Sawicki Kasper h. Nowina pseud.: Jan z Prus Golubski, Łukasz Linowski (1552–1620), jezuita, polemista, tłumacz. Ur. w Wilnie, był synem Melchiora i Katarzyny z Chechelskich, pochodzących z podlaskiej rodziny szlacheckiej zamieszkałej w Wilnie.
Uczył się S. poetyki i retoryki w szkołach jezuickich w Brunsberdze (Braniewie) oraz filozofii w kolegium wileńskim. Od r. 1575 studiował w Collegium Romanum w Rzymie teologię pod kierunkiem R. Bellarmina. Tamże wstąpił do zakonu jezuitów 16 IX 1576, odbył nowicjat przy kościele Św. Andrzeja i przez dwa lata (1577–9) kontynuował studia teologiczne w Collegium Romanum. Święcenia kapłańskie otrzymał w Rzymie w r. 1580. Po powrocie t.r. do kraju był ok. roku prefektem szkół jezuickich i seminarium nauczycielskiego w Jarosławiu, potem ok. trzech lat – profesorem teologii polemicznej i moralnej i równocześnie kaznodzieją. W r. 1584 został pierwszym superiorem i wicerektorem fundowanego przez arcybpa gnieźnieńskiego Stanisława Karnkowskiego kolegium w Kaliszu i funkcje te pełnił 16 miesięcy; otworzył we wrześniu 1584 pierwsze klasy gramatyki i syntaksy, które po kilku miesiącach obejmowały już 200 uczniów. W maju 1585 na zaproszenie bpa Hieronima Rozdrażewskiego przybył do Gdańska jako pierwszy stały misjonarz jezuicki i zamieszkał razem z Mikołajem Miloniuszem; pracował głównie przy kościele św. Brygidy. Z Gdańska wyjeżdżał do miast pruskich i okolicznych klasztorów żeńskich, udzielając rekolekcji i nauk ascetycznych. Wspomagał szczególnie reformę klasztorów norbertanek w Żukowie i cysterek w Żarnowcu. Kiedy trudności z osiedleniem się jezuitów w Gdańsku ustawicznie narastały, coraz częściej angażował się w inne zajęcia. W r. 1587 zastępował czasowo nieobecnego rektora w Brunsberdze, a w r. 1588 objął katedrę teologii polemicznej na Akad. Wil. i pozostawał na niej przez rok.
W marcu 1589 S. został rektorem i mistrzem nowicjatu przy kościele św. Szczepana w Krakowie. Dokonał licznych zmian w pracy kościoła i nowicjatu; naprawił błędne decyzje swego poprzednika Włocha F. Pallaviciniego, który, nie znając polskich zwyczajów i warunków, wprowadzał do Krakowa zwyczaje włoskie. S. przebudował nabyte przez jezuitów dwie kamienice na użytek klasztoru (nowicjatu). Dn. 20 VIII 1595 złożył w Krakowie uroczystą profesję zakonną czterech ślubów. Pod koniec urzędowania sprowadził do kościoła św. Szczepana z Rzymu kopię obrazu Matki Boskiej Większej, która wkrótce zyskała sławę obrazu cudownego. Brał udział w dyskusjach o sensowności utrzymania przez jezuitów kościoła św. Barbary i poparł plan budowy kolegium i kościoła św. Piotra i Pawła przy ul. Grodzkiej. Od sierpnia 1598 przez rok pełnił obowiązki sekretarza prowincjała prowincji polskiej Włocha Bernardina Confalonieri, któremu towarzyszył głównie jako tłumacz w wizytacji kolegiów zakonnych. Szanowany wśród jezuitów, wybierany był kilkakrotnie na kongregacjach prowincjonalnych na zastępcę prokuratora prowincji do przedstawienia spraw zakonnych w Rzymie.
W październiku 1599 został S. prepozytem domu profesów przy kościele św. Barbary w Krakowie. W listopadzie 1601, mając poparcie bpa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego i woj. krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego, mimo oporów ze strony Uniw. Krak., założył i opiekował się Kongregacją Wniebowzięcia Najśw. Marii Panny «pro academicis et variis literatis» z własnym oratorium przy bramie św. Anny, a przeniesioną po reorganizaji w marcu 1603 do oratorium przy kościele św. Piotra.
W marcu 1604, jeszcze jako prepozyt domu profesów, nawiązał S. bliskie stosunki z Dymitrem Samozwańcem i zaangażował się w jego plany. Przeprowadził z nim kilka dyskusji religijnych, skłonił go do przejścia na katolicyzm (przypuszczalnie z prawosławia), przyjął 17 i 24 IV spowiedź i wyznanie wiary katolickiej, pośredniczył w jego kontaktach z nuncjuszem C. Rangonim, brał prawdopodobnie udział w redagowaniu listu Dymitra do papieża Klemensa VIII. W lipcu 1604 złożył urząd prepozyta i oddał się pracy kaznodziejskiej i misyjnej, m.in. w Staniątkach. Od r. 1605 był stałym kapelanem Maryny Mniszchówny, mieszkającej czasowo na Prądniku. W styczniu 1606 został mianowany misjonarzem w Moskwie. Z polecenia papieża i przełożonych zakonnych towarzyszył, jako przyboczny kaznodzieja i doradca, Marynie Mniszchównie w jej wyprawie do Moskwy. Z Krakowa wyruszył z bratem zakonnym Wawrzyńcem Opoczno 26 I 1606 i przez Sambor (skąd S. zboczył jeszcze do Lwowa), Lublin, Słonim i Nieśwież wjechał 18 IV w granice W. Ks. Moskiewskiego, a 12 V do Moskwy. Podczas podróży S. odbywał rozmowy z Maryną na tematy religii, Kościoła i jezuitów. W Moskwie S. przeprowadził 25 V tylko jedną długą dyskusję z Dymitrem, m.in. na temat osiedlenia się jezuitów w Moskwie. Po upadku Dymitra spędził przeszło dwa lata w Moskwie i jej okolicach, najpierw schroniwszy się u kupców lit., potem jako kapelan polskich posłów i żołnierzy, w końcu w Twerze jako kapelan polskich jeńców. Z wyprawy moskiewskiej przywiózł kryształową piramidę z relikwią ciernia z korony Chrystusa, relikwiarz wysadzany złotem, perłami i drogimi kamieniami otrzymany od Dymitra oraz materiały na ornaty i antepedia.
Do Krakowa powrócił S. 13 X 1608 i odtąd pracował do końca życia w domu profesów przy kościele św. Barbary jako prefekt Arcybractwa Miłosierdzia, doradca prepozyta i spowiednik (1607–13), a potem już tylko jako kaznodzieja i spowiednik, misjonarz ludowy. Ponadto dorywczo zastępował prepozyta domu profesów. Utrzymywał bliskie stosunki z magnaterią, szlachtą i miejscowymi biskupami, zyskując dla domu profesów wielu hojnych dobrodziejów. Brał udział w pierwszej fazie sporów zakonu z Uniw. Krak. o prawa jezuitów do szkół publicznych w Krakowie i mając duży wpływ na bpa Piotra Tylickiego wpływał na łagodzenie tych sporów.
Dość późno S. włączył się w polemiczną działalność pisarską. W r. 1611 opublikował pod pseud. Łukasz Linowski Dialog abo rozmowę z cursorem (Kr. 1611), w którym opisał spór z gdańską Radą Miejską o klasztor Brygidek. Niewątpliwie był też autorem książki wydanej pod nazwiskiem kanonika sandomierskiego Kaspra Cichockiego Anatomia consilii editi de stabilienda pace Regni Poloniae Jesuitis pulsis (Kr. 1611), będącej odpowiedzią na antyjezuicki pamflet anonimowego autora „Consilium de recuperanda et stabilienda pace” [b.m.w.] 1609. Informację o autorstwie S-ego podają: współczesny mu nekrolog (Pol. 68 k. 139), Jan Wielewicki oraz współcześni bibliografowie jezuiccy. Przeciw autorstwu S-ego wypowiedział się Henryk Barycz (życiorys Kaspra Cichockiego w PSB). W r. 1614 S. wydał anonimowo Nowiny z Torunia o gwałtownym zabronieniu przez heretyki nabożeństwa i procesyj katolickic..., opisujące tumult wzniecony t.r. przez różnowierców podczas procesji w środę dni krzyżowych poprowadzonej przez jezuitów przez miasto wbrew zakazom władz toruńskich. Z polemiką przeciw tej broszurze wystąpił minister Jednoty braci czeskich Jan Turnowski, wydając t.r. „Nowiny z Poznania o gwałtownym zburzeniu zborów ewangelickich, przy tym i zniesienie potwarzy o Toruniu…”. S. jeszcze t.r. odpowiedział Turnowskiemu, ogłaszając pod pseud. Jana Golubskiego Replikę na Nowiny z Poznania… (Kr.), w której w 18 paragrafach odpierał zarzuty kierowane pod adresem Kościoła katolickiego i jezuitów. Replika spotkała się z kolejną odpowiedzią Turnowskiego („Duplika na Replikę Nowin prawdziwych …” 1614/15), więc w r. 1615 S. opublikował Tryplikę na Duplikę… (Kr.), w której w 29 paragrafach raz jeszcze odpierał główne zarzuty protestanckie. W r. 1616 wydał Foremną zgodę albo raczej istną wrzawę… (Kr.), w której w związku z broszurą Jana Tynieckiego „Dowód zgody ewangelickiej” (Kr. 1613) wyszydzał pozorną zgodę między różnymi odłamami ewangelików; Tyniecki odpowiedział „Obroną zgody ewangelicznej” (Kr. 1618).
Broszury polemiczne S-ego odznaczały się dużą zaciekłością i obraźliwym językiem. Niektórzy przypisują S-emu autorstwo książki Alloquiorum Osiecensium (Kr. 1615), wydanej pod nazwiskiem wspomnianego już Kaspra Cichockiego. Współczesne źródła jezuickie nic jednak na ten temat nie mówią, należy więc przyjąć, że jest to dzieło Cichockiego. S. mógł jednak uczestniczyć w jego opracowaniu, dostarczając materiały jezuickie i literaturę drukowaną; biblioteka domu profesów w Krakowie wg katalogu z r. 1621 posiadała większość dzieł cytowanych przez autora książki.
S. przyswoił literaturze polskiej dwa dzieła ascetyczne Bellarmina: „Piętnaście stopni, po których człowiek, zwłaszcza chrześcijański, upatrując Pana Boga […] przychodzi do wielkiej znajomości Jego” (Kr. 1616), dedykowane zakonnicom Annie i Gryzeldzie Zebrzydowskim, oraz „O wiecznym błogosławieństwie i szczęściu, którego zażywają święci i wybrani w niebie…” (Kr. 1617), dedykowane Jadwidze Tarłównie, córce kaszt. sądeckiego Zygmunta Tarły, swego dobrodzieja z czasów niewoli moskiewskiej.
Dwukrotnie wyjeżdżał S. do Rzymu. Od listopada 1612 do maja 1613 towarzyszył legacji Pawła Wołuckiego, bpa łuckiego, legata Zygmunta III, do papieża Pawła V. Dn. 27 VIII 1619, mimo oporów wywołanych podeszłym wiekiem i słabym stanem zdrowia, wyjechał jako prokurator i delegat prowincji polskiej na kongregację prokuratorów całego zakonu w Rzymie. Mianowany w Rzymie pod koniec pobytu prepozytem domu profesów w Krakowie oraz delegatem prokuratora sprawy kanonizacji bł. Stanisława Kostki do przeprowadzenia w Polsce procesu oraz potwierdzenia czci oddawanej błogosławionemu, wyruszył pod koniec 1619 r. w drogę powrotną do kraju. Zmarł 19 I 1620 niedaleko Frankfurtu nad Odrą. Pochowany został w podziemiach kościoła Jezuitów w Poznaniu.
W rękopisie pozostawił S. dokładny diariusz z okresu wyprawy moskiewskiej, kontynuowany w Krakowie przynajmniej do r. 1615 (korzystał z niego Jan Wielewicki przy opracowywaniu swego „Dziennika spraw domu zakonnego oo jezuitów”), oraz prawie dokończony ,,Index biblicum”, przeznaczony do użytku studiujących Pismo św. oraz dla kaznodziejów; przygotowywał też prace z dziedziny polityki. Wszystkie one zaginęły.
Estreicher; Nowy Korbut, III; Alegambe F., Bibliotheca scriptorum Societatis Jesu, Antverpiae 1643 s. 152–3; Backer–Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VIII; Brown, Biblioteka pisarzów; Hist. Nauki Pol., VI; Słown. Pol. Teologów Katol., IV; Niesiecki; Święcki, Historyczne pamiątki, II 71–2; – Barycz, Polacy na studiach w Rzymie; Baudouin de Courtenay J., Jeszcze o list Dymitra Samozwańca, „Kraj” 1898 nr 39; Bieliński, Uniw. Wil., III; Brückner A., Z starych książek, „Reform. w Pol.” T. 1: 1921; Glemma T., Stosunki kościelne w Toruniu w stuleciu XVI i XVII, Tor. 1934; Hirschberg A., Dymitr Samozwaniec, Lw. 1898 s. 46, 51, 206, 254; Historia residentiae Gedanensis Societatis Jesu ab anno 1585, Wyd. R. Stachnik, Köln 1986 s. 7–8; Kraszewski J. I., Wilno od początków jego do r. 1750, Wil. 1842 IV 7, 36; Kraushar A., Poselstwo Dickensona do Zygmunta III w sprawie książki uwłaczającej dworowi Stuartów (1615 r.), „Przegl. Hist.” T. 9: 1909 s. 65–7; Kruszewska T., Antyjezuicka twórczość Jana Turnowskiego w latach 1614–1616, w: Ze studiów nad literaturą staropolską, Wr. 1957 s. 318, 324, 325, 339, 340; Nowak E., Rys dziejów duszpasterstwa wojskowego w Polsce 968–1831, W. 1932 s. 212; Paszenda J., Kościół św. Barbary w Krakowie z domem zakonnym księży jezuitów, Kr. 1985 s. 61, 65, 307; Piechnik L., Jezuici a seminarium diecezjalne w Kaliszu, „Nasza Przeszłość” T. 20: 1964 s. 122; Pierling J., Dmitri dit le Faux et les Jésuites, Paris 1913 s. 1–10; tenże, Rome et Démetrius, Paris 1878 s. 131–6, 142–4, 186, 187; tenże, La Russie et le Saint-Siège, Paris 1901 III 77–80, 242–6, 291–6; Poplatek J., Jan Wielewicki i jego dziennik, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 14: 1969 s. 61, 65, 82; tenże, Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Wr. 1957 s. 190; Warszawski J., Polonica z rzymskiego kodeksu nowicjuszy, Rzym 1955 s. 131–3, 181; Wierzbowski T., Wstęp do: Dialog albo rozmowa flisa z kursorem, W. 1904; Załęski, Jezuici, I–IV; tenże, OO. Jezuici przy kościele Św. Piotra i Pawła w Krakowie, Nowy Sącz 1896 s. 30, 127; tenże, O Sodalisach Maryi, Kr. 1886 s. 19–22; – Wielewicki, Dziennik, I–IV; Wujek J., Korespondencja z lat 1569–1596, Wyd. J. Sygański, P. 1917 s. 147, 148, 179, 188; – Arch. Rom. S.I.: Germ. 168, 170, 175–177 (listy do generała zakonu), Pol. 7–8 (katalogi trzyletnie z l. 1584–1622), Pol. 43 (katalogi roczne z l. 1590–1620), Pol. 68 k. 54, 85, 137–140 (nekrologi); Arch. Secr. Vaticanum w Rzymie: Fondo Borghese II 499 (list M. Cyrowskiego do S-ego); B. Czart.: rkp. 1266 k. 30 (biogram); B. Jag.: rkp. 2501 (list T.E. Świnarskiego do S-ego), 2692 k. 28–30 (Catalogus Jesuitarum in domo S. Barbarae mortuorum).
Ludwik Grzebień