Pławiński Kazimierz, pseud. Płużański (1857–1886), działacz socjalistyczny, współautor pierwszego przekładu polskiego „Kapitału” K. Marksa. Ur. 20 XI w Mohylewie na Białorusi, był trzecim dzieckiem Hieronima i Klementyny z Witkowskich, młodszym bratem Józefa (zob.). W r. 1868 uczył się w II klasie progimnazjum, a potem przeszedł do III Gimnazjum męskiego w Warszawie. Uzdolniony w przedmiotach ścisłych, pasjonował się też grą na fortepianie. Z usposobienia refleksyjny i opanowany odznaczał się przy tym energią, dowcipem i bezkompromisowością. Na kłamliwe przedstawianie historii Polski w szkole zareagował tak energicznie, że ukarano go pozostawieniem w ostatniej klasie (VII) na następny rok. Często popadał w konflikty z nauczycielami, gorliwymi rusyfikatorami. Jesienią 1876 podjął studia na Wydziale Medycznym rosyjskiego Uniw. Warsz. Znacznie szybciej niż brat Józef przekonał się do idei socjalistycznych i był – według relacji współczesnych – jednym z pierwszych wyznawców socjalizmu wśród studentów Uniwersytetu. Od jesieni 1877 wspólnie z bratem uczestniczył w propagandzie socjalistycznej wśród robotników i pierwszych próbach ich organizowania. W lipcu 1878 z polecenia organizacji zajął się przewiezieniem do Galicji rosyjskiej rewolucjonistki A. Dobrotworskiej, spotkał się w Krakowie w sprawach organizacyjnych z Szymonem Diksztajnem. Podjął się też wyprawienia z Warszawy zagrożonego aresztowaniem Jana Tomaszewskiego i tak jak on padł ofiarą denuncjacji robotnika A. Michalskiego, który zdradził większość propagatorów socjalistycznych. Aresztowany 8 VIII 1878 na dworcu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Warszawie, był do 15 X więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Usposobiało go to nieco sceptycznie do konspiracji wśród robotników. Po wyjściu z Cytadeli zajął się gorliwie działalnością wśród młodzieży. Praktycznie wespół z Ludwikiem Dziankowskim i Stanisławem Rogalskim kierował działalnością kółek socjalistycznych w Warszawie, sam założył kółko dla uczniów swego dawnego gimnazjum, zajmował się też sprawami finansowymi całej organizacji.
Kolejna fala aresztowań wiosną 1879 zaczęła się znów od rewizji u Pławińskich, po której P-ego 19 IV aresztowano. Osadzony ponownie w X Pawilonie, przebywał do lipca w jednej celi z bratem Józefem. Na podstawie zeznań Adama Sidorka policja ustaliła, że po zwolnieniu z Cytadeli utrzymywał kontakty z socjalistami, jednak bezpośredniego udziału w agitacji mu nie dowiedziono. Wyrokiem administracyjnym z 15 IV 1880 skazany został na osiem miesięcy twierdzy. Dn. 1 V przewieziono go do twierdzy modlińskiej. Ciężko przeżył śmierć brata, a gruźlica, której nabawił się podczas wspólnego z nim pobytu w celi w X Pawilonie, zaczęła się gwałtownie rozwijać. W wyniku starań matki car 21 IX wydał decyzję o darowaniu mu reszty kary i natychmiastowym zwolnieniu. W październiku 1880 P. odzyskał wolność, a po dalszych staraniach w połowie maja t. r. otrzymał paszport i wyjechał na kurację najpierw do Gleichenbergu, a później do Meranu. W początkach października zezwolono mu na powrót do Królestwa Polskiego. Zarobkował w Warszawie korepetycjami i samodzielnie, przy pomocy kolegów, studiował medycynę. Wkrótce odnowił kontakty z ruchem socjalistycznym, zbliżył się zwłaszcza ze Stanisławem Krusińskim, później także z Bronisławem Białobłockim, gdy ten jesienią 1882 przybył do Warszawy. Wspólnie z nimi przystąpił niebawem do tłumaczenia I tomu „Kapitału” K. Marksa.
We wrześniu 1882 P-emu zezwolono wreszcie na wznowienie studiów. Z powodu choroby, która wiosną 1883 znacznie się zaostrzyła, P. nie był obecny na Uniwersytecie, gdy doszło do spoliczkowania kuratora A. L. Apuchtina przez studenta-Rosjanina E. Zubowicza. Wziął jednak udział w wiecu studenckim, skierowanym przeciw Apuchtinowi. Pod zarzutem, że jest jednym z dziewięciu przywódców tego wystąpienia, 12 V 1883 aresztowano go i uwięziono w Ratuszu. Decyzją Rady Uniwersyteckiej został wydalony z uczelni i ponadto na przeciąg trzech lat pozbawiony prawa wstępu na uniwersytety w Rosji. Miał zostać na okres dochodzenia wywieziony do więzienia w Petersburgu, ale stan jego był tak ciężki, że oberpolicmajster odesłał go na kurację do domu, a w czerwcu decyzją ministra spraw wewnętrznych dochodzenie przerwano. Leczył się w Szczawnicy, a w październiku wyjechał do Genewy. Na rodzinę jego spadały jednak nadal represje. W listopadzie przeprowadzono rewizję u siostry Wandy, na początku grudnia została aresztowana i uwięziona w Cytadeli siostra Klementyna, a potem wywieziona do Petersburga.
P. przyjęty na trzeci rok uniwersytetu w Genewie, kontynuował studia medyczne dzięki stypendium uzyskanemu z Zarządu Pomocy Naukowej dla Kształcącej się Młodzieży. W r. 1883 wziął udział w obchodach rocznicy listopadowej, kontynuował pracę nad przekładem I tomu „Kapitału,” który ukazał się w r. n. w Lipsku, systematycznie bywał na zebraniach studenckich kółek polskich i rosyjskich. Wkrótce też zbliżył się z Bolesławem Limanowskim, a do Cezaryny Wojnarowskiej zaczął z czasem żywić głęboką miłość. Przyjaźń i pomoc okazywał P-emu od początku Zygmunt Miłkowski, którego syna uczył przez kilka miesięcy. Ogarnięty wątpliwościami co do skuteczności taktyki ruchu socjalistycznego, stopniowo zaczął skłaniać się ku anarchizmowi.
P. zmarł w Genewie 12 XI 1886 tuż przed zakończeniem studiów. Emigracja socjalistyczna i środowisko uniwersyteckie pożegnały go manifestacyjnie. Zgodnie z ostatnią wolą P-ego ciało jego 5 V 1887 przewieziono do Warszawy i złożono w rodzinnym grobie na cmentarzu Powązkowskim.
Fot. w: Kółka socjalistyczne, gminy i Wielki Proletariat, W. 1966; – Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918, s. 174; W. Enc. Powsz. (PWN); Dejateli revolucionnogo dviženija v Rossii, II cz. 3 kol. 1193–4; – „Przedświt” 1887 nr 1; „Walka Klas” 1886 nr 11–12; – AGAD: Prokurator WIS 352 k. 14, 15; Arch. Państw. w W.: WGZŻ 3 k. 45, 47; B. Narod.: rkp. akc.7478 (listy K. P-ego do rodziny); B. Publ. m. st. Warszawy: Dział Starych Druków i Rękopisów – rkp. akc. 2390 (pojedyncze listy P-ego i dokumenty w nieopracowanych materiałach E. i J. Strożeckich).
Alicja Pacholczykowa