ukończyła je w r. 1913 i następnie zdała egzamin państwowy na uniwersytecie w Kijowie. Podczas studiów P. działała w tajnej organizacji socjalistycznej «Korporacja» i w r. 1913 należała do władz (Rady). Aresztowana w grudniu t. r., została po procesie administracyjnie oddalona na trzy lata z Kijowa. Znajdowała się także pod nadzorem policji. W r. 1914 wyjechała na studia do Szwajcarii i Niemiec (m. in. do Monachium). Po wybuchu pierwszej wojny światowej wróciła nielegalnie do Kijowa, a następnie studiowała na uniwersytecie w Charkowie. W końcu t. r. podczas pobytu u matki w Kijowie poznała Janusza Korczaka, z którym w latach późniejszych łączyła ją przyjaźń. Po rewolucji lutowej 1917 r. P. w imieniu Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w Kijowie podjęła (przy udziale Wandy Wasilewskiej) bardzo energiczne starania, które przyniosły uwolnienie kilkunastu jeńców-legionistów więzionych w tzw. Łukianówce i skazanych (jako poddanych rosyjskich) na katorgę.

W r. 1918 P. przyjechała wraz z rodziną do Warszawy. Początkowo pracowała w Min. Opieki Społecznej jako referentka, a w l. 1919–20 w administracji pisma „Spółdzielca”. W r. 1920 wystąpiła z PPS, pozostając wszakże w ścisłych związkach z lewicą intelektualną okresu międzywojennego. W l. 1920–7 była nauczycielką szkół powszechnych początkowo w Świdrze, a później na pensji matki w Wołominie (stąd jej przyjaźń z Nałkowskimi). Od r. 1923 do 1927 studiowała geografię i mineralogię na kursach dla nauczycieli, organizowanych przez Kuratorium Warszawskie przy Uniw. Warsz. Uzyskała wówczas tytuł magistra filozofii. W l. 1927–8 kierowała żeńską szkołą przemysłową w Zamościu. Następnie w r. akad. 1928/9 i 1930/1 pracowała w Zakładzie Geografii Uniw. Warsz. (u prof. Stanisława Lencewicza). Potem została zatrudniona w szkolnictwie średnim, początkowo w Gimnazjum im. Mickiewicza w Puławach, a w l. 1932–4 w Gimnazjum im. Słowackiego w Warszawie. Wskutek choroby odeszła ze szkolnictwa i od r. 1934 była bibliotekarką w Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz asystentką u prof. Gustawa Wuttkego w pracowni dydaktyki w Muzeum Oświaty i Wychowania. Przed wybuchem drugiej wojny światowej odbyła podróż do Bułgarii. Napisała o kraju tym książkę, której rękopis zaginął podczas wojny.

W okresie międzywojennym P. zamieszczała artykuły w czasopiśmie „Wiedza i Życie”; jeden z nich pt. O polskie „Skansen” (1934) popularyzował idee muzealnictwa skansenowskiego. Zaangażowana także w pracach Związku Nauczycielstwa Polskiego (od r. 1922 była członkiem Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych), współpracowała m. in. z J. Korczakiem, W. Wasilewską. Po wybuchu drugiej wojny światowej działała w PPS-Wolność, Równość i Niepodległość. Uczestniczyła także w tajnym nauczaniu. Aresztowana przez gestapo 28 XI 1941, była więziona na Pawiaku, skąd transportem warszawsko-lubelskim została przewieziona do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Przebywała w nim od 30 V 1942 do oswobodzenia. Należała tam do najczynniejszych działaczek tajnej oświaty. Pierwsze pogadanki przyrodnicze wygłaszała już w okresie kwarantanny. W konspiracyjnym gimnazjum uczyła astronomii, geografii, geologii i mineralogii, doprowadzając wiele uczennic do matury. Wspomnienia swe na ten temat opublikowała w artykułach Jak się to zaczęło… Matura w Ravensbrück („Głos Naucz.” 1960), Wiedza o Ziemi w obozie koncentracyjnym („Przegl. Geogr.” 1945/6).

W lipcu 1945 P. wróciła do Warszawy i początkowo pracowała w szkolnictwie. Od 1 IX 1946 do 1 IX 1949 kierowała Biblioteką Muzeum Ziemi w Warszawie. Zasób książek tej instytucji rozbudowała podczas podróży po składnicach książek zabezpieczonych. Ofiarowała Muzeum także część zbiorów własnych. Od 1 IX do 16 XII 1949 była kustoszem w Wydziale Popularyzacji tej instytucji. Wygłosiła wówczas wiele odczytów popularnych o geologii. Jeden z nich ukazał się drukiem (Nowy wulkan w Meksyku – Parikutin, „Wiedza i Życie” 1950). Współpracowała także z redakcją „Wiadomości Muzeum Ziemi”.

P. aresztowana 16 XII 1949, przebywała w więzieniu bez rozprawy sądowej do 1 VI 1953 (zrehabilitowana w r. 1956). Następnie podjęła pracę w bibliotece Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. W r. n. przeszła na emeryturę. Wróciła do Warszawy i pracowała jako tłumaczka. Wspólnie z Henryką Garlikowską przełożyła książkę E. M. Murzaera pt. „Mongolia. Opis fizyczno-geograficzny” (W. 1957), a następnie samodzielnie podręcznik S. P. Susłova „Geografia fizyczna azjatyckiej części ZSRR” (W. 1961). Nawiązała ponadto kontakty z działaczami kulturalnymi Łużyc (m. in. pisarką M. Kubašec i prof. Nakwą) i rozpoczęła pracę nad książką o Ziemi Łużyckiej (nieukończony rękopis w zbiorach W. Kiedrzyńskiej w Warszawie). Zmarła nagle 3 IX 1963 w Warszawie i została pochowana na cmentarzu Powązkowskim.

P. rodziny nie założyła.

 

Fot. w zbiorach Muz. Ziemi PAN w Warszawie; „Wiad. Muz. Ziemi” T. 3: 1947 s. 133, T. 4: 1948 s. 347–8; – Kiedrzyńska W., Ravensbrück, kobiecy obóz koncentracyjny, W. 1961; Kwestia wojska polskiego w Rosji w 1917 r., W. 1936; [Małkowski S.], Sprawozdanie z działalności Muzeum Ziemi w roku 1949 [W. 1950] s. 28 i in.; Nałkowska Z., Dzienniki czasu wojny, W. 1974 (tu nota biograficzna J. P. pióra H. Kirchner); Wasilewska W., Uwolnienie legionistów z więzienia (Kijów 1917), w: Służba Ojczyźnie, W. 1929; Wspomnienia więźniów Pawiaka, W. 1964; – „Tyg. Powsz.” 1963 nr 46 s. 5; „Życie Warszawy” 1963 nr 212 s. 6; – Informacje Wandy Kiedrzyńskiej, Antoniego Łaszkiewicza, Hanny i Jadwigi Peretjatkowicz oraz Henryki Samsonowicz.

Zbigniew J. Wójcik

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Piotr Wysocki

1936-04-13 - 2023-03-26
aktor teatralny
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Adolf Maciesza

1878-06-17 - 1929-06-30
lekarz
 

Paweł Merwart

1855-03-27 - 1902-05-08
malarz
 
 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.