Pajgert Józef Kalasanty, pseud, i krypt.: I. Pa..., J. K. Pa..., J. K. P., J. K. Pa…, J. P., J..Pa.., Józef Kalasanty z Sidorowa, Witalis Kukułka, L. M. (ok. 1799–1871), poeta, malarz, bibliofil. Ur. w Mostach Małych (pow. rawski w Galicji), wsi dzierżawionej przez jego ojca Ignacego (zm. 1812), matką jego była Franciszka z Małeckich. Otrzymał staranne wychowanie. W r. 1821 przebywał w Baden, z tej podróży ogłosił fachowe Postrzeżenia gospodarczo-rolnicze… (lwowskie „Rozmaitości” 1822). Dzierżawił wieś Skomorochy w pow. brzeżańskim, później kupił ok. r. 1840 wieś Sidorów w pow. husiatyńskim (Podole). Przez jakiś czas mieszkał we Lwowie, gdzie jego syn Adam uczęszczał do szkół, potem osiedli obaj w Sidorowie. Pierwszy swój tomik poetycki Sielanki ogłosił P. już w r. 1817 (Lw.); nieporadność debiutanta pokwitował Adam Tomasz Chłędowski opinią, iż zbiorek ten «nie zasługuje … na uwagę czytelników». Nie zrażony tym autor, dla którego «od … najrańszej młodości poezja była i jest dotąd najmilszą … zabawą i pracą», ogłaszał dalej swe utwory w „Pamiętniku Lwowskim” i w „Rozmaitościach” oraz w kolejnych, własnym nakładem wydawanych tomach: Wyimki z Antologii greckiej wierszem przełożone (Lw. 1831, dedykowane Walentemu Chłędowskiemu, z którym P. pozostawał w przyjacielskich stosunkach; tu dołączył także Epigramata, ucinki i nagrobki oryginalne), pisane w sentymentalnej manierze Ballady (Lw. 1832), Bajki i wiersze różne (Lw. 1834–41 I–II). Zyskały mu one pochwały recenzentów galicyjskich czasopism, jednakże brak ducha ojczystego i «niezgrabne wysłowienie» zarzucał im Seweryn Goszczyński.
W parę lat później stał się P. bohaterem głośnego w Galicji pojedynku literackiego, któremu powód dał jego pretensjonalny tomik pt. Miłostki poety przez Józefa Kalasantego z Sidorowa. Wydał i historyczno-krytycznym komentarzem opatrzył Witalis Kukułka (Lw. 1841), zawierający księgę epigońskich elegii w stylu klasycystycznym Do pięknej dziewczyny ze Szląska grającej na arfie oraz cykl erotyków Wanda i kwiaty. Z pasją zaatakował ten tomik Aleksander (Leszek) Dunin Borkowski w poznańskim „Tygodniku Literackim” (1842, «talentu jak nie było, tak nie ma», a za to «zarozumiałość i ta ufność sama w sobie rozkochana»), a niedługo potem twórczość i osobę P-a ośmieszył – pod postacią Tuzinka – w poemacie „Cymbalada” (1845), wprowadził go też do drugiego tomu swej „Parafiańszczyzny”. P. zrewanżował się żywo i dowcipnie napisanym paszkwilem Zemsta Wandy. Poema satyryczno-żartobliwe w 5 pieśniach przez Józefa Kalasantego z Sidorowa wydał L. M. (P. 1846), gdzie bardzo złośliwie skarykaturował przeciwnika przedstawionego pod imieniem Leszek. Uderzył tu ponadto i w innych demokratycznych pisarzy lwowskich: Augusta Bielowskiego, Dominika Magnuszewskiego i Józefa Dunina Borkowskiego. Autor „Parafiańszczyzny” boleśnie odczuł szyderstwa P-a, skoro jeszcze po kilku latach zaatakował go – tym razem imiennie i bardzo niewybrednie – we wstępie do drugiego, rozszerzonego wydania „Cymbalady” (1848). Sam P. jednak dłuższy czas wstrzymał się od ogłaszania następnych tomików, dopiero pod koniec życia wydał Piosnki panny Zofii i pana Kazimierza (Lw. 1866), gdzie powtórzył wiele dawnych wierszy.
P. miał u współczesnych sławę erudyty i bibliofila. W Sidorowie zgromadził dużą, wielojęzyczną bibliotekę. «Człowiek uczony, biegły w językach, zwłaszcza starożytnych, znawca gruntowny greckiej i łacińskiej literatury» – tak go scharakteryzował Zygmunt Miłkowski, dodając zarazem, iż był «poetą przekonanym, że lepiej aniżeli syn [Adam] wiersze pisze. Utwory swoje własnym kosztem drukował, syn nakłady wykupywał i niszczył, nie chcąc na szwank narażać powagi ojcowskiej». Uprawiał również po amatorsku malarstwo (akwarele), a w Sidorowie założył duży ogród angielski. Gruntownie później ośmieszony, miał przecież w latach trzydziestych spore uznanie w literackim światku Galicji, przyznawano mu nawet «talent niepospolity» (Konstanty Słotwiński). Zmarł w r. 1871 i został pochowany w grobowcu rodzinnym w Sidorowie.
Żonaty z Teklą z Małeckich (zm. ok. r. 1837), «bardzo edukowaną» – jak przekazała rodzinna tradycja (Amelia Łączyńska), P. miał z nią córkę Ludwikę, zamężną Dzierżkowską, oraz synów Adama (zob.) i zmarłego w dzieciństwie Juliusza (Juliana?).
Estreicher w. XIX; Enc. Org., XX (Sobieszczański F. M.); Słown. Geogr., X 480; – Łączyńska A., Dziadek mój Adam Pajgert, „Za i Przeciw” 1968 nr 19; Pecold K., „Cymbalada” Leszka Dunina Borkowskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis” (Wr.) Nr 67: 1967 s. 145–62; Schnürr-Pepłowski S., Zapomniani, „Gaz. Lwow.” 1895 nr 61 ; [Słotwiński K.] K. S., Nowe dzieła lwowskie, „Czas. Nauk. od Zakł. Narod. im. Ossolińskich Wydawane” 1833 z. 6 s. 40–59; Stulecie Gazety Lwowskiej, Lw. 1912–13 II cz. 1 (W. Bruchnalski), III cz. 1 (W. Staniszewski, bibliogr. „Rozmaitości”); Zgorzelski Cz., Ballada polska, Wr. 1962; Żmigrodzka M., Galicyjska księga snobów, „Pam. Liter.” 1961 z. 3 s. 103–4; – Borkowski (Dunin-Borkowski) A., Cymbalada, Wr. 1845 oraz Wyd. 2., Wr. 1848; tenże, Parafiańszczyzna, Oprac. K. Pecold, Wr. 1972; [tenże], Uwagi ogólne nad literaturą w Galicji, „Tyg. Liter.” 1842 nr 52; Goszczyński S., Nowa epoka poezji polskiej, w: Dzieła zbiorowe, Lw. [1911] s. 317; Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1959, 1975 Ks. 1, 6; Miłkowski Z., Od kolebki przez życie, Kr. 1936 II–III; Pajgert J. K., Bajki i wiersze różne, Lw. 1834 s. 124; [Pajgert J. K.] Józef Kalasanty z Sidorowa, Miłostki poety, Lw. 1841 s. 91; tenże, Piosnki panny Zofii i pana Kazimierza..., Lw. 1866 s. 336–7; Zawadzki W., Pamiętniki życia literackiego w Galicji, Kr. 1961; – „Pam. Lwow.” T. 4: 1817 s. 340–9 ([Chłędowski A. T.] A. T. Ch., recenzja Sielanek); – IBL PAN: Kartoteka bibliogr.
Rościsław Skręt