Kortum Karol Ludwik (1749–1808), bankowiec i działacz gospodarczy, fizyk i chemik. Ur. w r. 1749 w Bielsku; ojcem jego był Ernest, lekarz kopalń wielickich, bratem Ernest Traugott. Kształcił się w Krakowie, podobno w Akad. Krak., ale brak jego nazwiska w „Album studiosorum”. Rozległą wiedzę fizyko-chemiczną nabył przede wszystkim poprzez samodzielną lekturę. W Warszawie osiadł ok. r. 1768. Należał do mieszczan-dysydentów, którzy wpisali się w początkach 1776 r. do „Album civile” Starej Warszawy. W l. 1781–3 zaangażował się czynnie po stronie grupy mieszczańskiej w sporach rozdzierających ówczesną gminę ewangelicko-augsburską. Dn. 11 VII 1781 r. obrany został starszym gminy, zarządzającym jej notariatem. Wraz z całym kolegium, zarządzającym gminą warszawską, a kierowanym przez znanego wydawcę M. Grolla, został zawieszony w urzędowaniu przez ogólnopolskie władze kościelne w sierpniu 1782 r. Na podstawie powierzonych swej opiece akt gminy, które przechowywał zapewne do stycznia 1783 r., K. przedstawił przebieg zatargów w wydanej anonimowo książce Von der Kirchenverwaltung der Evangelischen Gemeinde Augsburgischer Confession in Warschau von 1778 bis 1782 (W. 1783). W sierpniu 1785 r. wybrany został jednym z 48 reprezentantów zboru warszawskiego. W r. 1783 uzyskał tytuł konsyliarza królewskiego. W r. 1785 miał opracować uwagi odnoszące się do organizowanej pod auspicjami prymasa M. Poniatowskiego fabryki płócien w Łowiczu. Już wtedy prowadził doświadczenia fizyczne, badając zwłaszcza zjawiska elektryczne. W l. 1793–4 występował w roli członka komisji regulującej sprawy upadłych banków i jako płatny jej funkcjonariusz administrował kantorem bankiera Szulca. W czasie pruskiej okupacji Warszawy opracował na zlecenie administracji porównanie nowo wprowadzonych jednostek miar i wag z dawnymi polskimi oraz przeprowadzał analizy chemiczne fałszowanych środków spożywczych.
Od r. 1791 nazwisko K-a, określanego jako «bankier z Warszawy», pojawiało się często na łamach czasopism naukowych, wydawanych pod redakcją L. Ch. Lichtenberga, później zaś J. H. Voigta, w Gotha, Jenie, a wreszcie Weimarze: „Magazin für das Neueste aus der Physik und Naturgeschichte” oraz „Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde…”. Rozprawy i komunikaty K-a, oparte na własnych, dokładnie opisywanych doświadczeniach i obserwacjach, dotyczyły głównie zjawisk elektrycznych i elektromagnetycznych, analiz chemicznych, a także niektórych zjawisk astronomicznych. Pionierski charakter tych publikacji (łącznie ok. 11 pozycji) miał być wysoko ceniony przez współczesne autorytety naukowe, m. in. T. Cavallo z Anglii. Inne spostrzeżenia naukowe K-a pokryły się następnie z ustaleniami Jędrzeja Śniadeckiego czy badaczy z paryskiej Akademii Nauk.
Dn. 4 XI 1802 r. K. powołany został do grona członków czynnych Tow. Warszawskiego Przyjaciół Nauk (TWPN), co związało go ściślej z krzepnącym ośrodkiem nauki polskiej. Dał się poznać nie tylko jako gorliwy uczestnik posiedzeń towarzystwa, na których referował często własne prace oraz oceniał badania swych współkolegów, ale także jako przezorny i energiczny członek Komisji Ekonomicznej, administrator oraz skarbnik zgromadzenia (od 16 IV 1803 do października czy nawet listopada 1808 r.). W l. 1803–10 na łamach czasopism: „Nowy Pamiętnik Warszawski”, „Pamiętnik Warszawski” (tutaj pośmiertnie) oraz w „Rocznikach TWPN” pojawiło się kilka opracowań naukowych i popularyzatorskich K-a. Towarzystwo szczególnie interesowało się – nawet po śmierci autora – jego nieukończonymi badaniami nad barwnikiem zwanym czerwcem polskim. Wielostronne zainteresowania naukowe K-a przejawiały się też w prowadzeniu obserwacji meteorologicznych – kontynuowanych przez A. Magiera – oraz w gromadzeniu materiałów do hydrografii Wisły. Rozmaite przejawy działalności K-a jako jednego z najczynniejszych członków TWPN zachowały się w aktach towarzystwa. K. zapisał też w testamencie na rzecz TWPN swą bibliotekę, liczącą blisko 700 tomów, głównie z zakresu fizyki.
W r. 1806, po wkroczeniu do Warszawy wojsk francuskich, powierzono K-owi główny nadzór nad szpitalami w mieście. W r. 1808, nękany już poważną chorobą, jeździł K. na polecenie rządu Ks. Warsz. do Wiednia, gdzie doprowadzić miał do zawarcia z rządem austriackim układu w sprawie dostaw soli do Księstwa. Zmarł K. w Warszawie 19 XII 1808 r., pozostawiając żonę i rodzinę, o których brak bliższych danych.
Estreicher, XX s. 107–8; Boniecki; Uruski; – Kornatowski W., Kryzys bankowy w Polsce 1793 roku…, W. 1937; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, 1–III; Kucharzewski F., Piśmiennictwo techniczne polskie, W. 1921 II; Leppert W., Rys rozwoju chemii w Polsce, W. 1917; Michalski J., Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk, W. 1953; Otto L., Beitrag zur Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Gemeinde zu Warschau in den Jahren 1650–1781, W. 1882 s. 213–20, 253; Smoleński W., Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII, W. 1917; Szaniawski K., Rys życia K. K-a…, „Roczniki TWPN” R. 9: 1816 s. 4–17; – Büsching A. F., Neueste Geschichte der Evangelischen beyder Confessionen…, I–III, Halle 1784–1787; [Friese Ch. G.], Unpartheische mit öffentlichen Urkunden versehene Nachricht von denen ad 4. Junii a. c. gewesenen Uneinigkeiten in einigen dissidentischen Gemeinden… Uwiadomienie bezstronne publicznemi dowodami wsparte, o sporach, które trwały ad 4 Junii a. c. między niektóremi Zgromadzeniami…, W. 1783 (tekst dwujęz.); Jenike L., Kronika zboru ewangelicko-augsburskiego w Warszawie 1782 do 1890, W. 1891 s. 6, 17; – AGAD: TPN 6, 17, 28 a, 28 c, 33, 59, 60, 62, 65, 66, 68, 79.
Ryszard W. Wołoszyński