Kołodziejczyk January (1889–1949), botanik, historyk nauki, działacz na polu ochrony przyrody. Ur. 10 VII w Warszawie, syn robotnika kolejowego Walentego i Stanisławy Główczyńskiej. Miał siostrę Marię Gałęzowską i braci: Tadeusza, pułkownika dyplomowanego, Stefana, profesora Politechniki Warszawskiej, i Józefa, krajoznawcę. Do r. 1905 uczęszczał do V Gimnazjum państwowego w Warszawie, potem do prywatnego Gimnazjum im. gen. Chrzanowskiego w Warszawie, maturę złożył w r. 1910 w Moskwie. W l. 1910–4 studiował botanikę na UJ, od r. 1912 pod kierunkiem prof. M. Raciborskiego; dzięki stypendium Kasy im. Mianowskiego badał w l. 1913–4 florę jeziora Świteź oraz jezior podwileńskich. W r. 1914 wystąpiły u niego po raz pierwszy objawy choroby, polegającej na stopniowym zaniku mięśni i unieruchomieniu stawów. Nawroty jej powodowały za każdym razem coraz większe spustoszenia w jego organizmie, a choć nie paraliżowały pracy umysłu, w sposób zasadniczy wpływały na tok i charakter zajęć. Pierwszy atak, który spowodował przejściowy bezwład nóg, uniemożliwił mu powrót z Wilna do Krakowa i zmusił do przyjęcia posady nauczyciela prywatnego pod Garwolinem (1914–6); tu po polepszeniu się stanu zdrowia brał udział w organizacji polskich szkół podstawowych. W l. 1916–8 był asystentem Tow. Kursów Naukowych w Warszawie (późniejszej Wolnej Wszechnicy Polskiej) i nauczycielem przyrody w żeńskim gimnazjum filologicznym Statkowskiej; równocześnie pracował naukowo, nie zatrudniony na Uniw. Warsz., u prof. Z. Wóycickiego. W l. 1918–9 był asystentem prof. W. Szafera na UJ w Krakowie, u którego się doktoryzował w r. 1919. Na skutek drugiego ataku choroby (poruszał się już tylko o kulach) K. porzucił badania florystyczne terenowe i zajął się pracą pedagogiczną i laboratoryjną: w l. 1921–5 był docentem, potem profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie oraz wykładowcą botaniki w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW), Państwowym Instytucie Nauczycielskim, Średniej Szkole Leśniczej. Trzeci atak choroby (zesztywnienie kręgosłupa i szczęk, utrata wzroku w jednym oku), spowodował trwałe przykucie do łóżka, co uniemożliwiło K-owi pracę dydaktyczną i laboratoryjną i skierowało jego zainteresowania przede wszystkim ku historii nauki oraz pracom podręcznikowym. Prac tych nie przerwał mu dalszy postęp choroby (całkowita ślepota, zesztywnienie rąk i nóg), powodujący konieczność poznawania źródeł drogą lektury i dyktowania nowych publikacji. W r. 1940 przeniósł się K. do Zalesia Dolnego pod Warszawą. Tu zorganizował w l. 1940–4 kilka kompletów konspiracyjnych gimnazjalnych, na których uczył początkowo biologii, potem także łaciny, matematyki, historii oraz literatury polskiej; zorganizował tu także kurs dla analfabetów. Po r. 1945 twórczość jego obejmowała prace popularne oraz podręcznikowe.
Spuścizna publikacyjna K-a obejmuje 100 samodzielnych pozycji (w tym 13 większych prac naukowych, 75 artykułów, w większości popularnych, ale na wysokim poziomie, 13 podręczników) oraz ok. 50 recenzji. Ogłaszał je w wielu wydawnictwach, głównie Tow. Nauk. Warszawskiego, w „Ziemi”, „Wiedzy i Życiu”, „Iskrach”, „Kurierze Warszawskim”, „Wszechświecie”, „Sylwanie”, „Tęczy”, a po drugiej wojnie światowej w „Rzeczach Ciekawych”. Połowa prac własnych oraz większość recenzji dotyczyła różnych działów botaniki, prawie 40 historii nauki, reszta krajoznawstwa. Największe nasilenie jego twórczości przypada na l. 1921–32. W okresie kalectwa z pomocą przychodziła mu doskonała pamięć i gruntowna znajomość tak botaniki, jak i historii nauk przyrodniczych. Twórczość jego z zakresu botaniki dotyczyła florystyki, morfologii i ekologii roślin. Najpoważniejszą pracą hydrobiologiczno-florystyczną była, uznana później za doktorską, rozprawa Stosunki florystyczne jeziora Świtezi („Prace Tow. Nauk. Warsz.” 1916 nr 13); opracował też większą publikację o planktonie jezior Zielonych, Trockiego i Landwarowskiego, ale rękopis zaginął w czasie pierwszej wojny światowej i ukazała się tylko jego część. Dalsza twórczość, o charakterze popularnym, dotyczyła morfologii, fizjologii i ekologii roślin. K. był inicjatorem utworzenia Parku Narodowego Świętokrzyskiego im. Stefana Żeromskiego, dopóki mu zdrowie pozwalało stał na czele komitetu Ochrony Puszczy Jodłowej, zabierał wielokrotnie głos w sprawach ochrony przyrody i parków narodowych w Polsce.
Drugą obok botaniki dziedziną twórczości K-a było krajoznawstwo, z którym związany był jeszcze w latach szkolnych i przez długi czas współpracował z A. Janowskim i K. Kulwieciem. Organizował wycieczki po kraju, w Polskim Tow. Krajoznawczym stał na czele komisji ochrony przyrody oraz komisji popularyzowania krajoznawstwa wśród młodzieży, brał udział w wydawnictwach krajoznawczych i opublikował z tego zakresu m. in. Krajobrazy roślinne nad Wisłą, Monografia Wisły (W. 1921), Przewodnik florystyczny po okolicach i parkach Warszawy (W. 1922, wraz z R. Kobendzą), Zabytki przyrody (W. 1917, 1922) i wiele innych. Z zamiłowaniem badał K. historię nauki, przede wszystkim historię botaniki. Szczególną uwagę zwraca gruntowność prac naukowych K-a, jak i różnorodność podejmowanej tematyki. Do najpoważniejszych jego prac naukowych z zakresu botaniki należą: Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego (W. 1918, opracowany w oparciu o nie istniejące już dziś źródła), Ksiądz Krzysztof Kluk (Kr. 1932), Nauki przyrodnicze w działalności Komisji Edukacji Narodowej (W. 1936), Pochodzenie polskich nazw roślinnych („Wiedza i Życie” 1932), praca o herbarzu Falimirza z r. 1937. Badaniami obejmował K. dzieje aparatury naukowej, instytucji badawczych, nomenklatury naukowej poszczególnych dyscyplin botanicznych (cenne dzieje morfologii porównawczej i eksperymentalnej), literatury naukowej (prace o kalendarzach polskich XVIII w., o twórczości księdza R. Ładowskiego, prace nad Pliniuszem, porównywanie opisu sadów w „Odysei” i „Panu Tadeuszu”), badał także wpływ rośliny na kulturę narodu (Roślina w podaniach, legendach i symbolice, „Wiedza i Życie” 1946, Roślina w medycynie pierwotnej i ludowej, „Arch. Hist. i Filoz. Med. i Nauk Przyr.” (P.) R. 18: 1947, Legenda o lubczyku, „Naokoło Świata” 1927) i zajmował się biografistyką przyrodników (M. Raciborski, S. Syreniusz, R. Ładowski, J. Jaśkiewicz, F. Scheidt, J. Rostafiński, A. Janowski, K. Kluk – ogólnie oraz osobno jako rolnik i jako leśnik – wreszcie w PSB F. Berdau i W. Besser). Działalność K-a w zakresie podręczników dotyczyła przewodników florystycznych, artykułów w encyklopediach („Wielka Przyroda Ilustrowana”, „Encyklopedyczny Poradnik Gospodarstwa Wiejskiego”, „Świat i Życie”), podręczników dla nauczycieli i dla studentów, jak „Ćwiczenia z morfologii roślin” t. 1–2 (W. 1924–9), a przede wszystkim doskonale i w różnych układach wydawane podręczniki botaniki dla szkół średnich przed i po drugiej wojnie światowej.
K. był jednym z założycieli Polskiego Tow. Botanicznego, członkiem korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego, członkiem Komisji Fizjograficznej oraz Komisji Historii Medycyny i Nauk Przyrodniczych PAU. W r. 1937 otrzymał za osiągnięcia na polu naukowym Złoty Krzyż Zasługi. K. był znakomitym pedagogiem, człowiekiem obdarzonym niezwykłą siłą woli, pogodą, werwą i dowcipem. Żoną K-a od r. 1932 była Irena Glazer, która współpracowała naukowo z mężem od r. 1920 do jego śmierci. K. zmarł 14 III 1949 r. w Zalesiu Dolnym pod Warszawą.
W. Enc. Powsz., (PWN); Peretiatkowicz A., Sobeski M., Współczesna kultura polska, P. 1932; – Borowy W., J. K., czyli sztuka życia, „Wiedza i Życie” 1950 s. 285–91 (fot.); Hryniewiecki B., J. K., Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 1949–50 XX z. 1 s. 337–46 (fot., bibliogr.); tenże, J. K. jako krajoznawca, „Ziemia” 1946 nr 6 (fot.); Jabłońska K., J. K., człowiek i pedagog, „Głos Nauczycielski” 1950 nr 25; Kobendza R., J. K. jako biolog, „Biologia w Szkole” 1950 nr 33; Szafer W., Zarys historii botaniki w Krakowie, Kr. 1964; – „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” R. 5: 1949 nr 11/12; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 39: 1946 s. 48–9 (bibliogr.), R. 42: 1949 s. 1877–91 (nekrolog); „Stolica” 1965 nr 42; – Arch. UJ; Archiwalia rodzinne i informacje Ireny Kołodziejczykowej.
Stanisław Brzozowski