Starościak Jerzy Zdzisław (1914–1974), prawnik, specjalista w zakresie prawa administracyjnego, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, poseł na sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, działacz ruchu ludowego.
Ur. 18 I we wsi Jurków (pow. pińczowski), był synem Stanisława, nauczyciela w Jurkowie, i Julii z Krzyszkowskich.
S. uczył się w gimnazjum państw. w Wilnie, tam zdał maturę w r. 1932. Od t.r. studiował prawo na USB, które ukończył w r. 1936. Już w r. 1935 został młodszym, później starszym asystentem, u Jerzego Panejki w Katedrze Prawa Administracyjnego. W końcu r. 1937, korzystając ze stypendium naukowego, wyjechał do Wrocławia i na tamtejszym uniwersytecie uzupełniał wykształcenie, dorywczo pracując w Konsulacie Polskim we Wrocławiu. Po powrocie do Wilna, w kwietniu 1939 doktoryzował się u Panejki, na podstawie dysertacji Tradycje polskiego samorządu, następnie pracował nadal jako starszy asystent na USB. Równocześnie rozpoczął bezpłatną aplikację w oddziale wileńskim Prokuratorii Generalnej RP. Przed wojną należał S., wg własnoręcznego zapisu w kwestionariuszu osobowym, do «organizacji młodzieży ludowej». Ze względu na kategorię «C» był zwolniony ze służby wojskowej. Okres drugiej wojny światowej spędził w Wilnie; w l. 1939–41 był pracownikiem umysłowym (bliższych danych brak), a podczas okupacji niemieckiej robotnikiem i przez dłuższy czas ekspedientem.
Po wojnie wyjechał S. do Warszawy. Od lutego 1945 pracował tam w Biurze Krajowej Rady Narodowej (KRN), kolejno jako radca prawny, naczelnik wydziału i wicedyrektor. Po przekształceniu Biura KRN w Kancelarię Rady Państwa pozostał tam do r. 1958 na stanowiskach radcy prawnego, wicedyrektora i ponownie (na własną prośbę) radcy (na pół etatu); w obydwu instytucjach zajmował się pracami związanymi z organizacją i funkcjonowaniem rad narodowych. Jednocześnie działał w Stronnictwie Ludowym (SL), w Wydz. Administracyjno-Samorządowym jego Naczelnego Komitetu Wykonawczego (NKW) i przez pewien czas był kierownikiem tego Wydziału. W lipcu 1949 wszedł z ramienia SL w skład wspólnej Komisji Samorządowo-Administracyjnej NKW SL i NKW PSL. Po połączeniu t.r. stronnictw działał w Zjednoczonym Stronnictwie Ludowym (ZSL). Równocześnie pracował naukowo na Uniw. Warsz., w l. 1945–7 jako asystent wolontariusz, a od r. 1947 w Akad. Nauk Politycznych (ANP) jako adiunkt. W r. 1948 habilitował się na Uniw. Warsz. na podstawie rozprawy Swobodne uznanie władz administracyjnych (W.); został wówczas w ANP zastępcą profesora, a w r.n. profesorem nadzwycz. nauki administracji i dziekanem Wydz. Społeczno-Politycznego. W r. 1950 przeniesiono go ponownie na Uniw. Warsz., jako profesora nadzwycz. w Katedrze Prawa Administracyjnego. Od września 1951 do marca 1953 był prodziekanem Wydz. Prawa. W lutym 1958 otrzymał tytuł naukowy profesora zwycz. Od 1 IX 1960 kierował Katedrą Prawa Administracyjnego Uniw. Warsz. Równocześnie przez trzy lata pełnił funkcję zastępcy sekretarza naukowego Wydz. I PAN. W l. 1962–6 pracował (na drugim etacie) w Inst. Nauk Prawnych (INP) PAN, od r. 1964 jako wicedyrektor; przez wiele lat wchodził w skład jego Rady Naukowej. Był członkiem, a także zastępcą przewodniczącego Komitetu Nauk Prawnych PAN. Po reorganizacji Wydz. Prawa i Administracji Uniw. Warsz. był w l. 1968–73 dyrektorem Inst. Administracji i Zarządzania na tym Wydziale. Przez pewien czas pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Dyscyplinarnej ds. Pracowników Nauki Uniw. Warsz. W czerwcu 1974 otrzymał nominację (od 1 X t.r.) na kierownika organizowanego przez siebie Zakł. Porównawczego Prawa Administracyjnego i Nauki Administracji i Zarządzania. Z powodu choroby nie objął już tego stanowiska.
S. opublikował ok. 30 książek i ok. 150 artykułów, studiów, komentarzy i in. Zajmując się zagadnieniem rad narodowych i samorządów lokalnych, rozszerzył następnie swe zainteresowania na całościową problematykę prawa administracyjnego. Ogłosił wraz z Kazimierzem Biskupskim książkę pt. Rady Narodowe. Wykład o ustroju i komentarz do ustawy (W. 1946), a potem kilka prac na ten temat, w tym monografię Decentralizacja administracji (W. 1960), w której przedstawił tezę, że decentralizacja prowadzi do zwiększenia wpływu społeczeństwa na działalność administracji. Wspólnie ze Stanisławem Gebertem i Tadeuszem Bocheńskim wydał obszerny komentarz pt. Rady Narodowe. Ustrój i działalność. Teksty i wyjaśnienia (W. 1971). Szczególne znaczenie miały prace S-a dotyczące umocnienia praworządności: Podstawowe zagadnienia postępowania administracyjnego (W. 1955), która przygotowała grunt dla nowego kodeksu postępowania administracyjnego, ogłoszony wspólnie z Emanuelem Iserzonem Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, teksty, wzory i formularze (W. 1961, 1964, 1965, 1974), monografia Podstawy prawne działania administracji. Źródła prawa administracyjnego (W. 1973) oraz opublikowane z Januszem Łętowskim czterotomowe Funkcjonowanie administracji w świetle orzecznictwa (W. 1967–74). W obszernej monografii Elementy nauki administracji (W. 1964, wyd. także w ZSRR i Bułgarii) podjął S. pierwszą w polskiej literaturze prawa administracyjnego próbę określenia racjonalnych zasad organizacji i funkcjonowania administracji; problematykę tę kontynuował w Zarysie nauki administracji (W. 1966, 1971). Był autorem lub współautorem prac o charakterze podręcznikowym, m.in. wydanego wraz z Iserzonem Prawa administracyjnego w zarysie (W. 1959, 1963, 1965, 1966) oraz opublikowanego samodzielnie Prawa administracyjnego (W. 1969, 1971, 1975, 1977, 1978). Zajmując się problematyką porównawczą napisał Wprowadzenie do prawa administracyjnego europejskich państw socjalistycznych (W. 1968); pod jego redakcją ukazały się też prace zbiorowe „Rady i administracja terenowa socjalistycznych państw europejskich” (W. 1965) oraz „Instytucje prawa administracyjnego europejskich krajów socjalistycznych” (W. 1973). Teorii prawa administracyjnego dotyczyły książki: Prawne formy działania administracji (W. 1957), Studia z teorii prawa administracyjnego (W. 1967) oraz Administracja. Zagadnienia teorii i praktyki (W. 1974) – w tej ostatniej S. pisał m.in. o problemie etyki administracyjnej. Z inicjatywy S-a zespół autorski opracował wg jego koncepcji pierwsze w Polsce dzieło pt. „System prawa administracyjnego”, które ukazało się w czterech tomach w l. 1977–80 (Wr.); sam był autorem trzech rozdziałów: Źródła prawa administracyjnego (t. 1), Stosunek administracyjno-prawny oraz Prawne formy i metody działania administracji (t. 3). Często publikował w czasopismach specjalistycznych, m.in. w „Państwie i Prawie” (Zasada organizacyjnej elastyczności w budowie organów administracyjnych, R. 29: 1974 nr 8–9), „Radzie Narodowej”, gdzie od r. 1945 zasiadał w kolegium redakcyjnym, „Prawie i Życiu”, „Gazecie Administracyjnej”, „Gospodarce i Administracji Terenowej” i in. Był członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Droit Polonais Contemporain”.
S. współorganizował I (1951) i II (1973) Kongres Nauki Polskiej. Uczestniczył w pracach zespołu ekspertów przygotowujących „Raport o stanie prawa”. Brał udział w wielu międzynarodowych kongresach i konferencjach administracyjnych. Należał do wybitnych działaczy Międzynarodowego Inst. Nauk Administracyjnych w Brukseli, był członkiem Komitetu Naukowego tego Instytutu i przewodniczył sekcji polskiej (wg niektórych poświęconych mu artykułów był też zastępcą dyrektora Instytutu). Od r. 1949 działał we władzach Zrzeszenia Prawników Polskich, był członkiem Prezydium Zarządu Głównego, a przez jakiś czas wiceprezesem. W ostatnich latach życia uczestniczył w większym niż dotąd stopniu w życiu politycznym. W marcu 1972 został posłem na Sejm PRL VI kadencji w okręgu wyborczym nr 17 (Gdańsk); w Klubie Poselskim ZSL był zastępcą przewodniczącego Komisji Prac Ustawodawczych oraz członkiem Komisji Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości. Przemawiał na dwunastym posiedzeniu Sejmu 27 IX 1973 jako sprawozdawca projektów ustaw: o zmianie art. 34 Konstytucji PRL (dotyczącego organizacji rad) oraz o zmianie ordynacji wyborczej do rad narodowych. Powołany też został do Rady Legislacyjnej przy prezesie Rady Ministrów (działającej od r. 1973). Na XIII Plenum Naczelnego Komitetu (NK) ZSL w r. 1972 wszedł w skład Komisji dla przygotowania uchwał VI Kongresu ZSL; na Kongresie tym (2–4 IV 1973) został obrany wiceprzewodniczącym Głównego Sądu Partyjnego. Przez dłuższy czas był przewodniczącym, a pod koniec życia wiceprzewodniczącym Komisji Rad Narodowych NK ZSL. Zmarł 7 X 1974 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kw. 33/IV/15). Był odznaczony m.in. Krzyżami: Kawalerskim, Oficerskim i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Orderem Sztandaru Pracy II kl.
W małżeństwie zawartym 29 VII 1941 w Wilnie z Jadwigą Biuszelówną, lekarzem pediatrą, w l. siedemdziesiątych ordynatorem Oddziału Noworodków w Centralnym Szpitalu Kolejowym w Warszawie, miał S. dwóch synów: Bohdana (ur. 1947), biologa, w l. siedemdziesiątych pracownika Zakł. Genetyki Molekularnej Akad. Med. w Warszawie, i Stanisława (ur. 1950).
Polska bibliografia prawnicza, Z. 1–4: 1944–64, W. 1962–4; toż, Z. 6–15: 1944–78, W. 1967–82; – Enc. Powsz. (PWN); – Kulesza M., W dziesiątą rocznicę śmierci prof. Maurycego Jaroszyńskiego i prof. Jerzego Starościaka, „Państwo i Prawo” R. 11: 1985 nr 4 s. 130–2; Łętowski J., Profesor Jerzy Starościak i polska nauka prawa administracyjnego, „Organizacja, Metody, Techn.” R. 29: 1975 nr 6; Profesor Jerzy Starościak (1914–1976), w: System prawa administracyjnego, Wr. 1977 I 5–8 (fot.); Professeur Jerzy Starościak 1914–1974, „Droit Polonais Contemporain” Nr 2: 1975 (fot.); Z dziejów Almae Matris Vilnensis. Księga pamiątkowa ku czci 400-lecia założenia i 75-lecia wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Red. L. Piechnik, K. Puchowski, Kr. 1996 s. 98, 100; Zawadzki S., Jerzy Starościak (1914–1974), „Państwo i Prawo” R. 29: 1974 nr 12 s. 110–15 (fot.); Zbiór studiów z zakresu nauk administracyjnych, Red. Z. Rybicki, M. Gromadzka-Grzegorzewska, M. Wyrzykowski, Wr. 1978 (bibliogr. prac S-a, fot.); – VII Plenum NK ZSL, W. 1974 s. 5; Spraw. stenogr. Sejmu PRL, 1972–4; Starościak J., Wspomnienia z pierwszych lat, „Rada Narod.” 1964 nr 1 s. 12; VI Kongres Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego 2–4 IV 1973. Stenogram, W. 1973 s. 19, 460; XIII Plenum Naczelnego Komitetu ZSL, W. 1972 s. 3, 38; – „Biul. Polit.-Organizacyjny ZSL NK Wydz. Organizacyjny” 1973 [nr] 17 s. 1, 1974 [nr] 10 s. 7; „Zielony Sztandar” 1949 nr 7, 33; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1974: „Dzien. Bałtycki” nr 239, „Dzien. Lud.” nr 242, „Gaz. Sądowa” nr 21, „Głos Nauczycielski” nr 44, „Prawo i Życie” nr 42 (fot.), „Rada Narod.-Gosp.-Admin.” R. 2: 1974 nr 22 s. 45, Spraw. stenogr. z 22 posiedzenia Sejmu PRL, kol. 5–6, „Zielony Sztandar” nr 82, 83, „Życie Warszawy” nr 242–244, 246, 247; – Arch. Uniw. Warsz.: Teczka personalna S-a (m.in. notatka autobiogr. z 5 IV 1973, kwestionariusze osobowe, akta nominacyjne); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 10249 (koresp. Jana Hulewicza z l. 1954–78).
Alina Szklarska-Lohmannowa