Segal Kalman (1917–1980), poeta, prozaik, publicysta, dziennikarz radiowy tworzący w języku polskim i jidysz. Ur. 29 XII w Sanoku, był synem Lejba Segala i Ity z Manasterów. Pochodził z rodziny żydowskiej od pokoleń osiadłej na wsi: ojciec był rolnikiem, prowadzącym gospodarstwo na przedmieściu Sanoka, dziadek zaś karczmarzem w pobliskiej wsi Trepcza.
W l. 1932–5 był S. uczniem Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku; nie ukończył go, najprawdopodobniej ze względu na sytuację materialną. Informacje o tym, iż został relegowany ze szkoły w r. 1932 ze względu na przynależność do Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy nie znajdują potwierdzenia w zachowanych dokumentach. W r. szk. 1934/35 uczęszczał do kl. VI humanistycznej. Po przerwaniu nauki pracował w gospodarstwie rodziców, imał się też różnych zajęć dorywczych zarówno w Sanoku, jak i w Wilnie: był robotnikiem w fabryce octu, pomocnikiem murarskim, komiwojażerem, robotnikiem kolejowym, korepetytorem, nauczycielem domowym. W wywiadach wspominał, iż jako gimnazjalista został uwięziony za działalność polityczną.
W czasie drugiej wojny światowej S. znalazł się na terytorium ZSRR. Aresztowany, osadzony w łagrze na Kołymie, do Polski powrócił w r. 1946. Na krótko wyjechał do Austrii (1946–7), by ostatecznie zamieszkać w Katowicach. Początkowo zarobkował jako nauczyciel w domu sierot i księgowy, od r. 1950 poświęcił się pracy dziennikarskiej i literackiej. Od r. 1952 pracował w katowickiej redakcji literackiej Polskiego Radia. Był autorem słuchowisk, adaptacji literackich, reportaży, felietonów, a do r. 1956 także programów w języku jidysz dla zagranicy.
Jako poeta jidysz S. debiutował w r. 1947 w piśmie „Ojfgang” wydawanym w Austrii. Ogłosił zbiory poezji: Lider (Wiersze, W. 1952), Majn naje hajm (Mój nowy dom, W. 1953), Friling baj majn tir (Wiosna u moich drzwi, W. 1955). Tradycyjna formalnie liryka S-a czerpie motywy z biografii poety, z żydowskiego folkloru, z tragedii wojennej Żydów, ale także i z socrealistycznych schematów. Od r. 1950 publikował S. również utwory polskie, od r. 1952 należał do Związku Literatów Polskich, a pierwszą książkę polską wydał w r. 1956. Reportażowa Polska, proza S-a z l. pięćdziesiątych, również mieści się w nurcie socrealizmu. W późniejszej twórczości S-a znajdują się powieści i opowiadania wyrastające z doświadczeń autobiograficznych, podejmujące tematykę małomiasteczkowej codzienności polsko-ukraińsko-żydowskiego pogranicza, martyrologii okupacyjnej Żydów, prób budowania przez ocalałych z zagłady nowego życia; miniatury o tematyce moralno-psychologicznej, oparte na paradoksie, zmierzające ku aforystycznej poincie, bliskie są przypowieści lub filozoficznej powiastce, opowiadania satyryczno-groteskowe i utwory alegoryczne, reinterpretują tradycyjne motywy kultury żydowskiej.
W l. 1956–69 S. ogłosił w jidysz tomy opowiadań: Getraje libe (Wierna miłość, W. 1960), Szajd-vegn (Rozdroże, tu: dramat Der novi fun Sodom <Prorok z Sodomy>, W. 1961), A sztetl bajm Son (Miasteczko nad Sanem, W. 1965), Der tajvł in štetl (Szatan w miasteczku, tytułowa powieść i opowiadania, W. 1967), a po polsku zbiory opowiadań, nowel i miniatur: Opowiadania z zabitego miasteczka (W. 1956), Ludzie z jamy (W. 1957), Rzeczy ludzkie (Kat. 1958), Ulepiony z gliny (Kat. 1959), Kij i kadzidło (Kat. 1961), Miłość o zmierzchu (tu dramat Sprawiedliwy w Sodomie, Kat. 1962), Dolina zielonej pszenicy (Kat. 1964), Przygoda w miasteczku (W. 1965), Świat pełen racji (Kat. 1967), Dziewczyna z Sorrento (Kat. 1968), powieści Ziemia jest dla wszystkich (W. 1956), Na wyspie (Kat. 1961), Morderca musi umrzeć (Kat. 1963), Kochankowie w Sodomie (Kat. 1966), Śmierć archiwariusza (W. 1967), Skojarzeni (W. 1968), Joanna i marynarz (Kat. 1969) oraz reportaż Nad dziwną rzeką Sambation (W. 1957). Proza polska i proza jidysz S-a są ze sobą silnie powiązane, liczne opowiadania i miniatury mają dwie wersje językowe, a powieść Der tajvl in štetl to wariant jidysz powieści Kochankowie w Sodomie. Krytyka najwyżej oceniała te utwory, w których pisarz wskrzeszał świat swego dzieciństwa i młodości, znacznie natomiast surowiej odnosiła się do prozy o charakterze alegorycznym i symbolicznym.
Jako literat i dziennikarz S. ogłaszał teksty w prasie jidysz Polski, Izraela, Ameryki, Argentyny, Austrii, Francji i ZSRR (m.in. „Najwełt”, Tel Awiw; „Fołks Sztyme”, Warszawa; „Dos naje leben”, Warszawa; „Jidiše šriftn”, Warszawa; „Jidiše Kultur”, Nowy Jork; „Sowetiš hajmłand”, Moskwa; „YKUF”, Buenos Aires). Publikował w polskiej prasie codziennej (m.in. „Dziennik Zachodni”, „Trybuna Opolska”, „Trybuna Robotnicza”, „Nowiny Rzeszowskie”) i pismach społeczno-kulturalnych (m.in. „Życie Literackie”, „Odra”, „Tygodnik Kulturalny”, „Poglądy”, „Perspektywy”, „Wiatraki”, „Kultura”). Był autorem słuchowisk (np. Asmodeusz i król, 1958) i adaptacji radiowych prozy, m.in. B. Prusa, M. Gorkiego, B. Hrabala i M. de Unamuno. S. otrzymał kilka nagród literackich, m.in. w r. 1958 nagrodę miasta Katowic, w r. 1959 wyróżnienie Prezesa do Spraw Radia i Telewizji za twórczość radiową.
W r. 1969 S. wyemigrował do Izraela. Po krótkim pobycie w Hajfie zamieszkał w Jerozolimie. Od r. 1970 do śmierci pracował jako dziennikarz sekcji jidysz programu „Kol Israel” (Głos Izraela). Po r. 1969 pisał niemal wyłącznie w jidysz; sporadycznie współpracował z polskojęzyczną prasą izraelską („Nowiny – Kurier”).
W Izraelu ukazały się trzy tomy prozy S-a w języku jidysz: Alejnkajt (Samotność, 1977), Gezegnung (Pożegnanie, 1979), Vu šmeterlingen švebn (Gdzie motyle fruwają, 1981 – pośmiertnie). W przekładzie na język hebrajski wydano powieść Mot ha-archivar (Śmierć archiwariusza, 1972, tłumaczenie S. Har-Even) oraz tomy opowiadań: Bet-ha-kafe ha-mechušaf (Zaczarowana kawiarnia, 1973), Ha-izdahut (Identyfikacja, 1979). Tłumaczenia prozy S-a drukowała również prasa izraelska („Maariv”, „Massa”, w przekładach m.in. D. Weinfelda i J. Chrusta). Jidiszer kultur-gezełszaft w Jerozolimie przyznało S-owi w r. 1980 nagrodę Hurwic Literaturfond.
Z dorobku izraelskiego zasługują na uwagę opowiadania zawierające rozrachunek z polską przeszłością autora i Polską, np. Jecjes Pojln (Exodus z Polski, z tomu Alejnkajt). Był też S. autorem prozy łagrowej, znanej dziś jedynie fragmentarycznie: książka polska na ten temat – przygotowana w latach «odwilży» – miała być w ostatniej chwili przed wydaniem zatrzymana przez cenzurę; opowiadania w jidysz ogłosił pisarz dopiero w Izraelu, np. Faršikung (Zesłanie) w tomie Vu šmeterlingen švebn (Tel Awiw 1981). S. zmarł 18 V 1980 w Jerozolimie. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1963).
S. był żonaty; małżeństwo rozpadło się. Do Izraela wyemigrował samotnie; żona i dwie córki, Aleksandra (ur. ok. 1955) i Ita (ur. ok. 1957) osiadły w USA.
Fot. w: Der tajvl in štetl, W. 1967; – Nowy Korbut (Słown. pisarzy), S. 2, II; Pol. Bibliogr. Liter., za l. 1952 i in.; Leksikon fun der najer jidišer literatur, New York 1965 VI szp. 479–80; – Fazan M., Nawrocki W., Katowickie środowisko literackie w latach 1945–1967, Kat. 1969 (fot.); – Jidiš-literatur in medines-Isroel. Antologie, Tel Awiw 1991 II 77; (ker), Sylwetki pisarzy śląskich – Kalman Segal, „Wieczór” 1958 nr 108 (fot.); Kozarynowa Z., Dwóch żydowskich pisarzy w Polsce, „Wiadomości” 1966 nr 50; Meloch K., O Kalmanie Segalu, „Nowe Książki” 1960 nr 2 s. 83–4; Sadan D., A pruv fun an arajnfir (Próba wprowadzenia), w: Segal K., Vu šmeterlingen švebn. Dercejlungen, Tel Awiw 1981 s. 7–15; Szpakowska M., Pisarz moralnej odpowiedzialności, „Poglądy” 1964 nr 20 (fot.); Świeża wyrwa w kulturze Żydostwa polskiego, „Nowiny – Kurier” 1980 nr 117; Wróbel J., Tematy żydowskie w prozie polskiej 1939–1987, Kr. 1991; – AP w Rzeszowie, Oddz. w Sanoku: Zespół Archiwalny nr 7, Państwowe Gimnazjum i Liceum Męskie im. Królowej Zofii w Sanoku, sygn. 156, 157, katalogi okresowe; – Informacje Michaela Ben-Awrahama (Wajnapla), Josła Birsztajna, Ryszarda Löwa.
Eugenia Prokop-Janiec