INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Józef Stefański  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2004-2005 w XLIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stefański Józef, pseud.: Frer, Pius, Burski, Tarcica, Niezgoda, Szczepański (1903–1985), ksiądz rzymskokatolicki, kapelan Armii Krajowej, podpułkownik Wojska Polskiego.

Ur. 8 II w Bratkowicach (pow. rzeszowski), był synem Władysława, rolnika i kowala, oraz Wiktorii z Chmajów.

Od r. 1915 uczęszczał S. do I Państw. Gimnazjum Klasycznego im. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie, gdzie 6 VI 1923 zdał maturę. W l. 1923–7 studiował w Seminarium Duchownym w Przemyślu i 29 VI 1927 otrzymał z rąk bp. Anatola Nowaka święcenia kapłańskie. Następnie pracował jako wikary w Dobrzechowie (1 VIII 1927 – 31 VII 1928), Jaśle (do 31 VIII 1930), Rzeszowie (do 1 VIII 1932), gdzie od r. 1930 prowadził także Związek Zawodowy Dozorców Domowych, Samborze (do 25 XI 1932), Lubatowej (do 14 IX 1933) i Krośnie (do 1 VIII 1935). W l. 1932–4 pełnił również obowiązki kapelana więziennego w zakładzie karnym na Zamku w Rzeszowie. Był potem katechetą w Sieniawie (w r. 1936 zdał egzamin na katechetę szkół średnich), a od 1 VII 1937 w Przeworsku, w szkole powszechnej i Miejskim Gimnazjum i Liceum im. Władysława Jagiełły; podczas pobytu w Przeworsku kierował miejscowym Związkiem Zawodowym Robotników Rolnych i Leśnych.

Dn. 1 I 1939 został S. mianowany kapelanem rezerwy i powołany t.r. do WP jako kapelan wojskowy czasu wojny z przydziałem do 10. Kadry Zapasowej w Przemyślu. W czasie kampanii wrześniowej t.r. był kapelanem szpitala polowego w stopniu majora. Po potyczce z wojskami sowieckimi pod Przemyślanami dostał się do niewoli sowieckiej; po czterech dniach zwolniony, udał się do Przemyśla, skąd w ubraniu cywilnym wrócił w październiku do Przeworska. Tam podjął pracę jako katecheta w uruchomionym wówczas, za zgodą niemieckiego burmistrza, miejscowym gimnazjum; został także nadprogramowym wikariuszem miejscowej parafii. W listopadzie t.r. rozpoczął działalność konspiracyjną w szeregach Służby Zwycięstwu Polski. Dn. 6 XI został aresztowany przez Niemców wraz z gronem nauczycielskim gimnazjum i uwięziony na zamku w Rzeszowie. Zwolniony w końcu stycznia 1940, wrócił do Przeworska i zaopiekował się biblioteką oraz wyposażeniem gabinetów gimnazjum, ulokowanymi wówczas w archiwum magistratu. S. ochronił przed wydaniem ukraińskiemu gimnazjum w Jarosławiu książek i pomocy, później wypożyczonych uczestnikom tajnego nauczania, a w r. 1944 zwróconych przeworskiemu gimnazjum.

Na początku r. 1940 komendant Obwodu Łańcut ZWZ por. Henryk Puziewicz («Batura»), na podstawie posiadanych pełnomocnictw, mianował S-ego delegatem Komisji Oświecenia Publicznego (KOP) na teren zachodnich powiatów woj. lwowskiego, z uprawnieniami kuratoryjnymi na okres wojny do organizowania i prowadzenia tajnego szkolnictwa średniego. W porozumieniu z Inspektoratem ZWZ Przemyśl utworzył S. wkrótce na obszarze jego działalności (obwody: Przemyśl, Jarosław, Łańcut, Przeworsk i Dobromil) organizację oświatową Związek Tajnego Nauczania (ZTN) i objął jej kierownictwo; placówki ZTN były podporządkowane dowództwu Inspektoratu ZWZ, a później AK. Już latem t.r. przeprowadził pierwszą maturę w klasztorze Bernardynów w Przeworsku, a jesienią pierwsze egzaminy klasowe. Jednocześnie był kapelanem Obwodu ZWZ-AK Przeworsk (do r. 1942), a następnie kapelanem Inspektoratu AK Przemyśl (do r. 1943). Latem 1942 zorganizował w klasztorze Bernardynów w Przeworsku kurs dla kapelanów czasu wojny, prowadzony przez kapelana Inspektoratu Jasło, ks. mjr. Franciszka Rizula («Woda»). Wiosną 1943 za pośrednictwem komendanta Obwodu Przeworsk kpt. Teofila Banacha («Bogusz», «Skrzydłowski») uzyskał kontakt z dziekanem Okręgu Kraków, ks. Józefem Zator-Przytockim i został wówczas mianowany kapelanem nowo utworzonego Podokręgu Rzeszów, wydzielonego ze struktur Okręgu Kraków AK, obejmującego cztery inspektoraty rejonowe: rzeszowski, mielecki, przemyski i jasielski, z ok. 45 współpracującymi kapłanami. Odwiedzając podległe inspektoraty oraz w indywidualnych kontaktach, pouczał m.in. księży o ich roli w pracy konspiracyjnej («zdjąć rękę z naganu, a chwytać za książkę i uczyć – uczyć»).

S. nie podporządkował tajnego nauczania Delegaturze, mimo nacisków wywieranych na niego od r. 1942 przez Karola Ziarno, zastępcę kierownika Wydz. Oświaty Okręgowej Delegatury Rządu na Kraj w Krakowie. Uczynił to dopiero w lipcu 1943 – odtąd placówki ZTN podlegały Powiatowym Komisjom Oświaty i Kultury, a sam S. został członkiem Pow. Komisji Oświaty i Kultury Pow. Delegatury Rządu na Kraj w Przeworsku (był nim do 30 VI 1944). Jako Delegat KOP wypłacał nauczycielom wynagrodzenie za egzaminy oraz organizował przez Radę Główną Opiekuńczą i AK pomoc materialną dla nauczycieli i uczniów; zorganizował na terenie Przeworska akcję dożywiania biednej młodzieży. Z funduszy ZWZ/AK dokonywał także zakupów książek, po które jeździł do Krakowa i Lwowa. Wchodził w skład Komisji Egzaminacyjnej dla klas gimnazjum i liceum z religii i historii starożytnej na terenie powiatów łańcuckiego, przeworskiego i jarosławskiego oraz Komisji Egzaminacyjnej Dojrzałości z religii. W lecie 1944 przekazał całość materiałów dotyczących egzaminów powołanej przez Kuratora Okręgu Szkolnego Rzeszowskiego Komisji Weryfikacyjnej dla Legalizacji Tajnego Nauczania w czasie okupacji niemieckiej.

Od lutego do czerwca 1944 uczestniczył S. w odprawach Podokręgu Rzeszów i inspektoratów rejonowych, na których omawiane były przygotowania do akcji «Burza», m.in. przydział księży kapelanów do poszczególnych zadań. Dn. 1 IV t.r. został awansowany do stopnia podpułkownika. Po zakończeniu «Burzy» odprawił w kościele paraf. w Przeworsku uroczyste nabożeństwo za żołnierzy AK poległych w okresie okupacji. Po przejściu frontu przez teren pow. przeworskiego, współpracował od jesieni z dowodzonym przez Dragana Sotiroviča («Draża») oddziałem «Warta», działającym w ramach oddziałów leśnych lwowskiego Obszaru AK oraz nadal pełnił funkcję kapelana Podokręgu Rzeszów AK. Aresztowany z członkami sztabu Podokręgu AK Rzeszów przez kontrwywiad I Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej, przebywał od grudnia 1944 do stycznia 1945 w więzieniu NKWD w Rzeszowie. Po zwolnieniu wrócił do współpracy z oddziałem «Draży» (do wiosny 1945) i w rejonie Strzyżowa redagował na własną rękę gazetkę konspiracyjną. Po rozwiązaniu, 1 VII 1945, oddziałów «Warty» przez jej dowódcę ppłk. Franciszka Rekuckiego, wyjechał na Śląsk.

S. zamieszkał w Bytomiu i podjął pracę jako nauczyciel religii w Państw. Gimnazjum i Liceum Męskim, Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych oraz Średniej Szkole Górniczej. W ramach akcji polonizacji Śląska, z polecenia Kurii Biskupiej w Opolu, wygłaszał w różnych parafiach kazania i referaty. Był też w Bytomiu opiekunem i wychowawcą w Domu Sierocym przy ul. Roosevelta oraz kapelanem Hufca Harcerskiego. Podjął wówczas współpracę z konspiracyjnym Zrzeszeniem «Wolność i Niezawisłość». Od r. 1947 w kościołach Bytomia i Rzeszowa wygłaszał kazania sprzeciwiające się narzuconemu ustrojowi. Dn. 17 VI 1950 został aresztowany przez funkcjonariuszy rzeszowskiego Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (za «szeptankę» i rekolekcje wielkopostne wygłoszone t.r. w kościele Farnym w Rzeszowie); w trakcie rewizji w jego bytomskim mieszkaniu znaleziono prasę konspiracyjną Stronnictwa Narodowego (przechowywaną od r. 1944) oraz archiwum dotyczące tajnego nauczania i AK. Tortury w czasie śledztwa, m.in. bicie po nogach, spowodowały trwałe inwalidztwo. Sądzony przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie (5 VIII – 12 XII 1950), został skazany na cztery lata więzienia. Dn. 3 II 1952 Sąd Najwyższy uchylił wyrok pierwszej instancji i skazał go na trzy lata więzienia, z zaliczeniem okresu od dnia aresztowania. S. wyszedł z więzienia w r. 1953. Inkardynowany przez władze kościelne do diec. opolskiej, podjął pracę w parafii w Szklarach (pow. grodkowski). W r. 1960 został skazany na rok więzienia za budowę kaplicy bez zezwolenia władz. W r. 1976 przeszedł na emeryturę nauczycielską i zamieszkał w Goświnowicach (pow. nyski). T.r. został awansowany przez władze PRL do stopnia pułkownika. W r. 1983 mianowano go prałatem i kapelanem papieskim. Swoje wspomnienia pt. Droga kapelana AK do Polski Ludowej opublikował w pracy zbiorowej „Udział kapelanów wojskowych w drugiej wojnie światowej” (W. 1984). Zmarł 24 I 1985 w Szczawnie Zdroju, został pochowany w Nysie. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1938) oraz przez rząd RP na uchodźstwie Orderem Virtuti Militari V kl., Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami (w czasie wojny) i Krzyżem AK (po wojnie).

 

Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939–1956, Kr. 1997 I (fot., bibliogr.); – Armata J., Kazania ks. Józefa Stefańskiego w 1944 i w 1950, „Dzien. Pol.” 1999 nr 167; Brzęk G., Tajna oświata cywilna i wojskowa w Rzeszowskiem i Dębickiem w mrokach hitlerowskiej okupacji, Rzeszów 1988 s. 130; Draus J., Tajne nauczanie na terenie Inspektoratu Rejonowego ZWZ-AK Przemyśl–Jarosław (Komisja Oświecenia Publicznego – Związek Tajnego Nauczania), „Roczn. Kom. Nauk Pedagog.” T. 34: 1985 s. 54; Draus J., Terlecki R., Oświata na Rzeszowszczyźnie w latach 1939–1945, W. 1984 s. 117, 128, 157–8; Jakimek-Zapart E., „Ja se go zastrzelę!” Prawda o śmierci ks. Michała Pilipca, „Dzien. Pol.” 2003 nr 148; Koczocik K., Z historii oświaty i szkolnictwa w okresie okupacji hitlerowskiej na obszarze powiatu przeworskiego, „Roczn. Kom. Nauk Pedagog.” T. 1: 1961 s. 103–14; Konieczny Z., Gimnazjum i Liceum w Przeworsku – 1911–1991 (Zarys dziejów), Przemyśl 1992 s. 25, 42; Kubik L., Szkolnictwo podziemne w Krakowie w latach 1939–1945, „Znak” 1969 nr 9; Lenkiewicz A., Tydzień w historii Polski 1950 r., „Tyg. Solidarność” 2000 nr 24; Łopuski J., Losy Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie (sierpień–grudzień 1944), W. 1990 s. 26; Ostasz G., Armia Krajowa na Rzeszowszczyźnie. Więzienne zeznanie Zenona Soboty, „Zesz. Nauk. Politechn. Rzeszowskiej” 2003, S. Ekon. i Nauki Human., nr 205 z. 12 s. 22; Ostasz G., Rybka R., Stepan K., Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kr. 2003; Wójcik Z. K., Duszpasterz od Świętego Krzyża, Rzeszów 1995 s. 56–7; tenże, Profesorowie i uczniowie I Gimnazjum w Rzeszowie represjonowani za postawę i działalność antykomunistyczną (1944–1956), „Zesz. Hist. WiN-u” 2004 nr 21 s. 295–6; tenże, Udział księży diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego w działalności podziemia antykomunistycznego w latach 1944–1956, Przyczyny – fakty – represje, „Śląskie Studia Hist.-Teolog.” T. 36: 2003 z. 1 s. 223; Zagórski A., Księża Rzeszowszczyzny w walce z okupantem, „Wrocł. Tyg. Katol.” 1969 nr 50; tenże, Podokręg AK Rzeszów. Plan zbrojnego ujawnienia w świetle dokumentów (sierpień–wrzesień 1944 roku), Rzeszów 1999 s. 220–1; tenże, Z badań nad strukturą organizacyjną ruchu oporu w Rzeszowszczyźnie (Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa), „Studia Hist.” 1968 nr 1 s. 100; – [Brydak E.], Wojskowy ruch oporu na Rzeszowszczyźnie. Wspomnienia kap. rez. mgr Edwarda Brydaka „Andrzeja”, żołnierza Armii Krajowej, Rzeszów, kwiecień 1978 rok, Kr. 1989 s. 75; Rocznik Diecezji Przemyskiej za rok 1958/59, Przemyśl 1959 s. 155; – Arch. Archidiec. w Przemyślu: Akta personalne księży, tabela służbowa S-ego; IPN w Rzeszowie: sygn. IPN–Rz–04/104, IPN–Rz–05/1, IPN–Rz–049/30; IPN we Wr.: sygn. BU Wr–I–5537–3(2)/03; – Mater. Andrzeja Zagórskiego z Kr.: Polska Armia Krajowa. Placówka Kańczuga. Rys hist. (sygn. II–12), Zbiory E. Brydaka t. 4, k. 97, Dębski A., ps. „Radwan”, Oświadczenie świadka (sygn. I–1471), Noznik J., Wywiad z ks. Józefem Stefańskim z 23 VIII 1976 (sygn. I–1471), Pieńkowski S., List z 16 I 1970 do A. Zagórskiego (sygn. I–805), Stefańska A., List z 23 IV 1985 do M. i W. Szczepańskich w Wólce Pełkińskiej (sygn. I–1559), Listy S-ego do A. Zagórskiego (sygn. I–242, I–819, I–870, I–1315), Zator-Przytocki J., Pamiętniki (sygn. I–1241), Życiorys S-ego (sygn. I–1052), Mater. E. Taborskiej (sygn. I–2541), Informacja Z. K. Wójcika (sygn. I–3031), Sternal M., Relacja (sygn. I–272).

Elżbieta Jakimek-Zapart

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Polskie Państwo Podziemne 1939-1945

Polska była pierwszym państwem, które powiedziało "Nie!" żądaniom ustępstw terytorialnych ze strony nazistowskiej Rzeszy Niemieckiej. Polska była pierwszym państwem, które zbrojnie przeciwstawiło......
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Stanisław Roman Lewandowski

1859-02-22 - 1940-02-03
rzeźbiarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Józef Rapacki

1871-03-19 - 1929-01-31
malarz
 

Jan Kucharzewski

1876-05-27 - 1952-07-04
adwokat
 

Adam Szczypiorski

1895-10-10 - 1979-08-03
historyk
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.