Rodziewiczówna Józefa Anna, pseud. Wanda (1867–1931), nauczycielka, działaczka socjalistyczna. Ur. 25 VI w Wilnie, pochodziła z kresowej rodziny szlacheckiej. Ojciec Ludwik Roch (ur. 1820), sekretarz zarządu dóbr poradziwiłłowskich, działał w powstaniu styczniowym w obozie «czerwonych». Dwukrotnie aresztowany i sądzony, dzięki interwencji swego chlebodawcy księcia Piotra Wittgensteina został zesłany nie na Syberię, ale do Riazania, gdzie został buchalterem Ziemstwa. Chory na gruźlicę, po 10 latach uzyskał zgodę na powrót na Litwę, Wittgenstein wysłał go na leczenie do południowej Francji, ale R. zmarł tam w r. 1876. Matka R-ej Ludwika z Jamonttów (ur. ok. 1840 – zm. ok. 1915), tejże rodzice, Maciej i Scholastyka z Mokrzyckich, brat Józef i siostry Maria (narzeczona Konstantego Kalinowskiego – zob.), Scholastyka i Halina też czynni byli w powstaniu i skazani zostali na zesłanie. Matka R-ej przewodziła grupie kobiet, które zajmowały się wyposażaniem oddziałów powstańczych i opiekowały więźniami. Pod koniec życia spisała wspomnienia: „Koleje życia Ludwiki z Jamonttów Rodziewiczowej i jej najbliższej rodziny, Pamiętnik z roku 1863. Z przeżyć wileńskich” (fragment ogłoszony w: „Ze Skarbca Kultury” 1952 z. 1 s. 6–9).
R. na koszt Wittgensteinów, którzy po śmierci ojca zaopiekowali się rodziną, odbyła studia na Sorbonie w Paryżu. Wróciła do kraju z dyplomem nauczycielki języka francuskiego i przez kilka lat pracowała w Warszawie. Z pobudek patriotycznych wyrzekła się małżeństwa z Rosjaninem, którego darzyła uczuciem. To bolesne przeżycie spowodowało jej wyjazd do Londynu. Weszła tam w środowisko emigracji socjalistycznej i na trwale związała się z Polską Partią Socjalistyczną (PPS). W r. 1900 wróciła do kraju, gdzie pod partyjnym pseud. Wanda wypełniała najtrudniejsze zadania związane z «techniką». Zdekonspirowana w Warszawie, została w r. 1903 wysłana przez Aleksandra Sulkiewicza do Petersburga do pomocy w akcji «Odessa» związanej z przerzutem druków socjalistycznych z Londynu, przez Finlandię do Rosji. Z początkiem r. 1906 wróciła do prowadzenia «techniki» w Warszawie. Jako nielegalna zarobkowała dorywczo, byle tylko «nie wydać grosza z partyjnych pieniędzy». Po kilku miesiącach musiała opuścić Warszawę przed policyjnym pościgiem. Przeniosła się do Częstochowy, gdzie pracowała dla Wydziału Bojowego, powstałej z rozłamu PPS – Frakcji Rewolucyjnej, organizowała przerzut bojowców i broni.
Pod koniec 1907 r. R. wróciła do Warszawy. Wraz z Józefem Frejlichem zorganizowała tajną drukarnię przy ul. Wareckiej 10, a potem Foksal 18. Pod nazwiskiem Aniela Wolska występowała jako kasjerka fikcyjnej firmy handlowej do czasu wykrycia drukarni i aresztowania 29 IX 1908 wszystkich obecnych osób. Osadzona w więzieniu kobiecym «Serbia», została w lutym 1909 przeniesiona do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Dzięki zabiegom adwokata Eugeniusza Śmiarowskiego w grudniu t. r. sąd wojskowy ją uniewinnił, jednak do kwietnia 1910 więziona była w «Serbii». Po zwolnieniu wyjechała do Krakowa, działała tam nadal w PPS. Zarobkowała zabawkarstwem, a później jako buchalterka, borykała się z wielkimi trudnościami materialnymi. W czasie pierwszej wojny światowej pracowała jako pielęgniarka. Po r. 1918 pozostała w Krakowie. Niezdolna do pracy, w r. 1929 otrzymała specjalne zaopatrzenie emerytalne, a w r. 1930 odznaczono ją Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Od t.r. sparaliżowana, przebywała w szpitalu w Krakowie, gdzie 4 IV 1931 zmarła.
R. miała trzech braci: Macieja, Ludwika i Zygmunta.
Maciej (ur. 1866), student medycyny na Uniw. Warsz. był początkowo związany z grupą paryskiej «Pobudki», następnie działał w Zjednoczeniu Robotniczym w Warszawie. Aresztowany w r. 1892 pod zarzutem przynależności do II Proletariatu i działalności w robotniczych Kasach Oporu, był więziony w X Pawilonie. W listopadzie 1894 skazano go wyrokiem administracyjnym na półtora roku więzienia i 5 lat zesłania do gub. archangielskiej. W X Pawilonie popadł w depresję psychiczną, został umieszczony w szpitalu w Tworkach i w kwietniu 1895 zwolniony z więzienia. Zapewne z powodu pogłębiającej się choroby, w połowie grudnia 1897 przerwano nadzór policyjny. Dalsze jego losy nie są znane.
Ludwik (1872–1923) działał początkowo w paryskiej grupie «Pobudki», potem w Zjednoczeniu Robotniczym w Warszawie, a od r. 1892 jako uczeń Szkoły Sztygarów w Dąbrowie Górniczej był jednym z pierwszych propagatorów socjalizmu w Zagłębiu. W l. 1894–7 był więziony, w X Pawilonie do końca maja 1895, a od grudnia 1896 do grudnia 1897 w petersburskich «Krestach». Po r. 1900 pracował w banku w Warszawie. W czasie wojny polsko-radzieckiej w r. 1920 służył ochotniczo w WP. Po zdemobilizowaniu był inspektorem w Banku Handlowym w Warszawie.
Zygmunt (ur. 1874), jako uczeń Szkoły Sztygarów w Dąbrowie Górniczej brał z bratem Ludwikiem w l. 1892–4 udział w propagandzie socjalistycznej w Zagłębiu, był również oskarżony o działalność rewolucyjną, ale w październiku 1896 umorzono jego sprawę z braku dowodów: o dalszych jego losach brak danych.
Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918, s. 48, 69; Maliszewski, Bibliogr. pamiętników.; W. Ilustr. Enc. Gutenberga XV (tu: Anna); Księg. działaczy ruchu rewol., I 122–3 (fot.); Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Wr. 1966 III; – Dehnel W., „Odesa” (Karta z dziejów przemytnictwa rewolucyjnego), „Niepodległość” T. 12: 1935; Kancewicz J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1892–1896, W. 1984 (dot. Ludwika i Zygmunta); Próchnik A., Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym, W. 1948 s. 30, 31, 38, 40; Radek S. A., Rewolucja w Zagłębiu Dąbrowskim 1894–1905–1914, Sosnowiec 1929 s. 8 (dot. Ludwika i Zygmunta); – Archiwum Ruchu Robotniczego, W. 1977 IV (dot. Macieja); [Dąbrowski J.] Grabiec, Czerwona Warszawa przed ćwierć wiekiem, P. 1925; Pietkiewicz Z., Ważna karta dziejów socjalistycznego ruchu niepodległościowego (Z moich wspomnień), „Niepodległość” T. 2: 1930 (dot. Ludwika i Macieja): – „Niepodległość” T. 13: 1936; „Przedświt” 1929 nr 88 s. 5; – AGAD: Prokurator WIS sygn. 1922 k. 19 passim, sygn. 1993 passim, sygn. 1994 k. 2, 3, 78, 82 (dot. Macieja), sygn. 2338 k. 24 passim (dot. Ludwika i Zygmunta), sygn. 6629 k. 299, 332, sygn. 6953 passim, sygn. 6965 k. 855, sygn. 7249 k. 1, 26, 49, 72; Arch. Państw. w Kr.: Spis ludności 1910, t. IV, zapis 1104; Arch. Państw. w W.: KGW, Ref. I 185/1896 k. 2, 3, 56, 61 (dot. Ludwika), WGZŻ 17, 25 k. 74, 75, 26 k. 50, 123, 130, 235, 248 (wszystko dot. Macieja), 59 k. 820, 840 (dot. Ludwika), 2960, 2961 k. 87, 384, 399, 3664 k. 94, Zarząd Żandarmerii Pow. Warsz. 299 k. 7; B. Narod.: Mikrofilmy nr 35217–35220, 38570 (wspomnienia Ludwiki Rodziewiczowej ze zbiorów B. Ossol.); B. Ossol.: Pamiętniki Ludwiki Rodziewiczowej (fot. członków rodziny R-ej); CA KC PZPR: Teczka osobowa Ludwika R-a nr 4953; CAW: Akta Krzyża Niepodległości z Mieczami t. 4.
Alicja Pacholczykowa