Syrewicz Józef (1790–1874), uczestnik wojen napoleońskich i powstania listopadowego, emigrant we Francji.
Ur. 30 XII w Pogierżduciu (pow. szawelski). Brat S-a Adam (ur. 1805), kapitan jazdy, uczestnik powstania listopadowego w pow. telszewskim i woj. augustowskim, był odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari (1831), na emigracji we Francji pracował w fabryce kapeluszy w Caën i należał od 3 VI 1843 do Tow. 3 maja.
S. uczył się w szkołach w Krożach i Telszach, następnie przez dwa lata był aplikantem sądowym. Po wkroczeniu Wielkiej Armii Napoleona na terytorium Cesarstwa Rosji wstąpił w r. 1812 w pow. szawelskim do tworzonego tam 17. p. ułanów Ks. Warsz., dowodzonego przez płk. Michała Tyszkiewicza (służył w stopniu starszego sierżanta w 4. komp.). W czasie odwrotu Napoleona walczył pod Tylżą (28 XII t.r.), Labiau (29 XII) i Królewcem (30 XII), a w r. 1813 pod Brandenburgiem (4 II t.r.) i Sierakowem (12 II), gdzie został ranny. Po klęsce Napoleona pod Lipskiem uczestniczył w bitwach pod Lubeką (2 XII), Zeestadt (10 XII) i Rendsburgiem (Glinkstein); tam został ponownie ranny. W r. 1815 wstąpił do armii Król. Pol., gdzie awansował do stopnia kapitana. W r. 1820 podał się do dymisji i zajął się gospodarowaniem w swych dobrach na Żmudzi (do Syrewiczów należały w pow. szawelskim majątki: Gierdziagoła, Gierdziały, Wajgów).
W trakcie powstania listopadowego zorganizował S. na Litwie w r. 1831 oddział partyzancki, liczący ponad stu ochotników i 27 III t.r. przybył z nim do Telsz. Naczelnik siły zbrojnej pow. telszewskiego Onufry Jacewicz mianował go członkiem Wydz. Wojennego i organizatorem siły zbrojnej pow. telszewskiego w stopniu majora. S. ze swym oddziałem uczestniczył pod dowództwem Jacewicza w walkach pod Dorbianami (10 V) i Kretyngą (13 V). Po rozbiciu powstańców pod Taurogami (18 V) S. zastąpił rannego Jacewicza w funkcji naczelnika siły zbrojnej pow. telszewskiego; prawdopodobnie otrzymał wtedy awans na pułkownika. Oddział S-a nie został jednak włączony do regularnych wojsk polskich, operujących na Litwie pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda i gen. Dezyderego Chłapowskiego. Dn. 20 VI zaatakował Płungiany, ale napotkawszy o wiele liczniejsze siły rosyjskie, wycofał się prawie bez strat do Telsz. Po przekroczeniu granicy pruskiej przez wojska gen. Giełguda, oddział S-a przedarł się w lipcu w Augustowskie, gdzie połączył się z partyzantami Teofila Światopełk-Mirskiego, który 21 VIII potwierdził mu stopień pułkownika; S. objął dowództwo augustowskiego pułku jazdy. We wrześniu uczestniczył w walkach pod Augustowem. Po rozpuszczeniu 27 IX oddziałów przez Mirskiego, schronił się 31 XII z bratem Adamem w Tylży. Rozkazem z 4 X gen. Maciej Rybiński odznaczył go Złotym Krzyżem Virtuti Militari (wręczonym już na emigracji).
Na początku stycznia 1832 opuścił S. Tylżę i razem z bratem udał się do Francji. W marcu zostali obaj skierowani do zakładu dla polskich emigrantów w Besançon. S. wstąpił w kwietniu do «koła czynnego» Tow. Zjednoczenia się Braterskiego, ale w maju został z niego usunięty. Rada Polaków zakładu w Besançon, podobnie jak władze francuskie, odmówiła uznania mu stopnia pułkownika. Dn. 4 VI 1833 przeniesiono go z bratem do zakładu w Caën; S. stanął tam na czele Rady Zakładu. Od listopada t.r. był aktywny w Komitecie Narodowym Emigracji Polskiej gen. Józefa Dwernickiego. W styczniu 1834 chciał wstąpić do formującej się rzekomo w Egipcie legii polskiej, a w maju 1836 do Legii Cudzoziemskiej w Hiszpanii; oba przedsięwzięcia zakończyły się fiaskiem. Od 13 V 1836 mieszkał w Bayeux, od końca t.r. w Auch na południu Francji, a od poł. r. 1837 na północy Francji w Balleroy. Dn. 23 III 1843 wstąpił do Tow. 3 maja. Wraz z dziewiętnastoma emigrantami, w większości związanymi z obozem monarchicznym, podpisał 15 VI 1848 akt założenia Klubu Litewsko-Ruskiego. W l. 1854–5 był korespondentem związanych z Hotelem Lambert „Wiadomości Polskich”. Utrzymywał się z żołdu wypłacanego przez rząd francuski oraz z wyrabiania tabakierek z kory brzozowej. W r. 1873 został członkiem Instytucji Czci i Chleba – Stow. Podatkowego, które przyznało mu emeryturę w wysokości 240 fr. Zmarł 9 II 1874 w Balleroy i tam został pochowany.
S. był żonaty (na emigracji był już wdowcem) i miał syna (ur. ok. 1823), który pozostał w kraju.
Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII/VIII; – Bielecki R., Zarys rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1837, W.–Ł. 1986; Callier E., Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, Wyd. K. Kozłowski, P. 1887; Fajnhauz D., Ruch konspiracyjny na Litwie i Białorusi 1846–1848, W. 1965; Tyszkiewicz J., Historia 17 pułku ułanów na tle wojsk litewskich 1812–1814, Gdynia 2004 s. 35; – Barzykowski, Hist. powstania, IV; Golejewski H., Pamiętnik, Oprac. I. Homola i in., Kr. 1971 I; Jacewicz O., Pamiętniki, w: Zbiór pamiętników o powstaniu Litwy w r. 1831, Wyd. F. Wrotnowski, Paryż 1835 s. 61, 63, 66, 86; Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji. Dziennik emigranta, Wyd. A. Owsińska, Kr. 1974 I–II; – „Kraj” 1874 nr 40, 60; „Roczn. Tow. Hist.-Liter.” T. 2: 1873–8; – B. Czart.: rkp. 5472, 5616, 5625, 5626, 5628, 5633–5639, 5641, 5644, 5656, Teki emigrantów, rkp. 6587 (autobiogr. S-a), rkp. 6595, 6683.
Janusz Pezda