Kramarz Józef (1885–1963), walcarz żelaza, działacz rewolucyjnego ruchu robotniczego. Ur. 29 XII w Krakowie. Ojciec Jakub był robotnikiem fabrycznym, matka praczką. Osierocony we wczesnym dzieciństwie, pracował latem najemnie w gospodarstwach chłopskich, zimą uczęszczał do szkoły, ukończył 4 klasy. Od 14 roku życia wyjeżdżał na roboty do Niemiec oraz do krajów Austro-Węgier, gdzie był zatrudniony w różnych zawodach, głównie przy pracach ziemnych. W l. 1905–8 pracował kolejno w zakładach metalurgicznych w Witkowicach na pograniczu morawskim (gdzie wstąpił do Związku Metalowców), później w różnych fabrykach i miastach niemieckich, m. in. we Wrocławiu, w końcu został robotnikiem w zakładach metalowych w Boguminie na Śląsku Cieszyńskim. Od jesieni 1908 r. odbywał austriacką służbę wojskową z przydziałem do artylerii. Po ukończeniu służby w r. 1911 powrócił do Bogumina, skąd wiosną 1912 r. wyjechał do Wiednia, następnie na Morawy, gdzie pracował w fabryce wagonów w m. Kopřivnice. Po wybuchu wojny w r. 1914 zmobilizowany do wojska i skierowany do Sarajewa (Bośnia), walczył do r. 1917 na różnych frontach, ostatnio na włoskim, gdzie zetknął się z agitacją rewolucyjną. Pod koniec 1917 r. został K. przeniesiony do Tyrolu na stanowisko instruktora artylerii. W ciągu r. 1918 odpowiadał pięciokrotnie przed sądem wojennym w Innsbruku za rewolucyjną działalność antywojenną.
Zdemobilizowany w listopadzie 1918 r., powrócił do Bogumina, zaczął pracować w walcowni rur, został też wiceprzewodniczącym miejscowej Rady Robotniczej. Wiosną 1919 r. został członkiem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP) i organizował jej komórki w walcowni rur, sam był technikiem komórki, pozostawał również w kontakcie z Radą Delegatów Robotniczych w Sosnowcu. Równocześnie brał udział w pracach komitetu plebiscytowego Śląska Cieszyńskiego. Po decyzji w sprawie przynależności państwowej tej dzielnicy w lipcu 1920 r., przeniósł się do Chrzanowa, gdzie został niebawem jednym z czołowych działaczy rewolucyjnego ruchu robotniczego. Pracował w Pierwszej Fabryce Lokomotyw w Polsce S. A. («Fablok»); był tu jednym z założycieli oddziału klasowego Związku Robotników Przemysłu Metalowego (ZRPM) w Polsce, zorganizował jego bibliotekę i orkiestrę oraz miejscowe przedszkole; w l. 1920–7 załoga «Fabloku» wybierała go na delegata robotniczego. Od r. 1925 był sekretarzem Komitetu Dzielnicowego KPRP w «Fabloku» i łącznikiem z Komitetem Okręgowym. Po utworzeniu 13 VI 1926 r. Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS)-Lewicy był K. z ramienia Komunistycznej Partii Polski (KPP) jednym z organizatorów nowej partii na terenie Chrzanowa. Na konferencji krajowej PPS-Lewicy 18 XII 1927 r. w Krakowie został wybrany członkiem Głównego Komitetu Wyborczego PPS-Lewicy. W marcu 1928 r. brał czynny udział w akcji cennikowej w Zagłębiu Krakowsko-Chrzanowskim, jako członek Komitetu Strajkowego «Fabloku» został 19 XI 1928 r. aresztowany za wypędzenie z fabryki łamistrajków. Uniewinniony na rozprawie sądowej, został wydalony z pracy i usunięty z mieszkania fabrycznego; poprzednio już za działalność rewolucyjną wykluczyły go władze związkowe z ZRPM w Polsce. Na początku 1929 r. został podokręgowcem KPP na terenie Chrzanowskiego; pozostał nim do I Zjazdu Krajowego PPS-Lewicy (20–21 VII 1929) w Warszawie, który go wybrał członkiem Komitetu Centralnego i Sekretariatu, w związku z czym K. przeniósł się do Warszawy.
Od sierpnia 1929 r., po aresztowaniu Tadeusza Ćwika, objął K. stanowisko sekretarza generalnego PPS-Lewicy. Sprzeciwiał się wówczas – jak się wydaje – pewnym tendencjom ultralewicowym, w związku z czym zarzucano mu później «prawicowe odchylenie». W wyborach do Sejmu i Senatu w r. 1930 był czołowym kandydatem z listy PPS-Lewicy. W początkach listopada 1930 r. aresztowany w Brześciu, został w końcu miesiąca zwolniony. Na II Kongresie PPS-Lewicy 1–2 II 1931 r. zaocznie wybrano K-a członkiem Komisji Rewizyjnej. Był w tym czasie już w więzieniu, aresztowany 29 I 1931 r. w Chrzanowie, dokąd przybył dla odbudowania organizacji partyjnej. Skazany następnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 9 VI 1933 r. na 4 lata więzienia, odbył je we więzieniu mokotowskim w Warszawie. W grudniu 1935 r. powrócił do Chrzanowa; czynny odtąd w KPP na terenie woj. krakowskiego, był w r. 1936 członkiem komitetu strajkowego w Krakowie oraz komitetu porozumiewawczego z jednolitofrontową grupą członków PPS. Aresztowany w grudniu 1936 r. w Chrzanowie, został K. skazany wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie na 2 lata więzienia, które ponownie odbył w więzieniu mokotowskim w Warszawie.
W końcu 1938 r. powrócił K., po odbyciu kary, do Chrzanowa, skąd po zajęciu go w r. 1939 przez Niemców przedostał się do Lwowa. Tam pracował w fabryce, był członkiem Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR) oraz – przez pewien czas – korespondentem robotniczym miejscowego dziennika „Czerwony Sztandar”. Okupację hitlerowską 1941–4 przeżył K. we Lwowie. Po wyzwoleniu miasta przez Armię Radziecką w r. 1944 wstąpił do założonego tu oddziału Związku Patriotów Polskich. W r. 1945 wyjechał do Krakowa, wstąpił do PPR. Od kwietnia do listopada 1946 r. był pracownikiem Wydziału Organizacyjnego Komitetu Wojewódzkiego PPR w Krakowie, następnie do maja 1947 r. I sekretarzem Komitetu Miejskiego PPR w Chrzanowie; w l. 1947–52 sprawował mandat poselski. Od maja 1947 do marca 1948 r. był K. sekretarzem Komitetu Miejskiego PPR w Radomiu, następnie kolejno II sekretarzem i wiceprzewodniczącym Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych we Wrocławiu. W związku z długotrwałą chorobą (paraliż) przeszedł 1 V 1953 r. na emeryturę, pozostając we Wrocławiu. W Polsce Ludowej został odznaczony Sztandarem Pracy II klasy i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 16 XI 1963 r. we Wrocławiu i pochowany został tamże na cmentarzu komunalnym Osobowice w Kwaterze Zasłużonych.
Buszko J. i in., Szkice z dziejów ruchu komunistycznego w województwie krakowskim, Kr. 1958 s. 104; Hass L., PPS-Lewica 1926–1931, w: Najnowsze dzieje Polski. 1914–1939, W. 1961 IV 88, 93; – Drobner B., Bezustanna walka, W. 1967 III; Fiszer A., Zapiski z krakowskiej celi, Kr. 1964 s. 227; Kowalski J., Trudne lata, W. 1966 s. 108; PPS-Lewica 1926–1931. Materiały źródłowe, Oprac. L. Hass, W. 1963; – „Gaz. Robotn.” 1963 nr z 20 XI; „Głos Pracy” (W.) 1963 nr z 20 XI; „Przegl. Społ.” (Kr.) 1930 nr 1 s. 3, nr 20 s. 1; – Arch. Państw. w Kr.: Urząd Woj. Kr. t. 61 k. 247 n.; Zbiory Zakł. Hist. Partii: Dział wspomnień, teczka osobowa 3134, Akta Sądowe-Kraków 53/33; – Informacje wydziału organizacyjnego KW PZPR we Wrocławiu.
Ludwik Hass