Rudnicki Józef (1782–1849), oficer armii Ks. Warsz. i Król. Pol., major inwalidów, pamiętnikarz. Ur. 19 III w Warszawie, był synem Michała i Katarzyny z Muszyńskich.
Po wkroczeniu w r. 1806 wojsk napoleońskich na ziemie polskie, R. zaciągnął się w Kaliszu do wojska i 31 XII t.r. przez gen. Pawła Skórzewskiego mianowany został podporucznikiem z przeznaczeniem do formowanego w Wieluniu pod komendą gen.-mjr. Józefa Stokowskiego batalionu strzelców pieszych. Uczestniczył w wypadzie pod Byczynę przeciw pruskim insurgentom z Górnego Śląska. Po dymisjonowaniu gen. Stokowskiego i rozwiązaniu jego oddziału, R. wcielony został do formowanego w Warszawie 2 p.p. dowództwa płk. Stanisława Potockiego z przydziałem do 2 batalionu szefostwa ppłk. Franciszka Żymirskiego. Już 13 IV 1807 udał się R. ze swym batalionem pod oblegany Grudziądz, uczestniczył w działaniach bojowych przeciwko pruskiej załodze twierdzy (1 V – 9 VII). Po ustaniu walk batalion R-ego wyruszył do głównej armii, znajdującej się nad Niemnem, lecz minąwszy Mikołajki i jezioro Spirding (dziś Śniardwy), zawrócony został do Warszawy. Dn. 11 VIII 1807 awansował na porucznika z przeniesieniem do 4 p.p. stacjonującego w Płocku, 13 X t.r. otrzymał stopień adiutanta-majora w 1 batalionie. W kwietniu 1808 przybył R. z całym pułkiem do Warszawy, lecz choroba uniemożliwiła mu wyruszenie wraz z nim do Hiszpanii.
Dopiero 9 IX 1808 R. wyprowadził z Warszawy oddział złożony z kilku podoficerów oraz 106 żołnierzy-rekonwalescentów i pociągnął z nim za pułkiem. Droga wiodła przez Frankfurt nad Odrą, Lipsk, Erfurt, Hanau, Moguncję, Sedan, Reims do Orleanu. Komendę nad oddziałem R. przekazał starszemu stopniem oficerowi, a korzystając z kilkudniowego postoju udał się do Paryża. Wróciwszy, pomaszerował z oddziałem przez Tours, Poitiers do Bordeaux, a stąd do Bajonny. Koło Saint-Jean-de-Luz przekroczył granicę hiszpańską i przez Tolosę, Vitorię, Burgos, Valladolid, Segovię dotarł do Madrytu. W swoim pamiętniku pozostawił ciekawe opisy kraju i miast hiszpańskich, zabytków oraz życia i zwyczajów ludności.
Dn. 11 II 1809 przybył do Toledo, gdzie spotkał tzw. dywizję polską (później nazwaną dywizją Ks. Warsz.), w skład której wchodził jego pułk. Z rozkazu dowódcy płk. Feliksa Potockiego R. zatrzymał komendę nad oddziałem do czasu połączenia się ze swoim batalionem, wysłanym wówczas do królestwa Leon. W czasie wypadu przeciwko hiszpańskiemu generałowi Cartojalowi walczył 20 II pod Mora, a w czasie pościgu za nim – pod Cunsuegra. W następnej wyprawie z Toledo uczestniczył 27 III 1809 w bitwie pod Ciudad Real. W lipcu 1809 w czasie postoju nad rzeką Guadiana R. dołączył do swego batalionu, z którym stał w rezerwie w czasie bitwy pod Talaverą (28 VII). Znajdował się w obleganym Toledo (3–9 VIII), a po rozerwaniu pierścienia wojsk oblegających w pościgu za nimi – w zwycięskiej lecz krwawej bitwie pod Almonacid (11 VIII). Był w wielkiej bitwie pod Ocana (19 XI), gdzie rozbita została hiszpańska armia gen. Juana de Areizagi. W marszu do Andaluzji R. uczestniczył w przejściu gór Sierra Morena (15–20 I 1810), a następnie w bitwie pod Malagą (5 II) i zajęciu tego portowego miasta. Wziął udział w wyprawach z Malagi przeciw partyzantom hiszpańskim, w walkach pod Ronda i Velez-Malagą. Dn. 10 X 1810 mianowany został kapitanem. Po ponad półtorarocznym pobycie w Maladze R. we wrześniu 1811 wyruszył do działań skierowanych przeciwko hiszpańskiemu generałowi F. Ballesterosowi, operującemu między górami Ronda a Gibraltarem, m. in. bił się 25 IX pod Ximena de la Frontera. Stał ze swym pułkiem w Sewilli, w Badajoz (przez dwa miesiące) wchodząc w skład garnizonu twierdzy, w końcu – w Zafra w Estramadurze. Po 30-dniowym pobycie udał się z końcem lutego 1812 do Madrytu i stąd wyruszył w drogę do kraju, prowadząc do Francji kolumnę jeńców; 6 IV przekroczył granicę hiszpańsko-francuską.
Spiesznym marszem pułk R-ego udał się przez Bajonnę, Bordeaux do Sedanu, gdzie wszedł w skład utworzonej 28 dyw. dowództwa gen. J. Girarda i z nią wyruszył na wyprawę rosyjską. W Moguncji 12 VI 1812 przedstawiony został przez dowodzącego pułkiem mjr. Cypriana Zdzitowieckiego do odznaczenia Krzyżem Złotym Virtuti Militari za okazaną waleczność. Dn. 1 VII pułk R-ego przybył do Berlina; tu wcielony został do powstającego IX korpusu Wielkiej Armii marsz. C. Victora. Droga pułku wiodła przez Szczecin, Gdańsk do Malborka, gdzie R. otrzymał rozkaz udania się z depeszami do Min. Wojny Ks. Warsz. w Warszawie. Dn. 8 VIII przybył do stolicy, a 12 VIII wyruszył z powrotem do Malborka, lecz pułku już w nim nie zastał i dogonił go dopiero w Ragnit koło Tylży. Z pułkiem R. poszedł z początkiem września przez Kowno do Wilna, a następnie przez Mińsk, Borysów i Orszę do Smoleńska, dokąd przybył 24 IX 1812. R. opuścił Smoleńsk z całym IX korpusem 20 X, wyruszając przeciwko nadciągającej armii rosyjskiej gen. L. Wittgensteina i 31 X uczestniczył w stoczonej z nim bitwie pod Czasznikami, a 28 XI pod Borysowem przy przeprawie przez Berezynę; w tej drugiej R. został kontuzjowany od pocisku armatniego w nogę oraz pchnięty bagnetem w bok. Z wysiłkiem dotarł do Wilna, udało mu się po przejściu Niemna w Kownie osiągnąć Gąbin a następnie Malbork, gdzie zbierały się resztki jego pułku. Z nimi wycofał się na zachód, w Poznaniu umieszczony został w sformowanym batalionie z resztek 4 p.p., walczył w starciu z Kozakami pod Landsbergiem (dziś Gorzów Wpol.), dotarł pod Poczdam, a stąd do Wittenbergi. Uczestniczył w wyprawie do Drezna i Miśni, a w obliczu nadciągających sił nieprzyjacielskich cofnął się z powrotem do Wittenbergi. W dn. 17–30 IV 1813 wziął R. udział w obronie twierdzy prowadzonej pod bezpośrednim dowództwem gen. Mikołaja Bronikowskiego i ogólną komendą gubernatora gen. J. Lapoype’a. Wyróżnił się w wypadzie przeprowadzonym w celu zapewnienia dostaw wody dla oblężonych, przedstawiony został przez gen. Lapoype’a do odznaczenia orderem Legii Honorowej a przez gen. Bronikowskiego (ponownie) – Krzyżem Virtuti Militari (oba otrzymał).
Kiedy 3 VII 1813 w Wittenberdze utworzono 4 p.p. z trzech dotychczasowych pułków dywizji (4, 7, 9), R. otrzymał dowództwo 2 kompanii fizylierów w 1 batalionie i skierowany został do Magdeburga. Dn. 20 VIII powrócił do Wittenbergi, wchodząc w skład dywizji gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Bił się w niefortunnej potyczce stoczonej przez 1 batalion dowodzony przez kpt. Juliana Bielińskiego pod Belzig, 3 IX wysłany na czele dwóch kompanii walczył z powodzeniem pod Jüterbog z przeważającymi siłami kawalerii pruskiej. Uczestniczył w bitwie pod Lipskiem (16–19 X), w pierwszym jej dniu w walkach pod Gohlis, w ostatnim – w okolicach bramy Hallskiej. Idąc z resztkami rozbitej armii do Francji, brał udział w walkach pod Weissenfels (21 X) i Hanau (30 X). W Moguncji 2 XI 1813 otrzymał R. order kawalerski Legii Honorowej. Przeszedł do Sedanu, gdzie 1 I 1814 umieszczony został w przeformowanym Pułku Piechoty Nadwiślańskiej. Skierowany z nim do Soissons przebył krótkie oblężenie twierdzy (1–3 III 1814), zakończone kapitulacją, 21 III uczestniczył w bitwie pod Arcis-sur-Aube, w czasie której Napoleon schronił się w czworoboku pułku R-ego; za odznaczenie się w walkach nagrodzony został Orderem Zjednoczenia (Ordre de la Réunion).
W sierpniu 1814 powrócił R. do kraju w składzie korpusu gen. Wincentego Krasińskiego. W Warszawie umieszczony został w stopniu kapitana w powstałym batalionie instrukcyjnym piechoty liniowej. Na skutek ciężkiej choroby wykreślony został 23 II 1815 z ewidencji batalionu, i tym samym nie wszedł do powstającego batalionu wzorowego grenadierów, a został jedynie umieszczony na tzw. reformie. Komisja rozpatrująca sprawy oficerów nie przyjętych do czynnej służby wojskowej zakwalifikowała go do Korpusu Inwalidów i Weteranów. Nastąpiło to rozkazem w. ks. Konstantego z 1 VI 1816, a 18 XII t.r. otrzymał przydział do 7 kompanii weteranów stacjonującej w woj. mazowieckim, z przeznaczeniem na dowódcę oddziału pełniącego służbę w obwodzie rawskim. Zatrudniony został przy pracach związanych z rewizją przeprowadzanego spisu wojskowego. Dn. 15 III 1818 został przeniesiony do 1 kompanii inwalidów stojącej w Warszawie, gdzie czynny był (do końca r. 1827) przy nadzorowaniu spisu w mieście. Nadanie Krzyża Złotego Virtuti Militari R-emu potwierdzone zostało 1 IX 1819 świadectwem wydanym przez Komisję Rządową Wojny; dn. 24 V 1830 otrzymał R. Znak Honorowy za 20 lat wzorowej służby oficerskiej.
Po wybuchu powstania pozostał R. początkowo w Korpusie Inwalidów, lecz 24 IV 1831 powrócił do wykonywania obowiązków przy spisie wojskowym w Warszawie. Nie opuścił miasta po jego kapitulacji, zgłosił się do rosyjskich władz wojskowych i ponowił przysięgę homagialną. Dn. 18 IV 1832 objął obowiązki członka Wyższej Komisji Zaciągowej nadzorującego spis wojskowy w Warszawie, 18 XII 1832 (wg innych źródeł 23 I 1833) otrzymał awans na stopień majora, 1 IV 1835 umieszczony został w komendach inwalidnych X Okręgu Straży Wewnętrznej, pełniąc nadal obowiązki przy spisie (które wykonywał do śmierci). W r. 1837 z racji posiadanego stopnia oficerskiego R. uzyskał z Heroldii Król. Pol. potwierdzenie szlachectwa, 18 I 1841 otrzymał Order Św. Stanisława III kl.
W maju 1842 zakończył R. pisanie swego pamiętnika obejmującego l. 1806–15, który w obszernych fragmentach opublikowany został po śmierci autora przez Kazimierza Władysława Wójcickiego w „Cmentarzu Powązkowskim” (W. 1858 III 75–105), część dotycząca l. 1808–9 w „Gazecie Codziennej” (1859 nr 242, 243, 254, 255), natomiast w całości w wydanym przez Adama Honorego Kirkora „Piśmie Zbiorowem Wileńskim” na r. 1862 (Wil. 1862 s. 39–125). R. mieszkał w Warszawie przy ul. Senatorskiej 471, gdzie zmarł 30 I 1849, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera VIII, rząd 2).
R. był żonaty (umarł jako wdowiec), miał przybraną córkę Cecylię.
Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; Pol. Enc. Szlach., X; Biernatowie A. i B., Cmentarz Powązkowski w Warszawie – Materiały inwentaryzacyjne, W. 1980 I; Łoza, Legia Honorowa; Uruski, XV; Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędników wojskowych tak w służbie będących jak i dymisjonowanych znakiem honorowym zaszczyconych, W. 1830; Spis Szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851; – Bielecki R., Tyszka A., Dał nam przykład Bonaparte, Kr. 1984 II; Gembarzewski, Wojsko Pol. 1807–14; tenże, Wojsko Pol. 1815–30; Kirkor S., Pod sztandarami Napoleona, Londyn 1982; Łukasiewicz M., Armia księcia Józefa 1813, W. 1986; Pachoński J., Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755–1818, W. 1981; Pomniki bojowników o niepodległość 1794–1863, W. 1929 s. 68, 295; – Lelewel P., Pamiętnik i diariusz domu naszego, Wr. 1966; Roczniki Wojskowe Królestwa Polskiego 1817–1830 (W.); Rozkazy dzienne Naczelnego Wodza 1816–1818 (W.); – „Kur. Warsz.” 1849 nr 30, 37; – AGAD: Akty KRW: rkp. 60 II poz. 26, rkp. 69c s. 82–83, rkp. 478 s. 83, rkp. 604 s. 196–212; AP w W.: Akty zgonów paraf. Św. Andrzeja w W. 1849 nr 51; B. PAN w Kr.: Teki Staszewskiego rkp. 8754 k. 60; – Łoza S., Virtuti Militari 1792–1819, W. 1953 (mszp. w posiadaniu Z. Zacharewicza); – Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.
Zbigniew Zacharewicz