Seydlitz (Zeydlitz, Zajdlic, Zaydlitz, Zajdlicz, Zejdlicz) Józef (1755–1835), pułkownik WP. Ur. 19 III w Chłapowie (woj. kaliskie), był synem Jana i Kunegundy z Białoskórskich.
Dn. 1 IX 1770 S. wstąpił jako kadet do armii kor., 29 VI 1776 mianowany został chorążym w regimencie Ordynacji Rydzyńskiej szefostwa Augusta Sułkowskiego, woj. kaliskiego. W pułku tym otrzymał 13 VI 1781 rangę porucznika, płacąc za nią 2 tys. złp., a 29 X 1786 sztabskapitana za 2 tys. złp. Z pułkiem stacjonował w Rydzynie, potem w Poznaniu, od 1 V 1789 w Warszawie. W r. 1791 zamieszany był w spór pomiędzy płk. Franciszkiem Augustem Thesby de Belcour a ppłk. Antonim Paprockim; S. opowiedział się po stronie pułkownika, którego kompanią dowodził. W wyniku działań komisji śledczej S. został aresztowany, postawiony przed sądem wojennym i skazany 2 IV 1791 za fałszywe oskarżenie na sześć miesięcy aresztu. Pomimo to otrzymał nominację na stopień majora z kompanią (3 I 1792), za który zapłacił 24 tys. złp. Wraz ze swym pułkiem (noszącym nr 10) odbył kampanię litewską w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r., uczestniczył w walkach lipcowych pułku, m. in; w obronie Zelwy (4 VII), w potyczkach pod Świsłoczą i Płoskami (11 VII), w bitwie pod Krzemieniem (24 VII). W czasie nowej organizacji armii polskiej pułk S-a stacjonował ponownie w Warszawie. W r. 1793 S. przyłączył się do działań konspiracyjnych, prowadził agitację, był współtwórcą organizacji spiskowej w swoim regimencie i wraz z kpt. Erazmem Mycielskim stał na czele koła «Zwiazku Rewolucyjnego» w pułku.
Po wybuchu insurekcji warszawskiej 17 IV 1794 S. wraz z pułkiem przyłączył się do powstania, a po ustąpieniu ze stanowiska płk. Filipa Haumana, objął obowiązki dowódcy. Odznaczył się w czasie walk ulicznych z Rosjanami. Dn. 28 IV wraz z pułkiem opuścił Warszawę, by prowadzić na południe od stolicy obserwację nieprzyjaciela, a następnie na czele niewielkiego oddziału starł się 9 V w Białej z postępującymi od zachodu wojskami rosyjskimi i pruskimi.
Dn. 20 V 1794, po awansie płk. Haumana na stopień generała-majora, S. został mianowany pułkownikiem i dowódcą regimentu. W składzie komendy płk. Haumana walczył na lewym brzegu Wisły pod dowództwem gen. Józefa Zajączka. W przegranej bitwie pod Chełmem (8 VI) S. osłaniał odwrót rozbitych oddziałów polskich. Uczestniczył z pułkiem w bitwie pod Gołkowem (9 VII), a następnie w obronie stolicy (13 VII – 6 IX). W bitwie pod Maciejowicami (10 X), gdzie poległ prawie cały regiment, był ranny i dostał się do niewoli rosyjskiej. Przebywał w niej do sierpnia 1797, Po powrocie do kraju stanął od razu na czele wołyńskiej organizacji spiskowej. Po pierwszych aresztowaniach dokonanych w Wilnie S. uciekł do Saksonii; za nim i emisariuszem Centralizacji Lwowskiej Cyprianem Godebskim władze rosyjskie rozesłały listy gończe. W Dreźnie S. nawiązał kontakt z gen. Romualdem Giedroyciem i członkami miejscowego klubu patriotycznego. Od członków klubu otrzymał list polecający, gdy zamierzał wstąpić do Legionów. W Dreźnie pozostawił żonę Józefinę z synkiem Koronatem, a sam 27 IV 1798 przedostał się do Mediolanu. Jako republikanin sprzyjał Deputacji Paryskiej, ale sympatie swoje początkowo ukrywał w związku z wysunięciem go (20 V 1798) przez Jana Henryka Dąbrowskiego na stanowisko szefa 3. batalionu 1. Legii (w miejsce zdymisjonowanego Józefa Grabińskiego). Po otrzymanej nominacji nawiązał bliskie kontakty z republikanami i należał do przeciwników Dąbrowskiego. Po ich porażce S. pozostał nadal przy pełnionych obowiązkach, choć Dąbrowski podejrzewał go o dwulicowość. W czasie powstania w dep. Circeo S., wysłany z oddziałem 300 ludzi, walczył przy zdobywaniu Ferentino (28 VII 1798), gdzie został komendantem miasta, oraz Frosinone i przy zajęciu Alatri (2 VIII 1798). Wówczas to podkomendni żołnierze zbuntowali się przeciwko wykorzystywaniu ich we francuskich akcjach bojowych; S. złożył raport o tym wydarzeniu władzom francuskim. Dn. 27 VIII 1798 powrócił do Rzymu.
W czasie wojny neapolitańskiej, uwikłany w bój a następnie pacyfikację Corchiano, nie zdążył S. na pole bitwy pod Civita Castellana (4 XII 1798). Ze swym batalionem przyczynił się walnie do odbicia szturmem Otricoli (6 XII). W styczniu 1799 powierzono mu najcięższy rejon w walkach z powstaniem w prowincji Terra di Lavoro, nad rzeką Garigliano. Dn. 26 III 1799 odznaczył się przy zdobyciu Fondi z rąk powstańców. W marszu do północnych Włoch kierował nieudanym atakiem na Cortonę (13 V). Pod zarzutem rozprzężenia powstałego w batalionie, 18 V S. został odwołany ze stanowiska szefa i zdymisjonowany przez Dąbrowskiego. Przewidziany za jego zgodą do umieszczenia w Legii Naddunajskiej gen. Karola Kniaziewicza. 9 X 1799 znalazł się w stopniu szefa batalionu na pierwszej liście oficerów, proponowanych do nominacji ministrowi wojny gen. E. Dubois de Crance i Dyrektoriatowi. Przez Szwajcarię S. przybył 7 I 1800 do Phalsburga, gdzie znajdował się Zakład Legii, 3 III przeznaczony został na dowódcę formowanego 3. batalionu. Dn. 15 V 1800 przeszedł z batalionem pod rozkazy gen. F. Freytaga, dowódcy 5. dyw. militarnej (division militaire) w Strasburgu, 21 V w stopniu szefa szwadronu – do przybyłego z Marsylii do Strasburga oddziału pułku jazdy legionowej dowodzonego przez szefa szwadronu Aleksandra Rożnieckiego. Powrócił do pełnienia obowiązków dowódcy swojego batalionu w czasie lustracji Legii 26 VI pod Kehl. Dn. 31 VII przeznaczony został do pomocy przy formowaniu w Kehl pociągów artylerii konnej. Przy organizacji głównego zakładu Legii otrzymał 25 I 1801 przydział na stanowisko komendanta zakładu jazdy v. Weissenhorn koło Ulm. W czasie przemarszu Legii w marcu 1801 przez Szwajcarię do Włoch, S. prowadził kolumnę ułanów bez koni.
Po rozwiązaniu Legii Naddunajskiej w grudniu 1801 S. utrzymał się w pułku jazdy dowodzonym przez Rożnieckiego, obejmując komendę nad 3. i 4. szwadronem stacjonującymi w zakładzie w Reggio. Po przejściu w r. 1802 pułku do służby w armii włoskiej S. 16 VIII t. r zatwierdzony został przez «Komisję dla reorganizacji» w stopniu szefa szwadronu i objął dowództwo nad zakładem stacjonującym w Modenie; w r. 1804 komenderował 3. i 4. szwadronem oraz zakładem pułku w Reggio i Bolonii. W czasie nieobecności Rożnieckiego dowodził pułkiem Uczestniczył w kampanii włoskiej przeciw wojskom III koalicji, był z pułkiem w bitwie pod Castel Franco (24 XI 1805), biorąc udział w zajęciu Bassano. Dn. 19 III 1806 gen. H. Charpentier, szef sztabu wicekróla E. Beauharnaisa w armii Włoch, skierował S-a pod rozkazy gen. G. Molitora, dowódcy dyw. piechoty w VIII korpusie Wielkiej Armii marszałka A. Masseny okupującej Dalmację, 25 XII t. r. otrzymał S. rozkaz wicekróla udania się z Werony do Berlina, skąd 31 I 1807 wyruszył do kwatery głównej Wielkiej Armii znajdującej się w Polsce.
Dn. 6 III 1807 w Warszawie skierowany został S. przez ks. Józefa Poniatowskiego z grupą oficerów ze swojego pułku pod rozkazy gen. Józefa Zajączka, dowódcy II Legii, z przeznaczeniem w stopniu majora do pułku jazdy (z powstania kaliskiego) formowanego przez gen. Izydora Krasińskiego. Uczestniczył w marcowych potyczkach pod Wałami, Kotami, Rudą (Małgą) i Nidzicą. Dn. 7 IV 1807 wyznaczył go ks. Poniatowski w stopniu majora do formowania jazdy w Kaliszu. Przybył tu 18 V i został mianowany w miejsce płk. Cypriana Godebskiego komendantem placu tegoż miasta (16 X 1807). W grudniu 1807 podjął S. starania o uzyskanie Krzyża Virtuti Militari, zakończone jednak niepowodzeniem.
Od marsz. L. Davouta, gubernatora generalnego Ks. Warsz., uzyskał S. 12 V 1808 nominację ze stopniem pułkownika na komendanta twierdzy i placu Kostrzynia. W styczniu 1809 próbował bezskutecznie uzyskać zgodę na przejście do służby cywilnej. W przededniu wojny polsko-austriackiej przeznaczony został 11 IV 1809 na komendanta placu Łęczycy. W czasie jej trwania znajdował się przy sztabie gen. Dąbrowskiego, po skończonej kampanii powrócił na zajmowane stanowisko w Łęczycy. W kampanii rosyjskiej 1812 r. nie wziął udziału i dopiero 5 XII t. r. skierowany został pod Kraków, z przeznaczeniem na dowódcę batalionów zakładowych pułków piechoty. Nie wyruszył z armią polską do Saksonii, pozostał w rejonie Podgórza koło Krakowa pod rozkazami gen. Łukasza Biegańskiego, komendanta dep. krakowskiego, 11 VI 1813 otrzymał od niego dowództwo batalionu marszowego złożonego z sześciu kompanii pieszych i jednej konnej, utworzonych z pozostałych w kraju żołnierzy, rekonwalescentów i powracających z niewoli.
Po przystąpieniu Austrii do koalicji antynapoleońskiej S. dostał się 28 VIII 1813 do niewoli austriackiej, uwolniony z niej powrócił do Łęczycy. Dn. 20 V 1814 otrzymał paszport na wyjazd do Warszawy; uchwałą Rady Najwyższej Tymczasowej z 8 VIII 1814 wcielony został w stopniu pułkownika do Korpusu Weteranów z płacą etatową majora w piechocie. Z początkiem lutego 1815 objął obowiązki komendanta etapowego w Nadarzynie, powołanego dla zabezpieczenia przemarszu wojsk rosyjskich powracających z Francji. W Warszawie zamieszkał we własnym domu przy ul. Fawory 1982A. Dn. 18 XII 1816 mianowany został dowódcą 1. kompanii inwalidów, 22 VII 1819 – tymczasowym dowódcą Korpusu Inwalidów i Weteranów. Jako jedyny spośród oficerów WP otrzymał 24 V 1830 Znak Honorowy za 50 lat wzorowej służby oficerskiej. Nigdy jednak nie odznaczono go żadnym wojskowym czy cywilnym orderem. W czasie powstania 1830/31 r. pełnił nadal swe obowiązki. Po kapitulacji Warszawy nie opuścił miasta i ponowił przysięgę homagialną. S. zmarł 1 IV 1835 w Warszawie.
S. był żonaty dwukrotnie: z Teofilą Zabielską, potem z Józefiną z Moszyńskich (zm. 29 XII 1838); z pierwszego małżeństwa miał synów: Saturnina, kapitana jazdy Ks. Warsz. i powstańca 1831 r., Korneliusza, podporucznika 4. pp, i Emeryka, adiunkta komisarzy wojennych armii Ks. Warsz., z drugiego – synów: Koronata (zm. 1812), podporucznika piechoty Ks. Warsz., oraz Jana Tymoteusza.
Pol. Enc. Szlach., XII; Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędników wojskowych, tak w służbie będących, jak i dymisjonowanych, Znakiem Honorowym zaszczyconych, W. 1830; Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851; Twardowski B., Spis osób, które uczestniczyły w działaniach wojennych Kościuszki 1794 r., P. 1894; – Askenazy S., Napoleon a Polska, W.–Kr. 1918–19 II, III; Bauer K., Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego, W. 1981; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925 s. 30; tenże, Wojsko Pol. 1807–1814; tenże, Wojsko Pol. 1815–1830; Herbst S., Z dziejów wojskowych powstania kościuszkowskiego 1794 roku, W. 1983; Kieniewicz S., Ignacy Działyński 1754–1797, Kórnik 1930; Korzon, Wewnętrzne dzieje, VI; Kukiel M., Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795–1815, Wyd. 2, P. 1912; tenże, Próby powstańcze po trzecim rozbiorze 1795–1797, Kr. W. 1912; Leśnodorski B., Polscy jakobini, W. 1960; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi. Wil. 1910–13 I 420 n.; Nadzieja J., Generał Józef Zajączek 1752–1826, W. 1975; Pachoński J., Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755–1818, W. 1981; tenże, Józef Grabiński, Kr. 1975; tenże, Legiony Polskie w 1794–1807…, W. 1969–79 I–IV; Skałkowski A., Jan Henryk Dąbrowski, Kr. 1904; tenże, Z dziejów insurekcji 1794 r., W. 1926; Sokolnicki M., Generał Michał Sokolnicki 1760–1815, W. 1912; Tokarz W., Insurekcja warszawska 17 i 18 kwietnia 1794 r.. Wyd. 2, W. 1950; Twardowski B., Wojsko polskie Kościuszki w roku 1794, P. 1894 s. 65; Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., Kampania litewska, P. 1922; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, III – Lista s. XXXVI; Zahorski A., Warszawa w powstaniu Kościuszkowskim, W. 1967; – Akty powstania Kościuszki, III; Arch. Wybickiego, I II; Dobiecki W., Wspomnienia wojskowe (1797–1813), „Czas. Dod. Miesięczny” T. 15: 1859 s. 211, 219, 221; Fedorowicz W., 1809 – Campagne de Pologne, Paris 1911 I; Roczniki Wojskowe Król. Polskiego 1817–1830 (W.); Rozkazy dzienne Naczelnego Wodza 1815–1830 (W.); Trębicki A., Opisanie sejmu […], O rewolucji roku 1794, W. 1967; Źródła do dziejów Warszawy, W. 1966 II; – „Gaz. Warsz.” 1835 nr 91; „Kur. Warsz.” 1835 nr 89, 91; – AGAD: Akty KRW 365 k. 5–7, 478 k. 6, BOZ 3132 k. 32–86, Ks. Kancl. 93 s. 94; AP w Kr.: Arch. Dzikowskie Tarnowskich 277; Archives Historiques du Ministère de la Guerre w Paryżu – Cheau de Vincennes: Sekcja admin., teki osobowe; B. PAN w Gd.: Papiery Józefa Seydlitza (4 pudła); Paraf. Najśw. Marii Panny w W.: Akty zgonów nr 256/1835; Paraf. św. Jana w W.: Akty zgonów nr 684/1838; – Mater. Red. PSB; – Pachoński J., Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich 1797–1807 (mszp. w posiadaniu rodziny); – Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.; – Informacje Michała Woronieckiego z Gdyni.
Zbigniew Zacharewicz