Szapiro (Szapira) Kalonymus (Kalonimos, Kalonymos, Klonimus) Kalman (Kelman, Kalmisz) (1889–1943), cadyk, rabin w Piasecznie.
Ur. 20 V w Grodzisku (pow. warszawski), był potomkiem cadyków: Izraela Icchaka Hofsteina z Kozienic (Magida z Kozienic) i Jaakowa Icchaka Horowitza z Lublina (Widzącego z Lublina), synem Elimelecha z Grodziska (1823/4–1892), cadyka, od r. 1849 rabina w Grodzisku, oraz jego drugiej żony Chany Berachy (Brochy) Sternfeld Horowitz (ok. 1862 – 1939).
Wychowaniem S-y zajmowali się Chaim Szmuel Halevi Sternfeld Horowitz z Chęcin (pow. kielecki), a później Jerachmiel Mosze Hofstein z Kozienic. W r. 1905 ożenił się S. z jego córką. Ogłoszony w r. 1908 cadykiem, po śmierci teścia w r. 1909 został uznany przez część chasydów z Kozienic za «mistrza i nauczyciela». Mimo to przeprowadził się do Piaseczna (pow. warszawski) i dzięki poparciu Abrahama Mordechaja Altera został tam w r. 1913 rabinem. W r. 1918 przeniósł się do Warszawy, gdzie niebawem objął przewodnictwo stow. Szomrej Szabas (Szomre Szabat), a w r. 1923 założył jesziwę Daas Mosze, do której uczęszczało ok. 300 uczniów. W r. 1932 opublikował książkę Hovat ha-talmidim (Obowiązek uczniów) (W.), w której przedstawił własną teorię wychowania, mającą na celu odnowę chasydyzmu; praca ta stała się przewodnikiem dla studentów jesziw w Europie Środkowej i Wschodniej. S. słynął z wiedzy medycznej; jego recepty były akceptowane przez aptekarzy warszawskich.
Zaskoczony w Piasecznie wybuchem drugiej wojny światowej, S. wrócił szybko do Warszawy. Od 14 IX 1939, podczas sobotnich i świątecznych nabożeństw, głosił tam kazania, które następnie zapisywał w języku hebrajskim. Przedstawiał w nich koncepcję cierpiącego i płaczącego w ukryciu Boga, którego Żydzi powinni wesprzeć modlitwą i płaczem, przyczyniając się przez to do ocalenia świata. W swoim domu przy ul. Dzielnej 5 prowadził (także po utworzeniu w r. 1940 getta) dom studiów i modlitwy, przytułek dla bezdomnych oraz kuchnię publiczną, dbał o funkcjonowanie tam łaźni rytualnej i sądu rabinackiego. Zatrudniony latem 1942 w tzw. szopie Fritza Schulza, zaprzestał 18 VII t.r. głoszenia kazań; odtąd pracował jako szewc, naprawiając obuwie dla Niemców. W styczniu 1943 zakopał swe listy i rękopisy kazań w metalowej bańce. Deportowany wiosną 1943, został (wg niepotwierdzonych informacji) rozstrzelany 2 lub 3 XI 1943 w zbiorowych egzekucjach podczas likwidacji obozu koncentracyjnego w Trawnikach na Lubelszczyźnie.
W małżeństwie z Rachelą Chają Miriam Hofstein miał S. syna Elimelecha (zm. 1939), oraz córkę Rachelę, zamordowaną być może w r. 1943, prawdopodobnie w obozie zagłady w Treblince.
Zakopane przez S-ę rękopisy znaleziono ok. r. 1949 w trakcie budowy osiedla muranowskiego i umieszczono w Arch. ŻIH; zostały opublikowane pt. Eš kodeš (Święty ogień) (Jeruszalaim 1960), następne wydania ukazały się także w języku angielskim. Wybór kazań przetłumaczył na język polski Ireneusz Kania pt. Święty ogień. Tora z lat 1939–1942; teksty te zostały opublikowane w opracowaniu Witolda Mężykowskiego („Znak” 2006 nr 4). Głównym miejscem kultu S-y jest kongregacja w Ramat Beit Szemesz w Izraelu, założona przez jego bratanka; podobny ośrodek istnieje w Nowym Jorku.
Encyclopaedia Judaica, Detroit–New York 2007 XVIII; Polski słownik judaistyczny, W. 2003 II; The YIVO Encyclopedia of News in Eastern Europe, New Haven–London 2008 II; – Bagieńska E., Bagieński W., Szkice z dziejów miasta Piaseczna, Piaseczno 2004 s. 99–101, 104; Engelking B., Leociak J., Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, W. 2001; Grynberg H., Prawda nieartystyczna, W. 1994 s. 122–3; Leociak J., The religious discourse in the extant Warsaw Ghetto text, „Acta Polonia Historica” Vol. 76: 1997 s. 123, 144–51; Loewenthal N., System medytacyjny dla dziewcząt w Rydze, przed Holokaustem, w: Duchowość żydowska w Polsce. Materiały z Międzynarodowej Konferencji Dedykowanej Pamięci Profesora Chone Shmeruka, Kraków 26–28 kwietnia 1999, Kr. 2000; Marcinkowski R., Dokumenty hebrajskie w Archiwum Ringelbluma, w: Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich. Materiały z konferencji, Kraków 24–26 XI 1998, Kr. 2000; Polen N., The Holy Fire. The Teaching of Rabbi Kolonymus Kalman Shapira, the Rebbe of the Warsaw Ghetto, Northvale–London 1994 (fot.); Rytka P., Bagieński W., Kelman Szapiro – sławny rabin z Piaseczna, „Polis” 1997 nr 3 s. 65 (fot.); ciż, Społeczność żydowska w Piasecznie, tamże s. 62–4; Śpiewak P., Kaznodzieja getta warszawskiego, „Znak” 1996 nr 3 s. 120–30; Żebrowski R., Borzymińska Z., Po-lin. Kultura Żydów polskich w XX wieku, W. 1993; – Mater. Red. PSB: Family Tree, Elimelech Szapira (kopia z www.gershon-lehrer.be), The Central Database of Shoah Victim’s Names (fot., kopia z www.yadvashem.org).
Mariusz Ryńca