Spickerman Josef Alexander (1870–1947), działacz mniejszości niemieckiej, poseł na Sejm i senator RP. Ur. 6 III we wsi Błoto (pow. łódzki) w rodzinie tkackiej, która przybyła na ziemie polskie w początkach XIX w. z Züllichau (Brandenburgia), był synem Wilhelma i Anny, pochodzącej z Łodzi.
S. ukończył szkołę powszechną w Łodzi, a następnie zawodową szkołę rzemieślniczą w Münden koło Berlina, gdzie uczył się stolarstwa. Po zakończeniu nauki, w wieku 19 lat, udał się na wędrówkę czeladniczą po Niemczech, podczas której doskonalił w różnych warsztatach umiejętności zawodowe. Po powrocie do Łodzi otworzył własny zakład stolarski. W r. 1909 sprzedał go i założył przedsiębiorstwo handlowe; w interesach odbywał liczne podróże zagraniczne oraz po europejskiej i azjatyckiej części Rosji. W r. 1922 z powodu utraty rynków rosyjskich, założył w Błocie przedsiębiorstwo budowlane i wytwórnię mebli, kierował nią do stycznia 1945. Z racji tego kilkakrotnie był wybierany do władz łódzkiego Cechu Stolarzy. Dochody lokował w nieruchomościach i z biegiem czasu stał się właścicielem kilku kamienic w Łodzi.
Od ok. r. 1900 do 1915 zasiadał S. w radzie gminnej w Błocie. Kiedy podczas rewolucji 1905 r. grupy narodowe zamieszkujące Rosję otrzymały prawo zakładania prywatnych szkół, w których część zajęć można było prowadzić w językach ojczystych, został z ramienia Niemieckiego Komitetu Obywatelskiego, za zgodą rosyjskich władz szkolnych, kuratorem takich szkół w Błocie i Radogoszczy. W tym czasie znalazł się w gronie założycieli Niemieckiej Partii Liberalnej, powstałej w związku z wyborami do I Dumy Państwowej (1906). Podczas pierwszej wojny światowej był rejonowym naczelnikiem łódzkiej milicji miejskiej oraz kierował Miejskim Komitetem Opieki, a także udzielał się w innych organizacjach charytatywnych, m.in. był wiceprezesem Dzielnicowego Zarządu Dobroczynności Publicznej. W tych też latach był założycielem lub współzałożycielem oraz członkiem wielu niemieckich organizacji gospodarczych, kulturalnych i społecznych, m.in. przewodniczącym Turnverein Eiche (Tow. Gimnastycznego «Dąb»), a także jednym z założycieli (1916) i udziałowców Spółki Wydawniczej «Liberias», do której Rady Nadzorczej wchodził w l. 1918–32, oraz dyrektorem i kasjerem Bałuckiego Tow. Wzajemnego Kredytu. Organizował także Kasy Zapomogowo-Pożyczkowe, przyczyniał się do rozwoju organizacji rzemieślniczych oraz współtworzył przykościelne Stow. Śpiewacze (Kirchengesangverein). W r. 1917, po przyłączeniu Błota do Łodzi, został najpierw członkiem, a następnie sekretarzem Rady Miejskiej. Pełnił także funkcję ławnika w Sądzie Pokoju. Był członkiem zarządu parafialnego przy kościele p. wezw. Trójcy Świętej w Łodzi. Wyróżniał się wśród działaczy powstałego w r. 1917 Związku Spółek Niemieckich w Polsce (Verband der Deutschen Genossenschaften in Polen) – z siedzibą w Łodzi, współdziałającego blisko z Niemieckim Związkiem Ludowym. Brał udział w założeniu (1918) Banku Spółek Niemieckich w Polsce (Deutsche Genossenschaftsbank) – także z siedzibą w Łodzi, następnie został wiceprezesem, potem członkiem jego Rady Nadzorczej; bank ten stanowił centralę niemieckiego ruchu spółdzielczego w Polsce centralnej, uzależnioną finansowo od poznańskiego Landesgenossenschafsbank. S. należał również do grona współzałożycieli i wydawców popularnego dziennika politycznego „Lodzer Freie Presse” (pierwszy numer ukazał się 28 XI 1918, a gazeta, dzięki zdecydowanemu występowaniu w obronie ludności niemieckiej, szybko zdobyła popularność), oraz zachowawczego tygodnika „Der Volksfreund” (pierwszy numer wyszedł z datą 22 XII 1918), w których zamieszczał swoje artykuły.
W mniejszym stopniu S. angażował się wówczas w bezpośrednią działalność polityczną, np. w prace powstałego w r. 1916 Związku Niemieckiego dla Łodzi i Okolicy (Deutscher Verein für Lodz und Umgebung). Dopiero pod koniec r. 1918 uczestniczył w założeniu Niemieckiego Stronnictwa Ludowego (Deutsche Volkspartei, DVP). Z jego ramienia kandydował do Sejmu Ustawodawczego i uzyskał mandat poselski w okręgu nr 12 (Łódź). W l. 1919–20 był w Sejmie rzecznikiem dwuosobowego klubu DVP. Z inicjatywy S-a powstała 9 VIII 1919 nieformalna placówka klubu w Łodzi, przekształcona następnie w biuro poselskie. Jesienią 1921 został członkiem Zarządu Głównego Związku Niemczyzny dla Ochrony Praw Mniejszości w Polsce (Deutschtumsbund zur Wahrnung der Minderheitenrechten in Polen), zwanego Deutschtumsbund (DtB). W r. 1922 został członkiem Niemieckiego Centralnego Komitetu Wyborczego w Łodzi. T.r. w wyborach do sejmu I kadencji, uzyskał mandat poselski z listy nr 16 Bloku Mniejszości Narodowych (BMN) w okręgu nr 15 (Konin, Koło, Słupcza i Łęczyca). Był jednym z trzech wiceprezesów Klubu Zjednoczenia Posłów Niemieckich, pracował w komisjach: przemysłowo-handlowej oraz regulaminowej i nietykalności poselskiej. Na przełomie l. 1922 i 1923 uczestniczył w pracach synodu założycielskiego Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce. Należał wówczas do obozu zwalczającego koncepcje superintendenta Juliusza Burschego, który opowiadał się za lojalną współpracą Kościoła ewangelickiego z władzami polskimi. W r. 1922 wszedł do zarządu konsolidacyjnego ugrupowania Związek Niemców w Polsce (Bund der Deutschen in Polen), któremu miały być podporządkowane wszystkie partie i organizacje niemieckie na terenie państwa polskiego. Nie został on jednak uznany przez władze administracyjne. W tej sytuacji, w maju 1924, powstał założony przez posła Augusta Uttę i S-a Niemiecki Związek Ludowy (Deutscher Volksverband, DVV), działający już tylko na terenie byłego Król. Pol. i województw wschodnich, zwłaszcza na Wołyniu; S. przez pewien czas był wiceprzewodniczącym jego Zarządu. T.r. został przedstawicielem Niemieckiego Związku Spółdzielczego w Polsce w Radzie Spółdzielczej, organie doradczym i opiniotwórczym, powoływanym przez ministra skarbu. W r. 1928, wraz z Erwinem Hasbachem i Robertem Pieschem, w imieniu reaktywowanego Centralnego Komitetu Wyborczego BMN sygnował apel do mniejszości narodowych o poparcie dla tego ugrupowania. Z listy BMN uzyskał mandat senatorski w woj. łódzkim, wszedł do Niemieckiego Klubu Parlamentarnego, ale w izbie nie przejawiał już większej aktywności.
W swych pierwszych wystąpieniach parlamentarnych podkreślał S. różnice między ludnością mieszkającą od stuleci na ziemiach Polski centralnej a nacjonalistami z Rzeszy, deklarował lojalność tej ludności wobec nowo powstałego państwa pod warunkiem zapewnienia jej swobodnego rozwoju kulturalnego, niezależności kościelnej i możliwości nauczania w języku ojczystym. W miarę upływu czasu jego wypowiedzi stawały się jednak coraz ostrzejsze. Akcentował w nich zasługi Niemców dla rozwoju cywilizacyjnego ziem polskich oraz nieproporcjonalne do liczebności obciążenia podatkowe ludności niemieckiej przy równoczesnym braku dotacji na jej cele kulturalne i religijne. Uzasadniał prawa Niemców do utrzymywania kontaktów z organizacjami na terenie Rzeszy, podkreślając w jednym ze swych przemówień (23 I 1923), że «styczność narodowa z rodakami w innych państwach nie może być uważana za zdradę stanu». W listopadzie 1928 zgłosił interpelację dotyczącą bezwzględnych metod stosowanych przez policję podczas rewizji przeprowadzanych u kupców na Pomorzu w poszukiwaniu przemycanych z Niemiec towarów oraz krzywdzącą Niemców nowelizację dotychczasowych przepisów o koncesjach szynkarskich. Solidarnie, wraz z całym klubem, nie wziął udziału w uroczystym posiedzeniu sejmu odbywanym dla uczczenia 10-rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę, co miało być protestem przeciw polityce władz, które, wg klubu niemieckiego, nie dostrzegały faktu, że ponad 30% obywateli Polski zalicza się do mniejszości narodowych, a Niemcom dawały do zrozumienia, że stanowią «element niepożądany». Senatorem został S. także w r. 1930. Zmuszony przez władze partyjne do rezygnacji z mandatu na rzecz swego antagonisty A. Utty, przewodniczącego organizacji, który przepadł w tychże wyborach, podporządkował się tej decyzji, ale pod koniec listopada 1930 wystąpił z DVV. Dwa lata później (1932), na skutek narastających różnic w poglądach z pozostałymi akcjonariuszami, zrezygnował także ze wszystkich funkcji w Spółce «Libertas». W l.n. nie angażował się już w działalność polityczną i narodową, a udzielał się jedynie na gruncie kościelnym. W l. 1923–36 należał do pełnomocnej i wykonawczej, dziewięcioosobowej Komisji Synodalnej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, której jedyny zjazd odbył się 22 X 1936 w Warszawie.
Po zajęciu ziem polskich przez Niemcy we wrześniu 1939 zadeklarował S. przynależność do narodu niemieckiego. Do r. 1945 był starszym Cechu Stolarzy w Łodzi. Dn. 23 XI 1943 zgłosił akces do NSDAP; udało mu się uzyskać jego członkostwo dopiero po kilku miesiącach (1 V 1944), dzięki poparciu gauleitera A. Greisera. W styczniu 1945 uciekł wraz z rodziną z Łodzi i znalazł się w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec. Zmarł 22 III 1947 w Lipsku.
S. był żonaty z Huldą Kraft; z małżeństwa tego miał sześcioro dzieci: trzech synów i trzy córki, z których jedna była żoną Alfreda Haesslera, fabrykanta.
Balling M. O., Von Reval bis Bukarest. Statistisch-Biographisches Handbuch der Parlamentarier der deutschen Minderheiten in Ostmittel – und Südosteuropa 1919–1945, Kopenhagen 1991 I; Kto kim był w Drugiej Rzeczypospolitej, Red. J. M. Majchrowski przy współpracy G. Mazura i K. Stepana, W. 1994 (fot.); – Ajnenkiel A., Historia sejmu polskiego, II Rzeczpospolita, W. 1989 I cz. 2; Cygański M., Mniejszość niemiecka w Polsce w latach 1919–1939, Ł. 1962 s. 22, 24, 28, 33, 69, 159–60; Dąbrowski R., Mniejszość niemiecka w Polsce i jej działalność społeczno-kulturalna w latach 1918–1939, Szczecin 1982 s. 164; tenże, Położenie ekonomiczne mniejszości niemieckiej w Polsce w okresie międzywojennego dwudziestolecia (1918–1939), Szczecin 1977 s. 205; Halpern L., Polityka żydowska w Sejmie i Senacie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1933, „Sprawy Narodowościowe” 1933 nr 1 s. 56; Holzer J., Mozaika polityczna w Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1974; Kazet P., Niemieckie ugrupowania polityczne w Polsce, „Sprawy Narodowościowe” 1927 nr 2 s. 119; Kneifel E., Die evangelisch-augsburgischen Gemeiden in Polen 1555–1939, Vielkirchen über München [po r. 1971]; tenże, Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Niedermaischaft über Winser [1964]; Kowalak T., Prasa niemiecka w Polsce 1918–1939, W. 1971; Matelski D., Niemcy w Polsce w XX wieku, W.–P. 1999; Mniejszości narodowe w wyborach do Sejmu i Senatu w r. 1928, W. 1928; Potocki S., Położenie mniejszości niemieckiej w Polsce 1918–1938, Gd. 1969; Stoliński Z., Niemcy w Sejmie i Senacie 1919–1927, „Sprawy Narodowościowe” R. 2: 1928 s. 21–6, 28–9; Szaliński T., Udział Niemców w wyborach do ciał ustawodawczych w 1922 roku, „Strażnica Zachodnia” R. 2: 1923 nr 7–9 s. 69; – Bełcikowska A., Stronnictwa i związki polityczne w Polsce, W. 1925 s. 568–9, 580, 670, 1067; Mościcki – Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27, s. 318, 320, (fot. przed s. 313); Rocznik polskiego przemysłu i handlu, W. 1938 poz. 538; Rzepecki, Sejm 1919, s. 122 (fot.), 125, 289; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 180 (fot.), 182, 466, 474; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 187 (fot.), 188, 240; – Spraw. stenogr. Sejmu 1919–27; Spraw. stenogr. Senatu 1928–31; Sprawozdania z życia mniejszości narodowych, W. 1929– 30; Wertheimer F., Von deutschen Parteien und Parteiführern im Ausland, Berlin 1927; – „Biul. Polit.” 1926 s. 304, 1927 s. 416, 420; „Sprawy Narodowościowe” R. 2: 1928 s. 228, 230–2, R. 3: 1929 s. 106, R. 4: 1930 s. 77–8, 246–7, 395, 616.
Czesław Brzoza