Stojanowski Józef (1884–1964), archiwista.
Ur. 19 VII w Folwarkach (pow. złoczowski) w rodzinie chłopskiej, był synem Jana i Marii z Masruynów (wg S-ego także Masczyków, Mesników i Mamyków).
W l. 1899–1906 uczęszczał S. do gimnazjum w Złoczowie, gdzie zdał maturę. Następnie odbył roczną służbę w wojsku austro-węgierskim we Lwowie i otrzymał stopień kadeta (w r. 1912 awansował na podporucznika). W r. 1907 rozpoczął na Uniw. Lwow. studia prawnicze, ale wkrótce przeniósł się na Wydz. Filozoficzny, gdzie studiował historię i jako drugi przedmiot geografię. W czasie studiów pracował w Krajowym Arch. Aktów Grodzkich i Ziemskich we Lwowie, gdzie porządkował akta metryki z okresu cesarza Austrii Franciszka II. Od marca 1910 był na Uniw. Lwow. asystentem w seminarium historycznym Bronisława Dembińskiego. Studia ukończył w r. 1911, a w styczniu 1912 odszedł z asystentury; został we Lwowie i był nauczycielem historii w III Gimnazjum (do końca t.r.), IV Gimnazjum (do lipca 1913) i VII Gimnazjum (do lipca 1914).
Po wybuchu pierwszej wojny światowej, mianowany porucznikiem, został S. zmobilizowany do 15. pp armii austro-węgierskiej; jako dowódca plutonu, następnie kompanii, brał udział w walkach na froncie rosyjskim. Pod koniec listopada 1914 został ranny koło Uścia Solnego (pow. brzeski); leczył się w szpitalach w Cieszynie i Leibnitz (Styria). Od lutego 1915 do stycznia 1917 służył w komendanturach dworców kolejowych w Miszkolcu na Węgrzech i w Samborze. W maju 1916 uzyskał doktorat filozofii w zakresie historii na podstawie napisanej pod kierunkiem Dembińskiego pracy Kuria papieska a Polska za Kazimierza Wielkiego. Od stycznia 1917 był oficerem sztabowym IX korpusu, a od października t.r. do poł. stycznia 1918 – V korpusu. Następnie przez trzy miesiące był kryptografem najpierw w dowództwie grupy radiotelegraficznej na froncie rumuńskim, potem w grupie radiowej nr 6 («Wschód») na froncie rosyjskim. Dn. 3 XI 1918 przyjechał do kraju i w tym miesiącu wstąpił do 1. komp. 1. baonu zapasowego piechoty WP w Krośnie. Po zdemobilizowaniu 9 XII t.r. wrócił do Lwowa i ponownie uczył historii w VII Gimnazjum. Pod koniec marca 1919 przeniósł się do Warszawy.
Od 1 IV 1919 był S. archiwistą w AGAD. Opracował indeks warszawskich ksiąg pełnomocnictw z XVIII w. i sporządził inwentarz akt Ministerium Wojny Ks. Warsz. Na przełomie r. 1919/20 został oddelegowany do zabezpieczenia i porządkowania akt Arch. Skarbowego w Warszawie. Po podpisaniu 18 III 1921 traktatu ryskiego brał udział w poszukiwaniach w zbiorach AGAD materiałów dowodowych dla Mariana Morelowskiego, eksperta muzealnego polskiej delegacji w Moskwie, przejmującej polskie zabytki od władz sowieckich. W l. 1922–3 wykładał na Kursach Humanistycznych dla nauczycieli w Łodzi. Opublikował artykuł Korpusy Kadetów w Księstwie Warszawskim („Polskie Korpusy Kadetów”, W. 1923). Do akcji rewindykacyjnej zabytków sztuki polskiej posłużyła jego rozprawa Aktualność długów Stanisława Augusta („Przegl. Hist.” T. 24: 1924, wspólnie z Józefem Siemieńskim). Dn. 31 XII 1923 odszedł S. z AGAD i objął kierownictwo referatu rewindykacyjnego w Wydz. Archiwów Państw. Min. WRiOP. Przez ministra WRiOP Bolesława Miklaszewskiego został mianowany 28 X 1924 kierownikiem Arch. Wojsk. w Warszawie. W r. 1925 opublikował artykuł Wyzyskanie ksiąg grodzkich i ziemskich dla wydawnictw kodeksów dyplomatycznych („Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu 6–8 grudnia 1925” [Lw. 1925 I]). Uczestniczył w rokowaniach polsko-niemieckich (1925) i polsko-czechosłowackich (1926) o rewindykacje archiwaliów oraz w podpisaniu ich układów końcowych z Niemcami (1926) i Czechosłowacją (1927). W r. 1927 opublikował w warszawskim czasopiśmie „Archeion” artykuły Rokowania z Niemcami w sprawach archiwalnych (z. 1) oraz Archiwum Wojskowe w Warszawie w l. 1919–1926 (z. 2). W l. 1927–30 był zastępcą członka Komisji Kwalifikacyjnej dla urzędników archiwów państwowych, równocześnie w l. 1927–8 wykładał historię w Wolnej Wszechnicy Polskiej, a także prowadził wykłady z dziejów ustroju Galicji na kursach archiwalnych. Wchodząc w l. 1928–30 w skład Rady Archiwalnej, był w r. 1928 członkiem jej komisji w sprawie przekazania ksiąg lelowskich i krakowskich z AGAD do Arch. Ziemskiego w Krakowie oraz komisji do opracowania przepisów normujących postępowanie z aktami w urzędach państw. T.r. został zastępcą komisarza egzaminacyjnego dla kandydatów na stanowiska w administracji państw. w Min. WRiOP. Publikował dalsze artykuły: Akta Rady Nieustającej 1775–1778 („Archeion” T. 4: 1928), Registratury b. władz okupacyjnych („Przegl. Hist.” T. 7: 1929) oraz Ministerium Wojny Księstwa Warszawskiego. Zarys organizacji („Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 1: 1929). W marcu 1930 został członkiem delegacji polskiej na rokowania z Austrią w sprawie rewindykacji archiwaliów; przewodniczył jej w okresie choroby Stanisława Ptaszyckiego. W maju t.r. prowadził w Gdańsku rozmowy z Komisarzem Generalnym RP w sprawie ustanowienia tamże przedstawiciela polskiej służby archiwalnej. Po likwidacji 30 VI 1930 Arch. Wojskowego objął 1 VII t.r. dyrekcję przejmującego jego zasób AAN przy ul. Górskiego 9. Ogłosił kolejne artykuły: Der archivalische Leihverkehr zwischen den Staatsarchiven verschiedener Staaten („Pologne au VII-e Congrés International des Sciences d’Histoire”, W. 1930 II, odb. Varsovie 1933) oraz w „Archeionie”: Układ archiwalny polsko-austriacki z dn. 26 X 1932 (T. 11: 1933), Dotychczasowe wykonanie układu archiwalnego polsko-austriackiego (T. 13: 1935) i Sprawozdanie z prac Delegacji Polskiej do wykonania układu archiwalnego polsko-austriackiego za rok 1936 (T. 15: 1937–8), a także ...za rok 1937 (T. 16: 1938–9). W okresie okupacji niemieckiej gromadził w AAN registratury władz i urzędów polskich, zlikwidowanych przez Niemców. Przeciwstawiał się podziałowi akt między Rzeszę Niemiecką a Generalne Gubernatorstwo, który w lipcu 1944 doprowadził do likwidacji AAN. Dn. 3 XI t.r. bezskutecznie zabiegał w Łowiczu u kierownika archiwów Dystryktu Warszawskiego H. Braniga o ewakuację zbiorów AAN, zostały one spalone przez Niemców. Na przełomie r. 1944/5 uczestniczył w transporcie warszawskich zbiorów bibliotecznych i archiwalnych na Jasną Górę w Częstochowie.
Na początku r. 1945, po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej, mieszkał S. w Częstochowie, opiekując się archiwaliami warszawskimi oraz ucząc historii w liceum. Od poł. kwietnia do końca czerwca t.r. był kierownikiem AP w Piotrkowie Tryb. Następnie został delegowany przez ministra oświaty Czesława Wycecha do organizacji archiwów na Dolnym Śląsku. We Wrocławiu w budynkach przy ul. Pomorskiej 2 i Więziennej 6 gromadził i zabezpieczał akta władz niemieckich i zespoły archiwów wrocławskich rozmieszczone w wielu miejscowościach Dolnego Śląska. W Opolu organizował Arch. Regencji Opolskiej. Po przeniesieniu do Warszawy został w październiku 1946, podobnie jak przed wojną, kierownikiem referatu rewindykacyjnego w Wydz. Archiwów Min. Oświaty; sporządził tam spisy zespołów akt wywiezionych w czasie wojny z Polski oraz mających być Polsce przekazanych w związku z przyłączeniem tzw. Ziem Odzyskanych. Od listopada 1948 starał się o reaktywację AAN i po jego otwarciu został 1 I 1949 dyrektorem tej placówki. Pod koniec stycznia 1950 został przedwcześnie przeniesiony na emeryturę, prawdopodobnie na skutek donosu o odnalezieniu w zbiorach AAN archiwum jednej z organizacji podziemnych. Pracował następnie przez kilka miesięcy w Inst. Badań Literackich, gromadząc bibliografię do planowanej kontynuacji „Literatury polskiej” Gabriela Korbuta (tomu piątego, który ostatecznie nie ukazał się). Od poł. września t.r. do maja 1956 był kierownikiem archiwum Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w Warszawie; opracował jego schemat organizacyjny z l. 1918–39 oraz podobny schemat Statistisches Amt Generalnego Gubernatorstwa z l. 1939–45. Od r. 1956 do czerwca 1958 był wicedyrektorem biblioteki GUS. Dn. 1 X 1956 otrzymał stopień naukowy docenta. W okresie powojennym opublikował m.in. prace: Archiwum Akt Nowych w Warszawie („Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych” [W. 1956 II]), Los archiwum b. prowincji pruskiej „Provinz Grenzmark Posen-Westpreussen” („Archeion” T. 27: 1957), Pięć lat pracy w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie 1919–1924 („Księga Pamiątkowa Archiwum Głównego Akt Dawnych”, W. 1958), Karta z dziejów Archiwum Akt Nowych w Warszawie w okresie okupacji, w l. 1939–44 („Archeion” T. 30: 1959), O tak zwanym „Archiwum Polskim” w Pruskiej Kamerze Białostockiej, 1799–1807 (tamże T. 35: 1961), Losy archiwaliów skarbowych dawnej Rzeczypospolitej, wywiezionych z Warszawy do Białegostoku w r. 1796 (tamże T. 37: 1962), Przynależność zespołowa ksiąg malborskich, przechowywanych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie (tamże T. 39: 1963). S. był członkiem Komisji Historycznej PAU, Komisji Historycznej Tow. Naukowego Warszawskiego, Polskiego Tow. Historycznego, Tow. Miłośników Historii w Warszawie, oraz Stow. Bibliotekarzy Polskich. Zmarł 17 V 1964 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1937), Złotym Krzyżem Zasługi (1946) i Medalem X-lecia Polski Ludowej (1955).
S. ożenił się 10 IV 1915 w Miszkolcu z Marią z Chodorowskich (ur. 29 XII 1891), historykiem sztuki; małżeństwo było bezdzietne.
Pośmiertnie opublikowano artykuł S-ego pt. Księgi sądowe ekonomii malborskiej przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie („Archeion” T. 42: 1965). W AAN nazwano jedną z sal imieniem S-ego i umieszczono w niej jego portret.
Słownik biograficzny archiwistów polskich 1918–1984, W.–Ł. 1988 I (bibliogr.); Słownik biograficzny statystyków polskich, W. 1998 (fot., bibliogr.); – Jankowska J., Józef Stojanowski dyrektor Archiwum Akt Nowych w Warszawie, „Archeion” T. 43: 1966 s. 139–45 (fot.); Konarski K., Kursy archiwalne, tamże T. 2: 1927 s. 185, 187; Tomczak A., Zarys dziejów archiwów polskich, Tor. 1980 cz. 2 s. 21, 26, 58–9; Walka o dobra kultury. Warszawa 1939–1945, Red. S. Lorentz, W. 1970 I; – Konarski K., Dalekie a bliskie. Wspomnienia szczęśliwego człowieka, Wr. 1965; Rocznik oficerski, W. 1924; Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum w Złoczowie za r. szk. 1899, Złoczów 1899 s. 94; toż za r. szk. 1900, Złoczów 1900 s. 54; toż za r. szk. 1906, Złoczów 1906 s. 63; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1964: „Archeion” T. 41 s. 448–50 (W. Suchodolski, fot.), „Kwart. Hist.” nr 4 s. 1136–7 (P. Bańkowski), „Roczn. Warsz.” T. 6 s. 386, „Sobótka” nr 3/4 s. 519–20 (A. Dereń), „Stolica” nr 23 s. 10, „Tyg. Powsz.” nr 27 s. 5, „Życie Warszawy” 1964 nr 121 s. 6; – AAN: Akta Min. WRiOP, sygn. 5895 (arch. zakładowe, teczka akt personalnych S-ego); CAW: sygn. 3091 (akta osobowe S-ego); GUS w W.: sygn. 368 (akta osobowe S-ego); Naczelna Dyrekcja Archiwów w W.: Akta osobowe S-ego.
Stanisław Konarski