Swach (Szwach) Karol, w zakonie Antoni (1656–1709), franciszkanin, rytownik, snycerz.
Ur. w Daczycach na Morawach, w rodzinie mieszczańskiej, był synem Udalryka (Oldrzycha) i Katarzyny, starszym bratem Jerzego Adama (zob.).
W r. 1675 wstąpił S. do zakonu franciszkanów konwentualnych w Poznaniu i jako brat laik otrzymał zakonne imię Antoni. Podstawy rytownictwa i snycerstwa najprawdopodobniej zdobył jeszcze na Morawach. Początkowo obie dziedziny uprawiał równocześnie, później zajmował się głównie rytownictwem. Większość prac snycerskich wykonał dla kościoła Franciszkanów w Poznaniu i swego macierzystego klasztoru. Pierwsze jego potwierdzone dzieła z tej dziedziny to dwa ołtarze w poznańskim kościele Franciszkanów: Matki Boskiej, wykonany przy udziale brata w l. 1688–93, oraz ołtarz główny ukończony zapewne przed r. 1690. Z początku XVIII w. pochodzą stalle w tymże kościele, prawdopodobnie wzorowane na siedemnastowiecznych (niezachowanych) stallach z kościoła Franciszkanów w Krakowie, przerobione ok. poł. XX w. Przypisuje mu się także autorstwo pochodzącego z r. 1701 ołtarza św. Stanisława Kostki w dawnym kościele kolegiackim w Szamotułach (pomniejszonej repliki ołtarza Matki Boskiej z poznańskiego kościoła Franciszkanów). Z zapisów kronikarskich wiadomo, że wykonywał również wyposażenie refektarza oraz drzwi, okna i ławki do cel macierzystego klasztoru.
Pierwszą znaną pracą graficzną S-a jest sygnowana rycina z wizerunkiem Matki Boskiej w dziele „Fama Laus Gloria Orbis Slavo Polonici [...] Senatorum Stanislavum Illum in Magna Vitvica Witvicki...” (P. 1688); również znajdująca się w tej książce niesygnowana rycina z przedstawieniami św.św. Piotra i Pawła wyszła zapewne spod ręki S-a. W l.n. wykonywał ulotne sztychy dewocyjne, których zachowało się kilka: miedzioryty z przedstawieniami zakonnych świętych Franciszka z Asyżu i Antoniego (dwa ze słynącego cudami obrazu z Łagiewnik, obecnie w granicach Łodzi), wszystkie z r. 1691, oraz trzy różne ryciny z przedstawieniem obrazu Matki Boskiej w Cudy Wielmożnej z poznańskiego kościoła Franciszkanów (największa z r. 1697). Do rycin o tej samej dewocyjnej tematyce należy również miedzioryt z Matką Boską Bolesną w „Kazaniach” Bazylego Rychlewicza (Kr. 1698), będący nieco zmodyfikowanym przedstawieniem słynącego łaskami obrazu z krakowskiego kościoła Franciszkanów. Nie wiadomo, czy S. oparł się na starszym wzorze graficznym, czy znał obraz z autopsji w Krakowie.
Inne znane prace miedziorytnicze S-a to głównie frontispisy kilku panegirycznych i dewocyjnych publikacji wydanych w Poznaniu, m.in.: herb Wieniawa w ozdobnym obramieniu z panopliami w „Ad mentem Patriae” z r. 1699, powtórzony w r. 1701 w „Nawie u portu szczęśliwej wieczności znalezionej...” Stefana Szczanieckiego oraz Święty Benedykt unoszący się nad zabudowaniami konwentu benedyktynek (dawnych cystersek) w Chełmnie w „Ambonie Ducha S.” Jana Morawskiego z r. 1700. W r. 1705 opracował S. i wydał własnym sumptem miniaturową edycję Herbów polskich, zebranych z dawnych kronik i herbarzy, m.in. Marcina Bielskiego, Lwa (właśc. Jana) Herburta i Szymona Okolskiego. Książeczka w całości sztychowana, miała t.r. kilka odbić lub była tylko różnie zszyta; jedna z wersji kończyła się odautorskim dwuwierszem: «To dzieło jakkolwiek małe, niech będzie Bogu na chwałę». Najpokaźniejszy zespół grafik S-a, obejmujący ponad pięćdziesiąt miedziorytów o tematyce historycznej, ilustruje „Tron ojczysty albo pałac wieczności w krótkim zebraniu monarchów, książąt i królów polskich...” Augustyna Kołudzkiego (P. 1707). Niemal wszystkie są powtórzeniami sztychów Tomasza Tretera, opartych głównie o ilustracje z „Chronica Polonorum” (Kr. 1519, 1521) Macieja Miechowity: tzw. Orła Tretera („Reges Poloniae”), odbitego w Rzymie w r. 1588 lub serii „Regum Poloniae icones” (Romae 1591). W egzemplarzu Biblioteki Jagiellońskiej, oprócz winiety z tronującą Polską, znajdują się podobizna Anny Katarzyny z Jabłonowskich Leszczyńskiej, matki króla Stanisława (której jako księżnej kurlandzkiej dedykował publikację Jan Tobiasz Keller, bibliopola m. Poznania) i złożony herb Polski i Litwy z Wieniawą pośrodku oraz całostronicowe, popiersiowe wizerunki legendarnych i historycznych władców Polski od Lecha I do Stanisława Leszczyńskiego (jedynie dwie ryciny sygn.). Do egzemplarza doszyty jest, pozbawiony strony tytułowej, „Gabinet osobliwy królów polskich i monarchów do Polski się akkomoduiących...” Jana Graudentinusa (P. 1707), zawierający ozdobną winietę, podobizny współczesnych władców Danii i Prus oraz ks. poznańskiego Przemysła (powtórzona z „Tronu...” podobizna Przemysła II) i ks. kaliskiego Bolesława (podobizna opatrzona nr. 9 niewykorzystana w „Tronie…”), ponadto widok Poznania. Niektóre egzemplarze książki Graudentinusa (m.in w B. Czart.) posiadały ponadto frontispis i dedykację dla Franciszka Radzewskiego oraz trzy tablice, z wieloma portretami na każdej. Edward Rastawiecki znał egzemplarz „Tronu...”, który zawierał oprócz omówionych sztychów rycinę, przedstawiającą Franciszka Rakoczego na koniu, przypisaną S-owi, a ponadto sygnowane przez niego druki ulotne: z widokiem Bramy triumfalnej z portretami Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery oraz trzynastoma podobiznami rodu Święcickich (wg U. Thieme i F. Beckera rycina ta była wszyta w niektóre egzemplarze Herbów polskich).
Tworząc strukturę ołtarzy, S. posługiwał się swobodnie włoskim wzornikiem G. B. Montano, nie proponując indywidualnych rozwiązań. Więcej samodzielności wykazywał, wykonując elementy dekoracyjne. W rycinach stosował dość schematyczne kompozycje i uproszczony rysunek; mimo nierównego poziomu zdradzają one jednak pewne obeznanie z rzemiosłem. Zmarł w sierpniu 1709 w Poznaniu, podczas zarazy.
S. należał do nielicznych znanych z nazwiska artystów czynnych w zakonie franciszkanów; za życia uchodził za jednego z płodniejszych i zdolniejszych sztycharzy. Wg franciszkańskiego kronikarza Ludwika Miske rytował S. wiele obrazków i drzewa genealogiczne, zyskując dzięki temu popularność. Jego Herby polskie jako faksymile (z egzemplarza przechowywanego w B. Branickich) wydał w r. 1882 Władysław Bartynowski, a w r. 1991 Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe. Egzemplarze grafik S-a z wizerunkiem Matki Boskiej w Cudy Wielmożnej oraz świętych Antoniego i Franciszka z Asyżu, znalezione w r. 1997 w ołtarzu Matki Boskiej w kościele Franciszkanów w Poznaniu, eksponowano w r. 2006 na wystawie „Franciszkanie konwentualni i klaryski w Wielkopolsce od XIII do XIX w.” w Muz. Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie.
Estreicher, XXX (drobne nieścisłości); Kołaczkowski J. Słownik rytowników polskich, tudzież obcych w Polsce zamieszkałych lub czasowo w niej przebywających, od najdawniejszych do najnowszych czasów, Lw. 1874; Rastawiecki, Słown. malarzów, II; Rastawiecki, Słown. rytowników; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XVI; Wpol. Słown. Biogr.; – Brosig A., Materiały do historii sztuki wielkopolskiej, P. 1934 s. 277–8; Jank T., Franciszkański sztycharz z poznańskiego konwentu – Antoni Swach, „Lignum Vitae” 2003 nr 4 s. 491–7; tenże, Nieznane grafiki Antoniego Swacha w kościele Franciszkanów w Poznaniu, „Ecclesia. Studia z Dziej. Wpol.” 2006 nr 2 s. 208–19; tenże, Życie i działalność braci Antoniego i Adama Swachów z poznańskiego konwentu franciszkanów, w: Franciszkanie konwentualni i klaryski w Wielkopolsce od XIII do XIX wieku, Gniezno 2006 s. 99–110; Kantak K., Franciszkanie polscy. T. 2: 1517–1795, Kr. 1938; Katalog zabytków sztuki w Pol., S. Nowa, VII cz. II/1; Kurzawa Z., Wyposażenie kościoła Franciszkanów w Poznaniu, w: Franciszkanie konwentualni i klaryski w Wielkopolsce od XIII do XIX wieku, Gniezno 2006 s. 171–90; Piasecki J., Opisanie kościołów i klasztorów księży franciszkanów (Konwentualnymi zwanych) z dawnej prowincji polskiej Ś. Franciszka Seraficznego po utworzeniu w r. 1815 Królestwa Polskiego pozostałych, W. 1845; – L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: F. 87A. (kron. franciszkanów pozn. tzw. Kronika Baworowska); Łódz. B. Wyższego Sem. Duchownego w Łagiewnikach: sygn. 03928 (Miske L., Synoptica relatio seu brevis descriptio conventuum in provincia maioris et minoris Poloniae, 1735, odpis).
Joanna Daranowska-Łukaszewska i Tomasz Jank