Pętkowski Kasper (1554–1612), jezuita, dramatopisarz, poeta. Ur. w październiku, we wsi Pętkowo w ziemi nurskiej, w wielodzietnej rodzinie drobnoszlacheckiej, był synem Piotra i Doroty. W r. 1569 posłano go do szkoły kanoników regularnych w Czerwińsku. Po dwóch latach nauki przeniósł się do kolegium jezuitów w Pułtusku (1571), gdzie zaprzyjaźnił się z Sebastianem Skargą, kuzynem Piotra. Po przerobieniu klasy gramatyki, syntaksy i poetyki zgłosił się do zakonu jezuitów. Egzamin przednowicjacki, przeprowadzony przez Stanisława Herbesta, ujawnił u badanego dobrą pamięć, małą wadę wymowy, zainteresowanie nauką, dobrą znajomość języka łacińskiego i greckiego oraz zdolności poetyckie. Nowicjat odbył P. w Braniewie (1574), a następnie studiował poetykę, retorykę oraz język grecki i hebrajski w kolegium jezuitów w Poznaniu pod kierunkiem Jakuba Wujka, nad którego mieszkaniem miał pieczę. Po ukończeniu retoryki nauczał przez dwa lata w klasie infimy poznańskiego kolegium. W Poznaniu też rozpoczął twórczość poetycką w języku łacińskim. Pisał drobne utwory panegiryczne, nie dokończył dialogu paschalnego. W l. 1578–81 pracował jako nauczyciel poetyki i języka greckiego w kolegium w Braniewie, kontynuując twórczość poetycką. W tym czasie napisał dialog poświęcony Marcinowi Kromerowi z okazji objęcia przez niego biskupstwa warmińskiego. Dialog ten wystawiono w Braniewie w r. 1579 w obecności nowego biskupa.
Od jesieni 1581 do r. 1583 P. nauczał języka greckiego w kolegium jezuitów w Wilnie, równocześnie studiując filozofię przez trzy lata, a po jej ukończeniu otrzymał święcenia kapłańskie. Okres pobytu P-ego w Wilnie, zresztą wyjątkowo długi, biorąc pod uwagę częste zmiany miejsca pobytu, okazał się też wyjątkowo dla niego płodny literacko. Powstały tu jego liczne dialogi szkolne, pastoralne, umoralniające i panegiryczne, głównie w języku łacińskim, ale także i w polskim, jak np. intermedium Lycus, Sceva, Sextus (ogłoszone w r. 1961 przez Juliana Lewańskiego w antologii „Dramaty staropolskie”, W. t. IV). Jeden z nich, Dialogus de pace, poświęcony królowi Stefanowi Batoremu, przysporzył autorowi wiele uznania. Wystawiono go w katedrze wileńskiej, w obecności króla i dostojników, 4 II 1582 (ogłoszony tamże, w przekładzie polskim Haliny Szczerkowskiej, Wyd. krytyczne A. Soczewki w „Humanistica Lovaniensia” Vol. 21: 1972, oraz wraz z innymi w tomie: „Łacińskie dialogi Kaspra Pętkowskiego”, Niepokalanów 1978). W Wilnie powstały także liczne drobne utwory o treści religijnej, w urozmaiconej formie. Najczęściej były to hymny kościelne o świętych patronach. P. zebrał wówczas w Wilnie utwory swoje, kolegów i uczniów i własnoręcznie wpisał do kodeksu; zachowany do dziś w jednym egzemplarzu, kodeks ten stanowi najstarszy znany zabytek literacki jezuickiej twórczości w Polsce (B. Ossol.: rkp. 1137).
Po święceniach kapłańskich P. przez jeden rok pracował jako kaznodzieja w Grodnie, następnie przez trzy lata studiował teologię w Wilnie. Wezwany do pracy dydaktycznej w l. 1591/2, wykładał matematykę na Wydziale Filozofii Akad. Wil. Zakończone studia, znajomość języków starożytnych, zamiłowanie do pracy dydaktycznej i dobre wyniki nauczania zdecydowały, że chciano P-ego dopuścić do rygorozum na stopień doktora. Egzaminów jednak nie zdawał, tytułu nie otrzymał, a przyczyny tego nie znamy. Ten fakt, jak też częste interwencje cenzury zakonnej widoczne w utworach P-ego, na co zresztą wyraźnie się uskarżał, świadczą o jego osobistych kłopotach z władzami zakonnymi, przynajmniej w okresie wileńskim. Po r. 1592 P. kolejno pełnił obowiązki kaznodziei i prefekta w Jarosławiu i Krakowie, przez pół roku był kapelanem wojskowym na Podolu, wykładał teologię moralną w Kaliszu, następnie był kaznodzieją w Toruniu i Jarosławiu, a w l. 1605–7 wykładał w Poznaniu Pismo Święte i dialektykę. W tym okresie P. cieszył się wielkim poważaniem u swoich władz. Opinie przełożonych podkreślały jego ogromną pracowitość, biegłość w językach: łacińskim, greckim i hebrajskim (z tej racji nazywano go Kalepinem), dobrą pamięć, wybitną wiedzę filozoficzno-teologiczną, wysoki stopień ascezy. Ostatnie lata życia P. spędził w Krakowie jako doradca i spowiednik bpa Piotra Tylickiego; jednocześnie spełniał wiele funkcji w domu zakonnym, jak wykładowcy, monitora, opiekuna lektorów i ekonoma. Zmarł nocą 15/16 II 1612, pochowany został w podziemiach kościoła Św. Barbary w Krakowie.
Estreicher; Nowy Korbut, III (Addenda); – Lewański J., Do dziejów teatru wieku szesnastego, „Pam. Liter.” 1952 nr 6; tenże, Studia nad dramatem polskiego Odrodzenia, Wr. 1956; Poplatek J., Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Wr. 1957; Soczewka A., Dialog K. P-ego poświęcony Marcinowi Kromerowi, „Prawo Kanoniczne” 1975 nr 3/4 s. 251–73; tenże, Gaspari Pętkowski viri Poloni e S. J. dialogus paschalis, „Humanistica Lovaniensia” Vol. 18: 1969 s. 115–19; tenże, Łacińskie dialogi K. P-ego, Niepokalanów 1978; – Warszawski J., Unicus universae Societatis Jesu vocationum liber autobiographicus Poloniae Provinciae proprius, Romae 1966; – Arch. Prow. Mpol. T. J. w Kr.: Poplatek J., Natoński B., Słownik Biograficzny jezuitów polskich w XVI w. (mszp.); Arch. Rom. S. I.: Katalogi i roczniki zakonu jezuitów oraz Germanica 177 k. 8 (List do prowincjała Klaudiusza Akwawiwy z 2 I 1597, rkp.); Universitatsbiblioteket w Upsali: rkp. 7505 k. 167 (Księga protokołów z egzaminu nowiciuszy w Braniewie z l. 1569–75).
Aleksander Soczewka