Miniszewski Józef Aleksander (1821–1863), literat, publicysta, rzecznik systemu A. Wielopolskiego. Ur. 19 III w Orchowie (Sieradzkie) był synem właściciela ziemskiego Bogumiła i Izabeli z Przepałkowskich (Miniszewscy posiadali Rzechtę i Drużbin w Sieradzkiem). Szkołę średnią ukończył w Warszawie i tamże w latach czterdziestych XIX w. obracał się w kręgach cyganerii, pisując dorywczo do „Dzwonu Literackiego” i „Przeglądu Naukowego”. Pierwsze ogłoszone przezeń powieści – historyczne, romantyczne i sensacyjne: Jan Pieniążek (W. 1843) i Jadźwingowie (W. 1845) – nie zdradzały jeszcze talentu. Nie udała się też humorystyczna Powieść zlepiana (W. 1846), napisana do spółki z J. B. Dziekońskim, ani nie dał się zrealizować projekt pisma przeznaczonego dla ludu pt. „Wieśniak”. Nakładem „Biblioteki Warszawskiej” ogłosił M. w r. 1847 dosyć powierzchowny zarys historii Polski dla młodzieży pt. Domowa zagroda (2 tomy) doprowadzony do elekcji Stanisława Augusta. W kwietniu 1848 M. opuścił nielegalnie Królestwo – jak później twierdził – w obawie przed fałszywą denuncjacją. Bawił zrazu we Wrocławiu, a od końca t. r. po różnych dworach w Poznańskiem. Pisywał pod godłem J. A. Starża felietony do „Gazety Polskiej”, ogłosił pisaną białym wierszem Legendę, o królu Lechu, osnutą na tle walk z Niemcami (P. 1850), a także «obraz historyczny» Stanisław Żółkiewski (2 t., Berlin 1851). Zatrzymany w Poznaniu w kwietniu 1850 przez policję pruską, złożył wyznanie wiary podając się za nieprzyjaciela wszelkich rewolucji i prosił o dozwolenie mu pozostania w Poznańskiem na stałe. Kiedy mu odmówiono, zgłosił się do ambasady carskiej w Berlinie i w początku 1851 r. powrócił do Królestwa. Majątku własnego już wówczas nie posiadał; nie chcąc przebywać na łasce u krewnych, osiadł w Warszawie z myślą o zarabianiu piórem. W r. 1857 współpracował z „Kroniką Wiadomości Krajowych i Zagranicznych”, w l. 1858–60 z „Gazetą Codzienną”, w r. 1861 z „Pszczołą”. Wziętość zyskał mu cykl felietonów z l. 1858–9 pt. Listy Cześnikiewicza do Marszałka (przedruk w 2 t., W. 1858–60). Apelując do poczucia humoru i tradycji szlacheckiej M. wzywał ziemiaństwo do poprawy obyczajów, ulepszania gospodarki i likwidacji pańszczyzny; w osobnej broszurze (1858) opowiadał się za ułatwieniem nabywania ziemi «zagrodnikom, komornikom i kopiarzom». Obdarzony łatwością pisarską i zmysłem obserwacyjnym, wydał kilka powieści: bądź to z życia średniego ziemiaństwa (Galeria obrazów staroszlacheckich, 3 t., W. 1860, Życie w parafii, 6 t., W. 1860–1), bądź urzędników warszawskich (Hipoteka szczęścia małżeńskiego, W. 1860, Ciernie kwitnące, wyd. pośmiertne, 2 t., W. 1865). Rzeczy te, bez artystycznej pretensji, zachowały przecież swój walor, jako świadectwa o ówczesnym obyczaju. Obracając się w kręgu literatów M. nie zdobył sobie pośród nich sympatii. Zarzucano mu, że wraz z A. Niewiarowskim ściągał haracz z kupców warszawskich grożąc, że ich obsmaruje w prasie; miał też proces sądowy o sprzedanie tego samego rękopisu dwom czy trzem różnym wydawcom. Przylgnęło do niego przezwisko: «blagier-wyjec».
W początku 1861 r. M. pozował na patriotę, wkrótce jednak dał się pozyskać przez A. Wielopolskiego i zrazu w „Gazecie Rządowej”, a potem w „Dzienniku Powszechnym” (od listopada 1861) jął zwalczać ruch narodowy w cyklu felietonów pt. Rzeczy społeczne. Nawoływał w nich do politycznej trzeźwości, do pracy organicznej, do podnoszenia przemysłu i oświaty; patriotów starał się dyskredytować twierdząc, że służą oni sprawie przewrotu społecznego, albo że są narzędziem kapitalistów niemieckich i żydowskich. Po przerwie kilkumiesięcznej wznowił działalność latem 1862. Wielopolski, wówczas naczelnik rządu cywilnego, dał mu posadę urzędnika do szczególnych poruczeń przy dyrektorze głównym E. Kellerze. Apologię polityki margrabiego zamieścił M. w broszurze pt. Ruch polski z 1861 r., podpisanej: Syn szlachecki (2 wyd., Lipsk 1862–3). Usiłował też zwalczać czerwonych bronią satyry wydając w końcu 1862 r. 3 «wiązki» «Komunałów», pisemka o raczej trywialnym poczuciu humoru. Coraz brutalniej w „Dzienniku Powszechnym” prowokował opinię publiczną; przechwalał się też, ze zwykłą skłonnością do blagi, że już znajduje się na tropie tajnej władzy spiskowej. Pod wrażeniem anonimowych pogróżek 20 VIII 1862 sporządził testament, w którym polecał rodzinę opiece margrabiego. Rankiem 2 V 1863 został zabity trzema ciosami sztyletu na werandzie swego mieszkania (Rymarska 8). Rozkaz dzienny naczelnika miasta Warszawy ogłosił, że stało się to z wyroku sądu narodowego. O. Awejde, A. Giller, J. Janowski wypierali się po powstaniu odpowiedzialności za tę egzekucję. M. został pochowany na cmentarzu Powązkowskim, pozostawił żonę imieniem Zofię i 3 dzieci. Pod naciskiem organizacji tajnej wdowa odmówiła zrazu przyjęcia zasiłku, który wyznaczył jej Wielopolski; przyjęła go po powstaniu.
Twórczość M-ego uległa zapomnieniu, do którego przyczyniły się niewątpliwie okoliczności jego śmierci. Ostatnio zaczyna się w nim dostrzegać «wielki talent publicystyczny» i określać jego felietony mianem «znakomitego i inteligentnego pisarstwa».
Karykatura F. Kostrzewskiego w: „Wolne Żarty”, 1858 s. 176; – Nowy Korbut, VIII–IX (tu także wykaz pseudonimów); Rocznik urzędowy, 1863; Uruski, XI 103; – Berg M., Zapiski o polskich spiskach i powstaniach, W. 1906 V 40–7, VIII 85–8; Chmielowski P., Historia literatury polskiej, W. 1900 VI 26–7; Jeziorowski W., Album Powązek, Warszawa, Cz. I, W. 1915 s. 130; Przyborowski, Dzieje 1863 r., II 463–72; tenże, Historia dwóch lat, III 281–2, V 214–16; Straszewska M., Czasopisma literackie w Królestwie Polskim, Wr. 1959 II; – Awejde, Zeznania; Baranowski I., Pamiętniki, P. 1923; Dembowski E., Pisma, W. 1955 III; Feliński Z. Sz., Pamiętniki, Lw. 1911 II 199–200; J. I. Kraszewski, L. Kronenberg, Korespondencja, Kr. 1929; Popiel P., Pamiętniki, Kr. 1927; Prasa tajna l. 1861–4, Wr. 1966–9 I–II; Prendowska J., Moje wspomnienia, Kr. 1962; Szymanowski W., Niewiarowski A., Wspomnienia o cyganerii warszawskiej, W. 1964 (tu reprod. karykatury Kostrzewskiego z „Wolnych Żartów”); – Arch. Państw. w P.: Polizei-Präsidium, vol. 941; B. Jag.: rkp. 7833, 7838; WAP w Kielcach: AOM, vol. 184.
Stefan Kieniewicz