Medeksza Józef h. Lis odmienny (ur. ok. 1744), marszałek starodubowski woj. smoleńskiego w konfederacji barskiej, poseł na sejm, chorąży kowieński. Był synem Dominika (zob.) i Konstancji Zabiełłówny, marszałkówny kowieńskiej, pisał się z Proszcza. Dziedziczył część ojcowizny w woj. wileńskim i trockim, a ponadto posiadał, już przed r. 1765, starostwo skirstymońskie w pow. wielońskim na Żmudzi. W r. 1764 podpisał z pow. kowieńskim elekcję Stanisława Poniatowskiego. Od młodych lat służył w wojsku lit., najpierw jako kadet, a od r. 1767 w stopniu rotmistrza. W r. 1767 został konsyliarzem konfederacji kowieńskiej. Podobnie jak ojca, łączyły go bliskie więzy z Zabiełłami, którzy cały czas prowadzili dwulicową politykę między Czartoryskimi a Karolem Radziwiłłem, potem między królem a stronnictwem saskim. Latem 1768 pomagał M. ojcu w organizowaniu konfederacji barskiej na Kowieńszczyźnie. Akt związku ogłoszono 13 VIII na obcym terytorium w Wiłkomierzu. M. został wówczas konsyliarzem, a ojciec marszałkiem konfederacji pow. kowieńskiego w woj. trockim. Z ojcem i dwoma braćmi uczestniczył w letniej i jesiennej kampanii litewskiej 1768 r. Bił się w pomyślnych potyczkach pod Wiłkomierzem (6 IX), Remigołą (7 IX) i Nowym Miastem (w pow. upickim) oraz na przełomie października i listopada w przegranej pod Wysoką Rudą koło Kalwarii. Wówczas z ośmiu marszałkami litewskimi przekroczył granicę pruską i przez blisko rok przebywał na Warmii i Pomorzu. Dn. 30 X 1769 był obecny w Białej przy ogłoszeniu Generalności, a 9 XI złożył przysięgę na jej wierność.
Na wiosnę 1771 ze związanym z Zabielłami Szymonem Kossakowskim wziął udział w wyprawie na Litwę. W połowie lipca w Olicie nad Niemnem został ogłoszony marszałkiem pow. starodubowskiego woj. smoleńskiego. Od sierpnia do października uczestniczył pod Kossakowskim w wielkim rajdzie na Białoruś. Bił się pod Zasławiem koło Mińska (ok. 30 VIII), penetrował tereny między Berezyną a Dnieprem, a następnie na Zadnieprzu aż do Soży, gdzie na Smoleńszczyźnie przekroczył granicę polsko-rosyjską. Dn. 14 X uczestniczył w zwycięskiej bitwie pod Starym Bychowem nad Dnieprem. Stąd poprzez województwa mścisławskie, witebskie i połockie powrócił na Litwę właściwą. Z obozu pod Upitą 15 X podążyli z Kossakowskim, wciąż osaczani i szarpani, na południowy zachód. M. brał udział 31 X w przegranej bitwie pod Lipinami koło Przasnysza, po czym, przebywszy Mazowsze i Kujawy, znalazł schronienie w Wielkopolsce, gdzie pozostawał przez kilka miesięcy. Dn. 7 IV 1772 zasiadł w Generalności w Cieszynie w charakterze reprezentanta Smoleńszczyzny. Po upadku konfederacji przebywał czas jakiś w Cieszynie (był tam jeszcze 29 VII 1772), a później (1772–4) w star. człuchowskim i Gdańsku, korzystając z pomocy materialnej Karola Radziwiłła. W r. 1778 posłował z pow. kowieńskiego na sejm warszawski. Został wówczas członkiem komisji do egzaminowania Departamentu Wojskowego. W r. 1791 dostał urząd chorążego kowieńskiego. Zamieszkiwał w Skirstymoniu.
Ożeniony z Katarzyną Jeleńską, sędzianką ziemską mozyrską, miał synów: Teodora, prezydenta sądów granicznych, Samuela, star. skirstymońskiego, i Antoniego.
Uruski; Uruski, Uzupełnienia i sprostowania, Cz. II, W. 1933 s. 43–4; Żychliński, X 298; – Konopczyński, Konfederacja barska, I; Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wil. 1912; Mrozowska K., Szkoła Rycerska Stanisława Augusta Poniatowskiego (1765–1794), Wr. 1961; Pułaski K., Szkice i poszukiwania historyczne, Lw. 1909 IV; – Ciąg dalszy kalendarzyka narodowego i obcego na r. P. 1792, cz. II, W. s. 508; Diariusz sejmu… 1778, W. 1779 s. 3, 17, 186; Elektorów poczet; Mémoires du roi Stanislas-Auguste Poniatowski, Leningrad 1924 II; Polityka i ustrój Generalności konfederacji barskiej, Arch. Kom. Hist., Kr. 1930 XIV; Regestr marszałków i konsyliarzy wszystkich województw i powiatów W. Ks. Litewskiego, [b. m. i r. – Wil. 1767]; Vol. leg., VII 114; Z pamiętnika konfederatki księżnej Teofili z Jabłonowskich Sapieżyny, Kr. 1914 s. 10; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. V 9426, 9427, 9428 (korespondencja M-y), Arch. Roskie XIII 57, Arch. Zabiełłów rkp. 409, 772, 773, 774 (akta do spraw pieniężnych M-y); B. Czart.: rkp. 673, 927 (korespondencja M-y z królem); B. Ossol.: rkp 1409, 3035; B. Tow. Przyj. Nauk w Wil.: rkp. nr 94, 95 (w odpisach autora).
Wacław Szczygielski