Roliński Józef (1889–1962), profesor fizyki Politechn. Warsz. Ur. 18 III w Białymstoku, w rodzinie robotniczej, był synem Konstantego (zm. 1921), i Antoniny z domu Gutry (zm. 1936).
Maturę R. zdał w szkole realnej w Białymstoku w r. 1907, następnie studiował w l. 1907–15 w Tomsku w Instytucie Technologicznym i uzyskał dyplom inżyniera mechanika. Nieznane są przyczyny podjęcia stadiów w aż tak odległym mieście Syberii. W l. 1915–19 pracował w zakładach metalurgicznych w m. Złatoust na Uralu. W l. 1919–22 służył w oddziałach technicznych V Dyw. WP pod dowództwem płk. Waleriana Czumy w Rosji i w kraju w stopniu szeregowego; do rezerwy przeszedł jako podporucznik. W l. 1922–5 był nauczycielem fizyki w państwowym gimnazjum w Białymstoku, w r. 1926 otrzymał państwowe uprawnienia do nauczania fizyki i matematyki w szkołach ogólnokształcących i seminariach nauczycielskich.
W l. 1925–39 R. pracował na Wydz. Elektrycznym Politechn. Warsz., gdzie początkowo pełnił funkcję adiunkta, od 1 IX 1929 etatowego starszego asystenta, a od 1 IX 1935 starszego asystenta kontraktowego. Zmniejszenie obowiązków w Politechnice wiązało się z podjęciem przez R-ego w r. 1929 kierownictwa Instytutem Fizycznym Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, a następnie, od r. 1935, kierownictwa Sekcji Naukowej Wydz. Fizyki Technicznej Głównego Urzędu Miar (GUM). R. doktoryzował się w r. 1928 na Wydz. Elektrycznym Politechn. Warsz. na podstawie pracy Badania nad asocjacją w ciekłych dielektrykach (W. 1928). Od początku swej działalności naukowej współpracował z Mieczysławem Wolfkem, profesorem fizyki doświadczalnej i kierownikiem Zakładu Fizycznego I na Wydz. Elektrycznym Politechn. Warsz. W Zakładzie tym R. prowadził wykłady i ćwiczenia z fizyki, badał doświadczalnie przenikliwość dielektryczną, łuk elektryczny, lampy rtęciowe, właściwości dielektryków. Wspólnie z Wolfkem opublikował pracę: O emisji dodatniej paladu (W. 1930). W r. 1933 napisał rozprawę habilitacyjną Badania nad łukiem elektrycznym dużej masy w polu magnetycznym („Acta Physica Polonica” 1933 II). W rezultacie zaś jego pracy w GUM powstała wspólna z Z. Gajewskim publikacja Réalisation de l’échelle internationale de témperature entre 0 et 660°C („Acta Physica Polonica” Vol. VII: 1939).
R. brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r., następnie do r. 1945 przebywał w obozie jenieckim w Woldenbergu (Dobiegniewie), gdzie wykładał fizykę wg programu politechnicznego. Po powrocie z niewoli kontynuował do r. 1953 pracę w GUM, a od r. 1946 także na Politechn. Warsz. – do czasu przejścia na emeryturę.
Na Politechnice R. kierował Katedrą Fizyki na Wydz. Chemicznym i analogiczną na Wydz. Elektrycznym. W r. 1947 otrzymał zatwierdzenie habilitacji na podstawie przedwojennej rozprawy (Badania nad łukiem elektrycznym…) i został docentem fizyki technicznej na Wydz. Elektrycznym Politechn. Warsz. Po reorganizacji katedr fizyki w r. 1957 R. objął kierownictwo Katedry Fizyki «C» dla Wydziałów Chemii i Inżynierii, którą zawiadywał do 30 IX 1960. Opublikował m. in. Pomiary barwy oświetlenia w stosunku do światła dziennego (W. 1951) oraz Komórki fotoelektryczne (W. 1956). Był także doradcą naukowym Centralnego Laboratorium Poligraficznego oraz jednym z pierwszych wykładowców Sekcji Poligraficznej Politechn. Warsz. Dn. 27 XI 1954 R-emu przyznano tytuł profesora nadzwycz. Wniosek Rady Wydziału Chemicznego w sprawie nadania R-emu tytułu profesora zwycz. został odrzucony przez ministra szkolnictwa wyższego ze względu na wcześniejszą decyzję (z 30 VII 1960) zwalniającą R-ego z dn. 30 IX t.r. z pracy wskutek przekroczenia wieku emerytalnego.
R. był członkiem „Polskiego Tow. Fizycznego (od r. 1925), w którym pełnił m. in. funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego (1959–61) i przewodniczącego Oddziału Warszawskiego (1956–8) oraz członkiem Stow. Elektryków Polskich i Stow. Mechaników Polskich. Był także przewodniczącym Komisji Muzealnej w Głównym Urzędzie Miar. Zmarł 24 III 1962 i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
W małżeństwie z Jadwigą z Kaczkowskich, urzędniczką GUM, R. dzieci nie miał.
Składy osobowe i plany studiów Politechn. Warsz. w l. 1926–39; – Historia elektryki polskiej, W. 1976 I 37, 69, W. 1974 III 431, 432, 435; Hurwic J., Józef Roliński (1889–1962), „Postępy Fizyki” 1963 s. 281–7 (życiorys i bibliogr. prac); Janiszek A., Prof. dr inż. Józef Roliński (1889–1962), „Pomiary. Automatyka. Kontrola” 1981 s. 256–7; Mizgier Z., Powstanie i rozwój PTF, cz. 4, „Postępy Fizyki” 1987 s. 127; Politechnika Warszawska 1915–1925, W. 1925; Politechnika Warszawska 1915–1965, W. 1965; Politechnika Warszaw. Wydział Elektryczny. Nauka, dydaktyka, wychowanie, W. 1975; 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie, W. 1979; – Nekrologi z r. 1962: „Pomiary. Automatyka. Kontrola” s. 489 (fot.), „Życie Warszawy” nr 73 s. 5–6, nr 74 s. 5; – Arch. Politechn. Warsz.: Akta osobowe (fot.), Protokoły zebrań Oddziału Warszawskiego PTF.
Lech Królikowski