Kruk Józef, pseud. i krypt. T. Jasiński, J. K. (1885–1967?), doktor, działacz Niezależnej Socjalistycznej Partii Pracy (NSPP). Ur. w Częstochowie, syn Leona i Salomei. Od r. 1905 był członkiem Syjonistyczno-Socjalistycznej Partii Robotniczej. Po przekształceniu się syjonistów-socjalistów w listopadzie 1918 r. w partię p. n. Żydowska Socjalistyczna Partia Robotnicza «Ferajnigte» K. kontynuował w niej działalność. W przeciwieństwie do innych odłamów syjonizmu «Ferajnigte» uważała, że państwo narodowe Żydów może powstać nie tylko na terytorium Palestyny. Pełne wyzwolenie ludności żydowskiej, narodowe i społeczne, partia wiązała natomiast ze zniesieniem ustroju kapitalistycznego, z walką o socjalizm. Od r. 1919 K. był członkiem Komitetu Centralnego (KC) partii «Ferajnigte», z jej ramienia kandydował też na posła do Sejmu RP w r. 1919. Jako reprezentant tej partii na przełomie 1918 i 1919 r. był członkiem Komitetu Wykonawczego (KW) i Prezydium KW Warszawskiej Rady Delegatów Robotniczych. Na przełomie sierpnia i września 1920 r. został internowany w więzieniu Mokotowskim, oskarżony o wydanie „Jednodniówki”. Po rozłamach i secesjach w tej partii doprowadził na przełomie lipca i sierpnia 1922 r. do zjednoczenia członków «Ferajnigte» z Partią Niezależnych Socjalistów (PNS); pod wpływem K-a byli członkowie «Ferajnigte» uzyskali w PNS autonomię w sprawach kulturalnych. Od tego czasu aż do rozwiązania partii w r. 1937 wchodził K. w skład Centralnego Komitetu Wykonawczego PNS (przekształconej w r. 1924 w Niezależną Socjalistyczną Partię Pracy – NSPP) jako reprezentant Warszawy. W latach dwudziestych w skład Okręgowego Komitetu Robotniczego NSPP w Warszawie wchodziła również żona K-a.
W wyborach do Sejmu RP w listopadzie 1922 r. K. kandydował z listy PNS w Częstochowie. Jako jeden z czołowych działaczy NSPP jeździł po całej Polsce z odczytami dotyczącymi zagadnień ideowo-programowych i bieżących wydarzeń politycznych, przemawiał często na wiecach organizowanych przez partię. Reprezentował NSPP na międzynarodowych kongresach: w Hamburgu (1923) i Marsylii (1925). Był autorem ogłoszonego w r. 1924 w Krakowie drukiem Sprawozdania z procesu 58 o „krwawy wtorek” r. 1923, a w l. 1919–26 publikował swe artykuły w pismach „Unzer Weg”, „Socjalista”, „Głos Niezależnych Socjalistów”, „Przedjutrze” (organ NSPP). Kilkakrotnie aresztowany pod różnymi zarzutami, w r. 1926 został zasądzony na półtora roku więzienia. T. r. działał m. in. w Stowarzyszeniu Wolnomyślicieli w Warszawie. W r. 1927 znajdował się w pierwszej trójce kandydatów NSPP w wyborach do Rady Miejskiej Warszawy. W końcu t. r. wyjechał z B. Drobnerem do Berlina na spotkanie litewskich socjalistów z Międzynarodowym Biurem Socjalistycznym w sprawie konfliktu polsko-litewskiego. W okresie nasilających się tarć wewnątrz NSPP, przeciwny zjednoczeniu z Polską Partią Socjalistyczną (PPS), K. pozostał nadal i działał w NSPP także i po 1928 roku, w którym część przywódców z B. Drobnerem na czele połączyła się ponownie z PPS. K. zaliczał się nadal do czołowych działaczy NSPP. Wielokrotnie wracał do idei stworzenia na bazie NSPP proletariackiej partii wielonarodowościowej, nie doszło jednak do jej zrealizowania. Od lipca 1928 r. co najmniej do r. 1934 był sekretarzem generalnym NSPP. Od sierpnia t. r. do października 1930 r. był członkiem Egzekutywy Międzynarodówki Socjalistycznej, jako przedstawiciel NSPP. W r. 1930 w wyborach do Sejmu RP kandydował z listy Bloku Lewicy Socjalistycznej (NSPP, Bund). Utrzymywał też osobiste kontakty z angielską Niezależną Partią Pracy po jej reaktywowaniu. W połowie lat trzydziestych był aktywny nadal na forum Międzynarodówki Socjalistycznej, gdzie we wspólnym froncie z lewicą włączył się do dyskusji w sprawach jednolitego frontu. W przededniu rozwiązania NSPP przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych aresztowany w połowie grudnia 1937 r., K. przesiedział ok. 2 tygodnie w Berezie Kartuskiej. Po drugiej wojnie światowej K. osiadł w Izraelu, gdzie w r. 1948 opublikował swoje Szkice historyczne. Współpracował tu też z kwartalnikiem „Goldene Kejt”. Zmarł prawdopodobnie w Tel-Aviv w r. 1967.
Kawecka K., Niezależna Socjalistyczna Partia Pracy (1921–1937), W. 1969; Korsch R., Żydowskie ugrupowania wywrotowe w Polsce, W. 1925 s 73; Strapiński A., Wywrotowe partie polityczne, W. 1933 s. 78–80; – Drobner B., Bezustanna walka, Wspomnienia 1883–1918, W. 1962–5 I, II; tenże, Moje cztery procesy, W. 1962; Rady Delegatów Robotniczych w Polsce 1918–1919, W. 1962 I; – „Głos Niezależnych Socjalistów” 1924 nr 2; „Myśl Wolna” 1926 nr 7–8; „Socjalista” 1925 nr 2, 1926 nr 3 (zbiorowa fot.); „Sprawy Narodowościowe” 1937 s. 669; – Informacje pośrednie Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie.
Andrzej Pilch