Sas Józef (1868–1931), jezuita, historyk, nauczyciel. Ur. 4 IV w Brodach, był synem Antoniego, szewca, i Marianny z Teralczuków.
Po ukończeniu IV kl. gimnazjum w Tarnopolu w r. 1884, dn. 1 VIII t.r. wstąpił S. do zakonu jezuitów. Dwuletni nowicjat odbył w Starej Wsi koło Brzozowa (1884–6); tu w l. 1886–8 uzupełniał ogólne wykształcenie humanistyczne i retoryczne. Przez dalsze trzy lata uczył się na Wydz. Filozoficznym Tow. Jezusowego w Tarnopolu; w r. 1891 zdał w tamtejszym gimnazjum egzamin dojrzałości jako eksternista. W t.r. rozpoczął studia polonistyczne na UJ. Po roku przerwał je i odbył czteroletnie studia teologiczne na Wydz. Teologicznym Tow. Jezusowego w Krakowie (1892–6); święcenia kapłańskie przyjął 15 VII 1895 w Krakowie. W kwietniu 1896 rozpoczął studia historii i geografii na UJ pod kierunkiem m.in. Wincentego Zakrzewskiego; ukończył je w r. 1899. Od t.r. pracował – z krótkimi przerwami – w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem. Egzamin nauczycielski zdał na UJ 15 V 1900.
W latach studiów S. ogłaszał w „Przeglądzie Powszechnym” rozprawy z dziejów wymowy kościelnej, m.in. Aleksander Lorencowicz. Studium z epoki panegirycznej (1893 t. 39), Ksiądz Tomasz Młodzianowski i jego kazania (1896 t. 51), Jeszcze o kazaniach sejmowych Skargi (1898 t. 57), następnie z dziejów Mołdawii i stosunków polsko-tureckich: Stosunki polsko-tureckie w pierwszych latach Zygmunta III (1897 t. 55), Wyprawa Zamoyskiego na Mołdawię (1897 t. 56), Układy o ligę przeciw Turkom za Zygmunta III (1899 t. 63–4). Już w okresie chyrowskim ukazał się artykuł S-a Zaburzenia w Siedmiogrodzie i w krajach wołoskich za Michała Multańskiego i jego wojna z Polską („VIII Sprawozdanie Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem za r. szk. 1901”, Przemyśl 1901).
W Chyrowie S. odbył w l. 1902–3 prywatne studium prawa zakonnego, tzw. trzecią probację, i złożył uroczystą profesję czterech ślubów zakonnych 15 VIII 1903. W gimnazjum wykładał historię powszechną i geografię. Wiele wysiłku poświęcił S. kompletowaniu i katalogowaniu zbiorów etnograficznych, sfragistycznych, numizmatycznych należących do konwiktu (w r. 1931 liczyły ok. 8 tys. okazów) i filatelistycznych. Z Chyrowa wyjeżdżał rzadko. W l. 1908–9 przebywał w Krakowie; wchodził wówczas w skład zespołu redakcyjnego „Przeglądu Powszechnego” i był archiwariuszem Archiwum Prowincji Galicyjskiej Tow. Jezusowego w Krakowie oraz cenzorem ksiąg religijnych.
S. opublikował w tym czasie rozprawy: Czy w. książę Konstanty umarł katolikiem? („Przegl. Powsz.” 1909 t. 101) oraz Z historii misji polskiej na Krymie (tamże 1909 t. 103). Po powrocie do Chyrowa ogłosił pracę pt. Konwikt chyrowski w latach 1886–1911 („XVIII Sprawozdanie Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem za r. szk. 1911”, Przemyśl 1911, toż w: „Pamiętnik jubileuszowy Konwiktu Chyrowskiego 1886–1911”, Przemyśl 1911). Opisał także medale i krzyże orderowe konwiktu jezuitów w Tarnopolu i Chyrowie („Wiad. Numizm.-Archeol.” T. 1: 1909). Głośne były prace poświęcone jezuitom na Białorusi; udowadniał w nich S. na podstawie materiałów archiwalnych legalność istnienia tam zakonu jezuitów w l. 1773–1801: W sprawie jezuitów na Białej Rusi. Z okazji książki M. Loreta: Kościół katolicki a Katarzyna II („Przegl. Powsz.” 1911 t. 110, 111), W odpowiedzi p. Loretowi w kwestii Jezuitów białoruskich (tamże 1912 t. 116). Od r. 1911 redagował też roczne „Sprawozdania Zakładu…”.
Podczas pierwszej wojny światowej, kiedy Zakład Chyrowski został zamknięty, S. uczył historii i geografii część uczniów chyrowskich zgromadzonych najpierw w Nowym Sączu (23 IX – 7 X 1914), a następnie w Welehradzie na Morawach (7 X 1914 – 30 VI 1915). Podczas wojny polsko-ukraińskiej został 20 XI 1918 internowany wraz z 20 jezuitami w Kołomyi w zakładzie sióstr urszulanek. Po powrocie do Chyrowa opublikował artykuł pt. Z czasu walk ruskich na chyrowskim odcinku („XXVI Sprawozdanie Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem za r. szk. 1919/20”, Bąkowice 1920). W l. 1920-5 był dyrektorem gimnazjum Zakładu Chyrowskiego. Zmarł na atak serca 24 VII 1931 w Truskawcu i tam został pochowany.
Fot. w: Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: sygn. 1263; – Słown. Pol. Teologów Katol., VII 77–8 (bibliogr.); – Chyrowiacy, Red. L. Grzebień, Kr. 1990 s. 36, 37, 40, 46, 108; Księga pamiątkowa 50-lecia konwiktu i gimnazjum OO. Jezuitów w Chyrowie 1886–1936, Kr. 1936 s. 38, 136, 139–40; Poplatek J., Praca pisarska ks. Józefa Sasa T. J., „Przegl. Chyrowski” R. 39: 1931 s. 206–15; Ś.p. O. Józef Sas T.J., w: „XXXVIII Spraw. Dyrekcji Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem za r. szk. 1931/2”, Chyrów 1932 s. 41–4; Załęski, Jezuici, V cz. 2; – Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: Catalogus provinciae Galicianae in annum 1885, toż za l. 1886–1918, Catalogus provinciae Poloniae in annum 1919, toż za l. 1920–26, Catalogus provinciae Poloniae Minoris in annum 1927, toż za l. 1928–32 rkp. 1263 (akta osobiste), rkp. 1144 (notatki i wypisy historyczne S-a); Arch. UJ: S II 514, WF II 314, 323–328, PKEN-30.
Ludwik Grzebień