La Roche Skalski Kazimierz de (1769 – po 1830), działacz niepodległościowy, sekretarz Agencji paryskiej F. Barssa, podpułkownik francuski. Ur. w Warszawie 4 III, był synem Piotra pochodzącego z Aix, kapitana à la suite regimentu huzarów Conflansa, sekretarza króla Obojga Sycylii Karola, agenta mołdawskiego w Polsce w l. 1763–8, potem agenta francuskiego w Mołdawii i na pograniczu polsko-mołdawskim, później sekretarza książąt: mołdawskiego w Jassach i wołoskiego w Bukareszcie, cały czas – do r. 1786 – będącego na tajnej służbie francuskiej (zm. w Nantes z końcem października 1791), i warszawianki – Konstancji z domu Putscher. L. przebywał na studiach w Paryżu, gdy wybuchła rewolucja 1789 r. Zaciągnął się do batalionu ochotników Seine et Oise i w r. 1790 awansował do stopnia podporucznika. Rząd rewolucyjny wysłał go do Warszawy w charakterze drugiego sekretarza i tłumacza poselstwa M. Descorchesa. Dn. 24 III 1792 r. udał się L. do Warszawy, a 25 V t. r. został (po przejściu Auberta na służbę wrogów Francji) pierwszym sekretarzem. Odmówił złożenia nakazanej przez Targowicę przysięgi antyrepublikańskiej, a za bliskie kontakty z twórcami Konstytucji 3 maja został wydalony z Polski (listopad 1792 r.).
Wyjeżdżając zabrał L. ze sobą zagrożonego represjami W. Turskiego. W drodze do Francji nawiązali kontakty z ośrodkami emigracji polskiej. W Paryżu znalazł się L. 1 I 1793 r.; pragnął wstąpić do służby wojskowej, ale tak francuskie Min. Spraw Zagranicznych, jak i emigranci polscy uznali za korzystniejsze, aby był ich łącznikiem; objął więc funkcję francuskiego agenta do spraw polskich. Mając poparcie Descorchesa u ministra Lebruna ułatwił W. Turskiemu (pseud. Sarmata) wystąpienie przed Konwencją 30 XII 1792 r. Dawny przyjaciel ojca gen. Dumouriez namówił L-ego, by wstąpił do francuskiego Legionu Ardenn gen. J. Miączyńskiego. Zaliczono mu kampanię 1792 r. w Armii Północnej, a w r. n. awansowano go do stopnia kapitana z przydziałem do sztabu generalnego. Ranny w głowę w walkach o Luksemburg, leczył się w Paryżu. To go uratowało od uwikłania w antyrewolucyjny spisek gen. Dumourieza i Miączyńskiego. Tego ostatniego L. bronił w czasie procesu, nie bacząc, że się naraża. Utrzymywał w sprawach polskich bliskie stosunki ze swoim dawnym szefem, obecnie posłem w Stambule Descorchesem, popierał jego polskie plany u władz francuskich, min. Desforguesowi złożył m. in. projekt ustanowienia poczty z Polską przez Turcję. Gdy Turski wysunął plan utworzenia armii polskiej z dezerterów armii zaborczych w Turcji, L. sugerował Komitetowi Ocalenia Publicznego przeobrażenie południowych terenów b. Rzpltej w «Wandeę patriotyczną» oraz opowiedział się w memoriale złożonym Robespierrowi za równoległym ośrodkiem rekrutacyjnym w Szwecji.
W latach poprzedzających insurekcję L. wyraźnie sympatyzował z lewicą emigracyjną, a rządowi jakobińskiemu doradzał jej poparcie w celu przekształcenia powstania w ruch sankiulocki. Wielokrotnie rozmawiał (i korespondował) z T. Kościuszką bawiącym w Paryżu w r. 1793 z ramienia konspiracji. Po wybuchu insurekcji wykonał kolorową akwatintę Kościuszki, sygnowaną «K.L.R. deli[neavit]», z datą 24 III 1794 r., propagowaną we Francji i w Polsce. Wzorowana na rysunku F. Bonneville’a lub jakimś wcześniejszym portrecie, akwatinta ta przedstawiała Kościuszkę z szablą obok armaty i umocnień; w całość wkomponował autor czapkę frygijską na pice i napis sławiący Naczelnika jako «zwycięzcę despotyzmu», pogromcę siepaczy, «koronowanych rozbójników». Podobną opinię wyraził L. w r. 1793 w memoriale Sur la Pologne. Gdy nad Sekwanę zawitał F. Barss jako agent konspiracji (styczeń 1794 r.), a potem minister pełnomocny insurekcji, L. został jego zastępcą w charakterze adiunkta-sekretarza Agencji. Po upadku powstania 1794 r. urzędował L. nadal w Paryżu jako sekretarz legacji Barssa, nie uznawanej już oficjalnie, ale tolerowanej. Wiosną 1795 r. opracował wspólnie z J. Wybickim «powstańczy memoriał» Lettre des patriotes polonais en Pologne à leurs concitoyens… en France sur l’état actuel de la Pologne… W grudniu 1794 r. projektował wraz z Barssem powstanie w Kurlandii i nad Dniestrem, lecz nota z lutego 1795 r. w sprawie utworzenia «legionów» z Polaków przebywających we Francji, została przez Komitet Ocalenia Publicznego odrzucona z powodu zobowiązań międzynarodowych porzucenia sprawy polskiej.
Gdy wśród emigracji zarysował się rozłam po powstaniu tzw. Komitetu Weneckiego, który usiłował zastąpić Barssa K. Prozorem (26 II 1795), L. wypowiedział się za tym ostatnim i objął kierownictwo propagandy propolskiej w jego siedzibie paryskiej (pałac Diesbach); podpisał również akt zawiązania «Deputacji» (22 VIII 1795) i przyczynił się do wybrania do niej Prozora. Gdy ten, majoryzowany przez republikanów, wystąpił z Deputacji, przeszedł z nim do opozycji tzw. «Polskich uchodźców», gdzie prym wiedli Barss i Wybicki. Z ich ramienia wyjechał do Lipska i Berlina szukać funduszów na propagandę polską. Rzekomo miał się udać wówczas (wrzesień 1795) ku granicom Polski nie tylko w sprawach finansowych emigracji, ale aby «poznać stan Polski» i złożyć sprawozdanie we francuskim Min. Spraw Zagran. Towarzyszył mu Eliasz Tremo mający za zadanie ściągnięcie z Warszawy na emigrację gen. J. H. Dąbrowskiego. L. uzyskał w Berlinie funkcję sekretarza ks. Hieronima Radziwiłła, byłego wojewody wileńskiego. Pomógł wówczas gen. Dąbrowskiemu w czasie jego przejazdu przez Prusy do Francji. Po powrocie do Paryża z funduszami L. organizował propagandę Legionów Polskich Dąbrowskiego, popierał myśl zwołania Sejmu do Mediolanu (ale «trójstanowego»), pomagał w opracowaniu memoriałów dyplomaty francuskiego, a swego szwagra, J. Bonneau (1797), rzecznika sprawy polskiej.
Kiedy w sierpniu 1797 r. Prozor opuścił Paryż, L. znalazł protektora w gen. Jerzym Grabowskim; starał się łagodzić jego zatargi z gen. Dąbrowskim (jak nieco wcześniej tego ostatniego z gen. R. Giedroyciem). Ostatecznie w czasie pobytu w Mediolanie (z końcem 1798 r.) przyjął propozycję gen. Grabowskiego, niebawem wodza armii rzymskiej, wejścia, w randze kapitana 2 regimentu dragonów rzymskich, do jego sztabu gen.; z adiunkta sztabu przeszedł w trakcie wojny neapolitańskiej na adiutanta polowego gen. Grabowskiego. Po upadku Rzpltej Rzymskiej próbował z gen. Grabowskim przejść do wojsk francuskich lub liguryjskich; stopień kapitana à la suite Legionów, przyznany mu przez gen. S. Macdonalda, nie mógł go zadowolić (brak żołdu). Proponował gen. Dąbrowskiemu w Genui (2 IX 1799 r.) objęcie przedstawicielstwa spraw polskich w Paryżu, co ten odrzucił. W końcu z gen. Grabowskim udał się przez Niceę do Paryża (9 X). Tu Grabowski miał nadzieję uzyskać dowództwo legionu italickiego, a L-owi obiecywał komendę kawalerii. Gdy ta koncepcja upadła, łudzono ich użyciem w armii francuskiej we Włoszech. W drodze do Mediolanu asystował L. w bitwie pod Marengo (14 VI 1800 r.). Mając zamiar wejść do Legionów, został L. adiutantem gen. A. Kralewskiego (lipiec 1800 r.), ale Dąbrowski nie dopuścił do tego, widząc w L-u przyjaciela wrogiego mu gen. Grabowskiego. Prowizorycznie dostał się L. do sztabu brygady francuskiej jazdy gen. H. Wołodkowicza (schyłek 1800 r.). Po pokoju lunewilskim przeszedł L., podobnie jak gen. Wołodkowicz, na reformę, lecz w r. 1805 zjawił się znowu przy jego boku i prowadził wywiad na pograniczu pruskim. W październiku 1806 r. znalazł się w 2 Legii Północnej H. Wołodkowicza w Norymberdze, wcielonej w r. 1807 do 1 Legii Północnej gen. J. Zajączka. Był pod Gdańskiem pod rozkazami płka M. Radziwiłła, odznaczył się następnie w obronie kwatery głównej w Nidzicy (Neidenburg), odpierając silny zagon kozacki.
W r. 1808, wobec posiadanego obywatelstwa francuskiego, przeszedł L. do 3 korpusu Wielkiej Armii marszałka L. N. Davouta jako kapitan-adiunkt sztabu gen. W maju 1809 r. otrzymał Legię Honorową, a w październiku t. r. awansował do rangi szefa batalionu. Uczestniczył w wyprawie na Moskwę w r. 1812 w korpusie Davouta. W r. 1813 był szefem sztabu garnizonu toruńskiego, a ks. Józef Poniatowski przyznał mu Order Virtuti Militari. Przed wznowieniem kampanii 1813 r. zajmował się w sierpniu z ramienia marszałka A. Berthiera wymianą jeńców. W r. 1814 przeszedł na reformę i zamieszkał w Paryżu, używając tytułu kawalera Cesarstwa. W czasie 100 dni miał wejść w skład 3-osobowej Rady Zawiadowczej Polaków służących w wojsku francuskim (z W. Turskim i T. Kobylańskim). Losy L-a po upadku Cesarstwa są mało znane: wiadomo, że utrzymywał kontakt z L. Chodźką, dostarczając mu materiałów, a nawet opracowując pewne fragmenty do „L’Histoire des Légions Polonaises en Italie”. L. był żonaty z córką J. F. Dulfusa, prezydenta starej Warszawy, siostrą Barbary, żony J. Bonneau; rówieśnikiem jego, również służącym w armii francuskiej, był brat stryjeczny. Data śmierci nieustalona.
Biographie universelle, 1823 XI; Boniecki; Fortgesetzte neue genealogisch historische Nachrichten, Leipzig 1798 s. 124; – Askenazy S., Napoleon a Polska, W. 1918–9 I–III; Chodźko L., Histoire des Légions Polonaises en Italie, Paris 1829 I 101–9; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; Konopczyński W., Polska a Turcja 1683–1792, W. 1936; Kopczewski J., T. Kościuszko w historii i tradycji, W. 1968 s. 149; Kraushar A., Albert Sarmata, „Kwart. Hist.” 1899; tenże, Barss, Lw. 1903; tenże, Bonneau, „Przew. Nauk. i Liter.” (Lw.) 1899; Kukiel M., Próby powstańcze po trzecim rozbiorze 1795–1797, W. 1912; Leśnodorski B., Jakobini polscy, W. 1960; Marcère E., Une ambassade à Constantinople. La Politique orientale de la révolution française, Paris 1927 I 222–4; Pachoński J., Legiony Polskie, prawda i legenda, 1794–1807, W. 1969 I i n.; Reychman J., Pomiędzy Warszawą a Stambułem. Kontakty i oddźwięki insurekcji kościuszkowskiej w Europie południowo-wschodniej, „Kwart. Hist.” 1966 nr 2 s. 291 i n.; Skałkowski A., O kokardę Legionów, Lw. 1915; tenże, Oficerowie polscy stu dni, W. 1915; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; – Arch. Wybickiego, I 1; Correspondance de Napoleon I, Paris 1860 IV nr 2677–81; Dąbrowski J. H., Pamiętnik wojskowy, P. 1864; Emigracja polska w l. 1795–1797. Materiały historyczne, Wyd. W. Smoleński, W. 1911; Pisma T. Kościuszki, Wybrał… H. Mościcki, W. 1947 s. 70; Z nieznanej korespondencji Descorchesa i La Roche’a 1794–1795, Wyd. J. Reychman, „Przegl. Hist.” 1956; – Arch. du Ministère des Affaires Etrangères w Paryżu: Pologne 323, Turquie 187, 188, 189, Dossiers du personnel nr XIII, XXIII, XLIII; Arch. Historiques du Ministère de la Guerre w Paryżu: s. adm.; Arch. Państw. w P.: Papiery Tańskiego, t. V; B. Czart.: rkp. 3930; Obfity materiał źródłowy z Arch. Legionów i J. H. Dąbrowskiego, Zbiorów Raperswilskich (zwłaszcza t. 85 z papierami rodzinnymi i służbowymi), z Archivio di Stato w Rzymie uległ zagładzie, utrwalony został w Kartotece Oficerów Legionów i Ks. Warszawskiego J. Pachońskiego.
Jan Pachoński i Jan Reychman