Korniłowicz Kazimierz (1892–1939), działacz społeczny i oświatowy, dyrektor Instytutu Spraw Społecznych. Ur. 19 V w Warszawie, był synem Edwarda, lekarza warszawskiego, i Wiktorii z Pollów, bratem Rafała, Tadeusza i Władysława. Uczył się w III Gimnazjum rządowym w Warszawie, po wybuchu strajku szkolnego 1905 na tajnych kompletach organizowanych przez Koło Wychowawców, a następnie w prywatnej szkole polskiej w Warszawie. Maturę zdał w Korpusie Kadetów w Moskwie. W l. 1910–4 studiował przyrodę na Wydziale Filozoficznym UJ, pełniąc w l. 1912–4 funkcję demonstratora w uniwersyteckim zakładzie fizyki. W okresie studiów był sekretarzem Kółka Przyrodniczego Uczniów UJ, a także prowadził z ramienia Koła Akademickiego Tow. Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza akcję oświatową na terenie robotniczego przedmieścia Krakowa–Dębniki. W l. 1914–6 brał udział w kampanii wojennej jako sanitariusz 5 p. I Brygady Legionów. W maju 1916 r. ze względu na zły stan zdrowia został skierowany do Piotrkowa, gdzie w zorganizowanym przez Naczelny Komitet Narodowy Centralnym Biurze Szkolnym zajmował się zaopatrywaniem bibliotek i szkół w pomoce naukowe. W grudniu t. r. przeniósł się do Warszawy, gdzie został członkiem komisji pedagogicznej Sekcji Kursów dla Dorosłych, a w r. 1918 został członkiem zarządu tejże sekcji i pełnił tę funkcję do r. 193l. Był też redaktorem wydanego w r. 1918 „Rocznika Kursów dla Dorosłych”. W l. 1917–23 był równocześnie kierownikiem ogniska kursów dla dorosłych prowadzonego w warszawskim środowisku robotniczym. W r. 1920 prowadził akcję oświatową w wojsku. W r. 1919 wraz z A. Konewką i M. Godeckim założył Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych, będąc do r. 1923 jego dyrektorem i kierownikiem działu wydawnictw, a także, do r. 1926 i w l. 1929–32, członkiem zarządu. Z ramienia Centralnego Biura prowadził akcję wydawniczą, organizował kursy oświatowe, wygłaszając na nich referaty, stworzył sieć placówek oświatowych w pow. będzińskim oraz w miastach Dąbrowie Górniczej i Sosnowcu, a także opracował w r. 1923 projekt ustawy o oświacie pozaszkolnej. W r. 1924 wyjechał z ramienia Centralnego Biura do Belgii i Anglii dla zapoznania się z zagadnieniami wychowania społecznego młodzieży i dorosłych oraz organizacji oświaty pozaszkolnej. Brał także czynny udział w konferencjach i zjazdach oświatowych w Krakowie (1921), Lwowie (1921), Cieszynie (1922), Warszawie (1925, 1926), Szycach koło Krakowa (1928), Zalesię koło Warszawy (1928), Kazimierzu nad Wisłą (1929) i Krzemieńcu (1930).
K. był członkiem Komitetu Wykonawczego powstałego w r. 1922 Skarbu Pracy Oświatowo-Kulturalnej, instytucji subwencjonującej prace w dziedzinie oświaty i kultury. Współpracował z Wydziałem Wychowawczym Związku Spółdzielni Spożywców w. latach 1922–3, razem z Janem Wolskim, organizował Spółdzielcze Koła Oświatowe, a w r. 1925 zainicjował powstanie Spółdzielczych Kursów Wakacyjnych. W r. 1924 współdziałał przy tworzeniu Studium Pracy Społeczno-Oświatowej, zorganizowanym przy Wolnej Wszechnicy Polskiej w r. szk. 1925/6. Od r. 1925 był członkiem Rady Naukowej Studium, jak również podjął wykłady i seminaria, które prowadził do r. 1939. Równolegle wykładał na Wydziale Nauk Polityczno-Społecznych Wolnej Wszechnicy Polskiej. W r. 1925 zainicjował założenie Koła Pomocy Kulturalnej dla Młodzieży Pracującej i jako przewodniczący tej organizacji i urządzał corocznie kolonie urlopowe dla młodzieży oraz doprowadził do założenia własnego domu kolonijnego w Pieninach. W r. 1926 zorganizował przy Instytucie Gospodarstwa Społecznego Sekcję Spożytkowania Wczasów i do r. 1933 był jej sekretarzem. W r. 1927 delegowany został do Wiednia dla przeprowadzenia badań w zakresie opieki kulturalnej nad młodzieżą pracującą. Na zlecenie Min. Opieki Społecznej K., wraz z innymi członkami sekcji, opracował projekty ustaw o ogródkach działkowych i o Społeczno-Kulturalnym funduszu górniczym, a także projekt organizacji wczasów młodzieży pracującej.
W r. 1927 wziął K. udział w Międzynarodowym Zjeździe Pracowników Społeczno-Oświatowych Przemysłu w Edynburgu. W związku z tym wyjazdem ogłosił pracę Akcja społeczno-kulturalna w górnictwie angielskim (W. 1929). Z inicjatywy K-a powstał Związek Przysposobienia Społecznego. Jego program przedstawił K. w artykule Przysposobienie społeczne młodzieży („Polska Oświata Pozaszkolna” 1928 nr 1). Był również współorganizatorem Federacji Oświatowej Organizacji Społecznych i z ramienia tej instytucji został w r. 1927 wybrany przewodniczącym Polskiego Komitetu Wszechświatowej Konferencji w Cambridge. Przewodniczył kilku krajowym konferencjom przygotowującym materiał do wystąpienia w Cambridge i wziął udział w r. 1929 w tej konferencji. Po przeorganizowaniu się Komitetu i powstaniu Grupy na Polskę Światowego Związku Kształcenia Dorosłych K. został przewodniczącym jej Komitetu Wykonawczego. W r. 1928 wchodził w skład Komisji Likwidacyjnej Tow. Biblioteki Publicznej przekazującej majątek biblioteki na rzecz władz miejskich. Po śmierci Zygmunta Janiszewskiego w r. .1930 K. był współzałożycielem i czynnym członkiem Tow. Stypendialnego im. Janiszewskiego, wspierając je materialnie. Interesował się zagadnieniami teoretycznymi w zakresie socjologii i psychologii pracy społecznej. W r. 1931 wygłosił na I Zjeździe Socjologów Polskich w Poznaniu referat pt. Ośrodki wartościowania i ich wpływ na działalność. K. był inicjatorem i współorganizatorem założonego w r. 1931 Instytutu Spraw Społecznych, był dyrektorem i przewodniczącym jego Rady Naukowej do r. 1939. Ok. r. 1932 współdziałał przy założeniu Związku Pracy Świetlicowej, a w r. 1937 był współorganizatorem Centralnego Biura Wczasów Zrzeszenia Organizacji Oświatowo-Kulturalnych. W połowie 1934 r. K. zainicjował utworzenie Komisji Koordynacji Badań Społeczno-Gospodarczych, prowadzonych wspólnie przez Główny Urząd Statystyczny, Polski Instytut Badania Zagadnień Ludnościowych, Wydział Statystyczny Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ., Wydział Statystyczny Magistratu m. Warszawy, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Instytut Spraw Społecznych i Fundusz Pracy. W ramach planu opracowanego przez komisję przeprowadzone zostały w l. 1934–9 rozległe badania dotyczące rynku pracy, których celem było uzyskanie danych niezbędnych dla planowej gospodarki siłami ludzkimi w Polsce. Realizację planu tych badań umożliwiły dotacje Funduszu Pracy, przyznane zgodnie z projektem K-a wymienionym instytucjom na opłacanie bezrobotnych pracowników umysłowych zatrudnionych przy prowadzonych przez nie pracach badawczych. Po wybuchu drugiej wojny światowej wyjechał do Lublina, gdzie zginął od bomby lotniczej 9 IX 1939 r. Pochowany został na cmentarzu wojskowym w Lublinie. Ożeniony był z Haliną Pawłowską, miał syna Jana.
K. prowadził ożywioną działalność publicystyczną, w której poruszał zagadnienia związane z kształceniem i wychowaniem dorosłych i młodzieży pracującej, z pracą świetlicową oraz walką z analfabetyzmem. Zajmował się sprawami powiązań pracy oświatowej z ruchem spółdzielczym, akcją społeczno-kulturalną w środowisku górniczym, pomocą kulturalną dla bezrobotnych. Był jednym z pionierów i gorącym rzecznikiem akcji rozwijania wczasów dla młodzieży i dorosłych. Z obserwacji dokonywanych w czasie licznych wyjazdów zagranicznych czerpał wzory pracy oświatowej, przetwarzając je i dostosowując do warunków polskich. Do ważniejszych opublikowanych prac K-a należą: Znaczenie i zarys organizacji kształcenia dorosłych i młodzieży pracującej (W. 1922), Ogniska oświatowo-kulturalne ludności miejskiej (w: „W sprawie ognisk oświatowo-kulturalnych”, W. 1922), Wczasy młodzieży pracującej (W. 1927), Praca świetlicowa (w: „Dom ludowy”, Cz. 2., W. 1928), Drogi oświaty dorosłych (w: „Przewodnik oświaty dorosłych”, W. 1929), Pomoc w tworzeniu jako zadanie pracy kulturalnej (w: „Zagadnienia oświaty dorosłych”, W. 1930), Organizacja wczasów – akcja świetlicowa (w: „Oświata pozaszkolna samorządu miasta stoi. Warszawy”, W. 1930). K. był ponadto redaktorem lub współredaktorem kilku prac zbiorowych, m. in. należał do zespołu ścisłego Komitetu Redakcyjnego, kierującego opracowaniem głośnej w swoim czasie książki pt. „Młodzież sięga po pracę”, a jego liczne artykuły opublikowane były w następujących czasopismach: „Polska Oświata Pozaszkolna”, „Rocznik Pedagogiczny”, „Pracownik Oświatowy”, „Opieka nad Dzieckiem”, „Praca i Opieka Społeczna”, „Samorząd”, „Kalendarz Samorządowy”, „Rzeczpospolita Spółdzielcza”, „Pracownik Spółdzielczy”, „Kronika Warszawy”.
Wojciechowski K., Bibliografia oświaty dorosłych w wyborze, W. 1962; Enc. Współcz. (Strzelecki E., Instytut Spraw Społecznych); – Brodowska H., Z dziejów kształcenia pracowników społeczno-oświatowych 1925–1952, „Zesz. Nauk. Uniw. Łódz. Nauki human.-społ.” 1958 S. I z. 10 s. 124, 134–5, 157; Chmaj L., Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, W. 1962; Pedagogika dorosłych. Praca zbiorowa pod red. K. Wojciechowskiego, W. 1965; Radlińska H., Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, Wr.–W.–Kr. 1964; Szturm de Sztrem T., Instytut Gospodarstwa Społecznego 1920–1944, W. 1959; Z dziejów książki i bibliotek w Warszawie. Praca zbiorowa pod red. S. Tazbira, W. 1961; – Instytut Gospodarstwa Społecznego 1920–30. Sprawozdanie z działalności dziesięcioletniej, W. 1930 s. 22–4; Instytut Gospodarstwa Społecznego. Sprawozdanie za r. 1930, W. 1931 s. 4; toż za r. 1931, W. 1932 s. 4; toż za r. 1932, W. 1933 s. 4; toż za r. 1933, W. 1934 s. 5; Instytut Oświaty Dorosłych. Sprawozdanie za r. 1929/30, W. 1930 s. 10, 27; toż za r. 1930/1, W. 1931 s. 3, 12, 14; toż za r. 1931/2, W. 1932 s. 6, 13, 19; Organizacja Letniego Kursu Spółdzielczego, „Pracownik Spółdzielczy” R. 2: 1926 nr 3 s. 5–7; Sprawozdanie z działalności centralnego biura Kursów dla Dorosłych za r. 1919/20, W. 1920 s.21–3; toż za r. 1926/7, W. 1927 s. 15; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1957 s. 13–4; – B. Uniw. Łódz.: Kowalewski Z., K-K. jako działacz oświatowy, (Praca magisterska w mszp.), Spuścizna po K. K-u (mszp. i rkp.); – Relacje ustne syna Jana Korniłowicza; Relacja ustna i materiały znajdujące się w posiadaniu Heleny Pleszczyńskiej.
Stanisław Konarski