Stawiński Julian Edward, pseud. i krypt.: Andrzej Skiba, Antoni Skiba, Jan Bałucki, (bx), cw, J.S., js, just., (just.), KJ (1904–1973), publicysta, prozaik, tłumacz.
Ur. 1 V w Proskurowie (Płoskirowie) na Podolu, był synem Mariana Bernarda (1872–1947), doktora medycyny, i Anny z domu Beczko-Druzin. Miał młodszego brata Tadeusza, lekarza, pracującego po drugiej wojnie światowej w Bielsku-Białej.
W r. 1920 brał S. udział jako ochotnik w wojnie polsko-sowieckiej, w obronie Lwowa. Następnie uczył się w lwowskim Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza (w r. szk. 1920/1 figuruje w spisie uczniów klasy siódmej). Po zdaniu matury w r. 1923 studiował na Wydz. Prawa UJK i w lwowskiej Akad. Handlu Zagranicznego, którą ukończył w r. 1925. W r. 1926 uzyskał magisterium z prawa. Dn. 9 V 1928 złożył egzaminy doktorskie na UJ; równocześnie studiował na Wydz. Humanistycznym UJK, gdzie w r. 1929 uzyskał absolutorium z filozofii. T.r., zwolniony ze służby wojskowej ze względu na stan zdrowia, rozpoczął aplikację sądową w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie; w l. 1932–4 pracował tam jako asesor. Przez kolejne trzy lata (1934–7) był sędzią w Ostrowi Mazowieckiej. W maju 1937 wrócił do Warszawy, gdzie objął posadę adwokata okręgu Sądu Apelacyjnego oraz radcy prawnego w Tow. Ubezpieczeń «Generali-Port-Polonia». W r. 1939 ponownie został zatrudniony na stanowisku sędziego w Ostrowi Mazowieckiej. Nie jest wykluczone, że był członkiem Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR).
Po wybuchu drugiej wojny światowej S., wraz z żoną Ireną Tuwim, przekroczył 14 IX 1939 granicę polsko-rumuńską w Śniatyniu i 19 IX t.r. znalazł się w Bukareszcie. Tam Stawińscy spotkali się z Julianem i Stefanią Tuwimami i 21 IX wyjechali razem, przez Włochy, do Paryża; wspólną podróż opisał S. we wspomnieniu Śniatyń–Paryż–Nowy Jork (w: „Wspomnienia o Julianie Tuwimie”, W. 1963). Jako niezdolny do służby wojskowej otrzymał przydział do Min. Informacji i Dokumentacji (MiD) Rządu RP i został zatrudniony jako urzędnik w Centrali Informacji i Dokumentacji. W czerwcu 1940, po kapitulacji Francji, znalazł się wraz z Ministerstwem w Londynie, gdzie pracował w Centrali Nasłuchu MiD; w r. 1943 awansował na stanowisko kierownika Nasłuchu. Redagował wydawany dwa razy dziennie „Komunikat Radiowy MiD” (potem „Biuletyn Nasłuchu MiD”) oraz pisał felietony dla sekcji polskiej radia BBC (British Broadcasting Corporation). W r. 1944 debiutował w wydawanym w Londynie, m.in. przez Antoniego Słonimskiego, miesięczniku „Nowa Polska” artykułem pt. Radiofonia jako narzędzie propagandy (nr 8). Pracował w MiD do 1 X t.r.; oskarżony o odpłatne wynajmowanie pomieszczeń w biurze Nasłuchu osobom prywatnym, został zmuszony do napisania prośby o zwolnienie.
Unikając atmosfery skandalu oraz grożącego procesu, wyjechał S. z żoną do Kanady i w lutym 1945 znalazł się w Toronto; pracował tam do maja t.r. jako magazynier w prowadzonej przez polskiego emigranta Hilarego Stykolta fabryce «Canadian Wooden Aircraft Ltd». W artykułach i felietonach publikowanych w gazecie komunistycznej „Toronto Star” (1945–6) oraz w lewicowym tygodniku polonijnym „Kronika Tygodniowa” (1945–7), krytykował Rząd RP na Uchodźstwie. Dzięki protekcji Tuwima uzyskał «wizę wizytorską» do Stanów Zjednoczonych i w dn. 10–19 IV 1945 odwiedził z żoną Tuwimów w Nowym Jorku. W końcu t.r. wyjechał z Kanady i 1 I 1946 został zatrudniony w biurze prasowym ambasady RP w Waszyngtonie jako pracownik kontraktowy. Od 1 XI t.r. do końca stycznia 1947 pracował tamże jako attaché ambasady RP.
W poł. marca 1947 wrócił S. z żoną do Polski. Dn. 1 IV t.r. objął stanowisko referendarza do dyspozycji biura prasowego w MSZ. W maju został przydzielony do Wydz. Organizacji Międzynarodowych w Dep. Politycznym MSZ jako zastępca, a następnie p.o. naczelnik Wydziału. T.r. rozpoczął współpracę (pod pseud.: Andrzej Skiba, Antoni Skiba) z Agencją Prasowo-Informacyjną «Czytelnik», publikując do r. 1948 teksty z zakresu polityki międzynarodowej, zwłaszcza amerykańskiej. Od września 1947 był radcą w MSZ; w końcu grudnia otrzymał tam urlop bezpłatny, który następnie przedłużano mu do końca r. 1949. Na początku r. 1948 odbył z żoną podróż do Danii i Szwecji. W maju t.r. został mianowany dyrektorem Centrum Informacji ONZ na Polskę w Warszawie; był nim do poł. r. 1949. Na początku r. 1950 zwolniono go z MSZ; jako przyczynę podano alkoholizm oraz zatajenie informacji o przedwojennej przynależności do ONR.
Od r. 1950 zajmował się S. wyłącznie pracą literacką. Napisał zbiór reportaży Pod gwiaździstym sztandarem (nieprzyjęty do druku w wydawnictwie «Książka i Wiedza»). T.r. rozpoczął współpracę z „Nową Kulturą”, w której publikował felietony polityczne, artykuły popularnonaukowe i recenzje literackie. W l. 1951–2 współredagował tygodnik „Wieś” i do poł. l. sześćdziesiątych ogłaszał w nim recenzje i przekłady. W l. 1951–6 współpracował z miesięcznikiem „Twórczość”. W r. 1951 był jednym z tłumaczy „Artykułów i pamfletów” (W.) M. Gorkiego, wspólnie z żoną przełożył „Opowiadania o Hiszpanii” (W.) Ż. Grivy, a samodzielne „Jedność zasad etycznych i estetycznych w sztuce radzieckiej” (W.) P. Trofimowa. W r. 1952 należał do tłumaczy obszernego zbioru artykułów Gorkiego „O pokój i demokrację” (W., wyd. 2, W. 1954) oraz „Dzieł wybranych” W. Korolenki (W., red. I. Tuwim); wraz z żoną przełożył „Wychowanka kapitanów” E. Ryssa (W., wyd. 7, W. 1962), a w r. 1953 wydał z nią kolejne przekłady: „Opowieści o czarodziejskim dmuchawcu” (W.) A. Agranowskiego oraz powieść „Znów nastała wiosna” (W.) B. Kostiukowskiego. T.r. ogłaszał swoje felietony w „Życiu Literackim”. W tym czasie zaczął tłumaczyć również literaturę anglojęzyczną, m.in. wspólnie z I. Tuwim powieść H. E. Beecher Stowe „Chata wuja Toma” (W. 1954, wyd. 4, W. 1966). W r. 1953 wziął też udział w przekładzie antologii „Nowela rosyjska XIX wieku” (W. I–II). W r. 1955 wydał swą pierwszą książkę, zbiór szkiców publicystycznych z l. 1950–5 o polityce amerykańskiej i działalności senatora J. McCarthy’ego pt. Pożar na Kapitolu (W.); ogłosił też z I. Tuwim przekład antologii „Puszkin we wspomnieniach współczesnych” (W.); powieść S-ego Tajemnica Bożego Psa nie została przyjęta do druku.
Do 30 XI 1955 pełnił S. funkcję kierownika Pracowni Prasy Międzynarodowej Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej «Prasa». W l. 1955–6 ogłaszał kolejne artykuły w łódzkiej „Kronice”, a szkice o literaturze amerykańskiej w „Twórczości”, „Dialogu” i „Po prostu” oraz w r. 1957 w „Dookoła świata” i „Przeglądzie Kulturalnym”. T.r. współpracował z „Nowinami Literackimi i Wydawniczymi”, przetłumaczył esej A. Koestlera „Anatomia snobizmu” („Nowa Kult.” nr 7, 8), opatrzył wstępem wspomnienia obrońcy praw obywatelskich w USA, S. Nelsona pt. „Trzynasty sędzia. Prawdziwe oblicze mego procesu” (W.) oraz powieść G. Uspienskiego „Obyczaje ulicy Rastieriajewej” (W.), a także przełożył opowiadanie J. Londona „Żelazna stopa” (w: London J., „Dzieła wybrane”, W. I–III), wspólnie z I. Tuwim również zbiór O. Wilde’a „Szczęśliwy książę, i inne opowiadania” (W.). W r. 1957 rozpoczął także wykłady z wprowadzenia do problemu telewizji oraz seminarium w Studium Dziennikarstwa Uniw. Warsz. W r. 1958 należał, obok Jana Zakrzewskiego i Krzysztofa Zarzeckiego, do tłumaczy zbioru opowiadań fantastycznonaukowych różnych autorów pt. „Rakietowe szlaki”, poprzedzając je «słowem wiążącym». W przekładzie S-ego ukazało się t.r. opowiadanie R. L. Stevensona „Klub samobójców” w zbiorze „Doktor Jekyll i pan Hyde oraz inne opowiadania” (W.), a także we współpracy translatorskiej z Alfredem Liebfeldem i Zarzeckim, zbiór opowiadań popularno- i fantastycznonaukowych różnych autorów pt. „W stronę czwartego wymiaru” (W.), w wyborze i ze wstępem S-ego. T.r. został S. członkiem Oddz. Warszawskiego Związku Literatów Polskich; był również współzałożycielem Tow. Przyjaciół Książki. W r. 1959 podjął współpracę felietonisty z „Polityką” i przetłumaczył powieść „Wypadek” D. Mastersa (W., wyd. 2, W. 1960). Dla Spółdzielni Wydawniczej «Czytelnik» napisał Szkice o literaturze angielskiej oraz Socjologiczne aspekty prasoznawstwa (obie prace nieprzyjęte do druku).
W r. 1960 publikował S. kolejne przekłady: „Pozytronowego detektywa” I. Asimowa (W. wyd. 2, W. 1993) oraz wspólnie z I. Tuwim „Mieszczańskiego szczęścia Mołotowa”(W.) N. Pomiałowskiego, a z Zofią Kierszys „Żywota własnego” (W.) B. Franklina. We „Współczesności” ogłosił t.r. tłumaczenie eseju T. S. Eliota „Baudelaire” (nr 11), a w r. 1961 artykuł O anachronizmie teatru O’Neilla (nr 12). Następne przekłady S-ego ukazały się w r. 1962: „Upojenie i inne opowiadania” (W.) K. Mansfield (z I. Tuwim i Wandą Peszkową) oraz „Wspomnienia o moim ojcu” (W.) I. Tołstoja (z I. Tuwim). W „Nowych Książkach” (m.in. pod krypt. J.S.) ogłaszał w l. 1957–63 recenzje powieści pisarzy amerykańskich i angielskich, m.in. „Hobbita” J. Tolkiena (1962 nr 2). W r. 1963 opublikował popularną biografię Mark Twain (W., przekład słowacki, Bratislava 1982). W tym okresie napisał też Historię literatury amerykańskiej oraz monografię E. A. Poe’a (nieprzyjęte do druku).
W r. 1963 zakończył S. pracę na Uniw. Warsz. W tym czasie odkryto u niego lekomanię; wielokrotnie przebywał odtąd w szpitalu. Po r. 1964 jego publikacje pojawiały się sporadycznie. W r. 1966 wydał Szkice z dziejów USA (Ł., pod pseud. Antoni Skiba) oraz dokonał wyboru, poprzedził wstępem i częściowo przetłumaczył wybór opowiadań amerykańskich różnych autorów pt. „Kryształowy sześcian Wenus” (W.). Ostatnimi, wspólnymi z żoną przekładami były powieści E. Nesbit: „Zaczarowany zamek” (W. 1971) i „Czarodziejskie miasto” (pośmiertnie, W. 1973). S-ego łączyły serdeczne stosunki z Tuwimem; napisał zbiór wierszy i drobiazgów satyrycznych o poecie, tzw. Szwagieriana (mszp.). S. zmarł 19 X 1973 w Warszawie, został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim.
S. był żonaty (ślub 12 VI 1935 w paraf. ewangelicko-reformowanej w Wilnie) z Ireną Agnieszką Tuwim, 1.v. Eiger (1899–1987), siostrą Juliana Tuwima, pisarką i tłumaczką; dzieci nie miał.
Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), II; Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1950 i n.; Współcz. pol. pisarze, VII; – Kalinowska F., A book on Twain, „Polish Perspectives” 1964 nr 1; Najder Z., Odkrycie Twaina, „Nowe Książki” 1963 nr 23; [Rec. z „Kryształowego sześcianu Wenus”]: „Nowe Książki” 1966 nr 15 (J. Siewierski); – Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum (X) im. Henryka Sienkiewicza we Lwowie za r. szk. 1920/1, Lw. 1921; Tuwim J., 90 dedykacji, W. 1999; tenże, Listy do przyjaciół – pisarzy, W. 1979; tenże, Utwory nieznane. Ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu, Ł. 1999; – Nekrologi z r. 1973: „Tyg. Powsz.” nr 50, „Roczn. Liter.” T. 16, „Życie Warszawy” nr 254; – Arch. MSZ w W.: sygn. 7179 (teczka osobowa S-ego, tu nazwisko matki: Beczko-Druzin); Arch. UJ: sygn. S II 523 nr 7729; IPiM Sikorskiego: sygn. MiD A 10–5/13 (Pol. prasa żołnierska na obczyźnie), sygn. A.10.10.10 (ankieta personalna S-ego); Muz. Liter. im. Adama Mickiewicza w W.: sygn. 1398–1400, 3659–3660 (arch. I. Tuwim).
Mirosław A. Supruniuk