Ruffer Józef (1878–1940), poeta, tłumacz, rzeźbiarz, bibliotekarz. Ur. 18 III w Żółkwi, był synem Antoniny z domu Ruffer, o ojcu brak wiadomości.
Od r. 1888/9 uczęszczał R. do lwowskiego Gimnazjum im. Franciszka Józefa I, gdzie w r. 1896 zdał maturę. Od jesieni t. r. studiował na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow.; studia te zapewne ukończył, skoro w r. 1902 mógł jako zastępca nauczyciela uczyć języka łacińskiego i polskiego w IV Gimnazjum we Lwowie (w r. 1902/3 «z powodu choroby bawił na urlopie» – zaznaczono w sprawozdaniu szkolnym), ostatecznie zrezygnował z tej posady w końcu 1903 r. W czasie studiów brał udział w pracach Kółka Literackiego (był przez jakiś czas jego przewodniczącym) i Filozoficznego Czytelni Akademickiej, interesował się także matematyką. Publikować wiersze zaczął w r. 1900 („Teka”, „Głos”), potem w „Chimerze”, „Krytyce” i in. pismach. Ten lwowski okres trwający do r. 1907 był najkorzystniejszy zarówno w życiu, jak w twórczości R-a. Szybko stał się jedną z charakterystycznych postaci środowiska artystycznego lwowskiej Młodej Polski, uczestnikiem zebrań u Maryli Wolskiej i Stanisława Barącza. Spotykał się tam z plejadą pisarzy i malarzy, jak np.: bracia Stanisław i Wincenty Brzozowscy, Leopold Staff, Stanisław Womela, Antoni Stanisław Mueller, Karol Irzykowski, Ostap Ortwin, Fryderyk Pautsch, Kazimierz Sichulski, Władysław Jarocki. Na ten okres przypada dłuższy pobyt R-a we Włoszech, dokąd wyjechał jako korepetytor rodziny Olszewskich. Zaprzyjaźnił się R. ze Staffem, wspólnie spędzali wakacje w Porębie Wielkiej w Gorcach. Przyjaźń ta uległa jednak rychło załamaniu. W listach i pamiętnikach często wspomina się o trudnym charakterze R-a i jego dziwacznych zachowaniach, a nawet powracających zaburzeniach psychicznych (w korespondencji z Władysławem Orkanem Staff nazywa je «obłędem»), objawiających się jako mania prześladowcza.
W r. 1903 ukazał się pierwszy tomik poetycki R-a Posłanie do dusz (Lw.), przyjęty bardzo życzliwie przez krytykę i przyjaciół poety. Znalazł się w tym tomie m. in. cykl sonetów Tytanida, przypominający kreacją mocarnego olbrzyma jako podmiotu lirycznego Staffowskie „Sny o potędze” oraz rimbaudowski w nastroju sonet „Pies”, a także wiersze o charakterze witalistycznym wyprzedzające nastroje skamandryckie. Język poetycki R-a, obfitujący w neologizmy i archaizmy, odznaczał się tonacją eksklamacyjną, czasem składniową sztucznością, niemniej jednak na tle liryki modernizmu utwory jego były bez wątpienia zjawiskiem godnym uwagi. Z tego okresu pochodzą też przekłady R-a powieści G. d’Annunzia „Rozkosz” (Lw. 1906) i wierszy poetów włoskich („Krytyka” 1908).
W r. 1907 R. zamieszkał w Krakowie, gdzie do r. 1911 studiował w ASP rzeźbę pod kierunkiem Konstantego Laszczki. W czasie studiów otrzymał za swe prace medal brązowy, nagrodę za akt i medal srebrny. Kontynuował twórczość poetycką, m. in. ogłosił cykle wierszy: Syn Słońca („Krytyka” 1907 t. 2), Z „Ogrójca róż i miłości” („Sfinks” 1908 t. 3), Syn Słońca, Szatan i Pustynia („Krytyka” 1910 t. 2). W związku z zainteresowaniami plastycznymi pozostają przekłady R-a: „Kwasoryt (akwaforta). Z podręczników francuskich zestawił…” (Kr. 1909), P. G. Konody „Rafael” (Ł. 1911), M. Turner „Van Dyck” (Ł. 1911), H. Macfall „Historia malarstwa” (Lw. 1912, 1913 t. 2, 4), S. L. Bensusan „Rubens” (Ł. b. r. w.), A. Lys Baldry „Burne-Jones” (L. b. r. w.). Przełożył nadto „Myśli” G. Leopardiego (Lw. 1909).
W Krakowie R. ożenił się 9 I 1909 z Magdaleną Markówną; pamiętniki napomykają o niej jako o wiejskiej dziewczynie lub służącej (B. Obertyńska).
W l. 1911–20 R. mieszkał wraz z rodziną w Paryżu, pracował jako bibliotekarz w Bibliotece Polskiej, kontynuując jednocześnie studia rzeźbiarskie. Brał też udział w życiu artystycznym tamtejszej Polonii. Był jednym z członków założycieli Tow. Opieki nad Sztuką Polską w Paryżu, które powstało w r. 1911 i wszedł do jego zarządu obejmując funkcję skarbnika. Wiersze swoje drukował wówczas w pismach emigracyjnych, jak paryska „Polonia”, „Jeniec Polak”, „Ognisko”, a także w nowojorskim „Nowym Świecie” i niemieckim „Polnische Blätter”. W Paryżu ukazał się zbiorek Trzy psalmy i hejnał (1917); zawierał on wiersze patriotyczne, zapowiadające rychłą niepodległość Polski. W podobnej tonacji utrzymany jest utwór Wtóra litania pielgrzymów (Le Puy 1918). Na lata paryskie przypadła przyjaźń R-a z Paulem Cazinem. W r. 1919 R. był również zatrudniony w Biurze Tłumaczeń przy Delegacji Polskiej na konferencję pokojową.
Do kraju R. wrócił w r. 1920. Początkowo był nauczycielem w gimnazjum w Toruniu (gdzie należał także do założycieli powstałej 16 XII 1920 Konfraterni Artystów «Pod Ratuszem»). W r. 1921 osiadł w Warszawie; w l. 1922–4 uczył języka francuskiego w Szkole Podchorążych. Następne jego posady to: urzędnik Pocztowej Kasy Oszczędności (1924–9) i korektor „Kuriera Warszawskiego”. Opublikowane w tym czasie wznowienie Posłania do dusz (W. 1922) przypomniało R-a czytelnikom. Ortwin napisał entuzjastyczną recenzję („Przegl. Warsz.” 1923 nr 16), zwracając uwagę na religijne wartości liryki R-a. Jednakże nowe wiersze ogłaszane w prasie nie dorównywały dawniejszym; R. powielał własne stereotypy, brakło mu nowych pomysłów, pisał m. in. wiersze okolicznościowe, np. z okazji świąt. W r. 1926 wydał na prawach rękopisu wiersz Boży gniew. Występował też jako autor wierszy dla dzieci i przełożył książkę W. Mickiewicza „Legion Mickiewicza. Rok 1848” (Kr. 1921). W r. 1935 wyróżniono go Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. Od r. 1936 zamilkł zupełnie. Zmarł w nędzy 27 X 1940 w Warszawie.
Z małżeństwa z Magdaleną z Marków miał R. czworo dzieci: synów Jerzego i Wojciecha, córkę Marię; imienia czwartego dziecka nie znamy.
Twórczość R-a przypomniała Marta Wyka tomem Wybór poezji (Kr. 1985, „Biblioteka Poezji Młodej Polski”, ze wstępem).
Podob. R-a, popiersie w brązie wykonane przez Henryka Kunzeka, 1907 wł. Muz. Narod. w Kr.; – Nowy Korbut, XV (bibliogr.); Literatura Pol. Enc., II; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Straty kultury pol. 1939–44, II 374–7; – Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Wyd. 2, Kr. 1984; Bełkot J., Wśród fratrów i konfratrów toruńskich, Tor. 1982; Chołodecki, Księga pamiątkowa; Pańczyk H., Józef Ruffer, w: Obraz liter. pol. XIX i XX w., S. 5, I 579–90 (fot. reprod. rzeźby H. Kunzeka); Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; toż w l. 1915–39; Rederowa D., Jaczewski B., Rolbiecki W., Polska stacja naukowa w Paryżu w l. 1893–1978, Wr. 1982; Siedlecki A. Grzymała, Fra Giuseppe, „Tyg. Warsz.” 1945 nr 5 (toż w: Nie pożegnani, Kr. 1972); Sivert T., Polacy w Paryżu, W. 1980; – Dębicki Z., Iskry w popiołach, P. [1931] s. 255–9; Makowski T., Pamiętnik, Oprac. W. Jaworski, W. 1961; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; Ortwin O., Żywe fikcje, W. 1970; Pawlikowski M., Fragment pamiętnika, w: Sierotwiński S., Maryla Wolska, Wr. 1963; Romer E., Pamiętnik paryski, Wr. 1989; Rusinek M., Opowieści niezmyślone dawne i nowe, Wyd. 2, Kr. 1975 I–II; Siedlecki A. Grzymała, Nie pożegnani, Kr. 1972; Sprawozdanie Dyrektora, C. K. IV Gimnazjum we Lwowie za r. szk. 1902–3, Lw. 1902–3; Staff L., W kręgu literackich przyjaźni. Listy, W. 1966; Wolska M., Obertyńska B., Wspomnienia, W. 1974 (fot.); – Arch. Pawlikowskich w Zakopanem: Listy do Maryli Wolskiej z l. 1905–10; B. Jag.: rkp. 8627 (16 listów do W. Orkana z l. 1902–23), rkp. 9529, Przyb. 244/81 (listy R-a); B. Pol. w Paryżu: Papiery Kazimierza Woźnickiego paczka 35 nr 1127, papiery Zygmunta Lubicz Zaleskiego D. IV, Listy R-a; Parafia rzymskokatolicka Najśw. Salwatora w Kr.: Księgi ślubów t. IX s. 67; – Informacje córki R-ego Marii Ruffer.
Marta Wyka