Rogoyski Kazimierz (1870–1941?), rolnik, profesor uprawy roli i roślin UJ i Uniw. Wil. Ur. 12 III w Bidzinach, w pow. opatowskim, był synem Ksawerego, administratora rolnego, później właściciela stancji dla uczniów, i Wandy z Jasieńskich.

W r. 1890 ukończył R. gimnazjum w Radomiu i w l. 1890–2 studiował medycynę na Uniw. Warsz. W tym czasie działał w Związku Robotników Polskich. Z obawy przed aresztowaniem, przerwał studia medyczne i przeniósł się w r. 1893 na wydział chemii uniwersytetu w Dorpacie, który ukończył w r. 1896 ze stopniem kandydata nauk chemicznych. W t. r. zaczął pracować w Rolniczej Stacji Doświadczalnej w Sobieszynie pod Garwolinem. Po uzyskaniu stypendium Kasy im. Mianowskiego studiował w l. 1897–8 ekonomię i rolnictwo w Halle, później na uniwersytecie w Lipsku, gdzie uzyskał 12 III 1899 stopień doktora filozofii na podstawie pracy Beiträge zur Frage der Conservirung und des relativen Werthes des Stalldüngerstickstoffes („Zeitschr. für das landwirtschaftliche Versuchswesen in Oesterreich” Jg. 2: 1899 H. 3); R. omówił w niej sposoby zapobiegania stratom azotu przy przechowywaniu obornika. W l. 1898–9 był asystentem w Katedrze Chemii Rolnej u Emila Godlewskiego (sen.) na Studium Rolniczym UJ. Zajmował się wówczas problematyką przyswajalności azotu z obornika przez rośliny. Pisał o tym w pracy O denitryfikacji i rozkładzie odchodów zwierzęcych w ziemi („Bulletin International de l’Académie des Sciences de Cracovie” 1899 s. 385–411). W l. 1899–1902 kierował nowo powstałą rolniczą Stacją Doświadczalną w Chojnowie, w pow. przasnyskim. W ramach Stacji działała «Płocka Produkcja Nasion», sprawująca opiekę nad 32 majątkami prowadzącymi produkcję nasienną. Początkowo nasiona reprodukowano z materiału zagranicznego, lecz w miarę uzyskiwania coraz lepszych odmian krajowych na nich oparto produkcję wartościowego materiału siewnego. R. prowadził doświadczenia nad uprawą buraków cukrowych i pastewnych oraz marchwi, przede wszystkim jednak nad pszenicą. W pszenicy Sandomierskiej wyodrębnił kilka nowych form, nad którymi pracował później w Mydlnikach. Wytworzył nową odmianę pszenicy Wanda, odznaczającą się silną słomą i pięknym ziarnem. Wyniki opublikował w „Gazecie Rolniczej” (R. 41: 1901), w „Rocznikach Nauk Rolniczych” (T. 1: 1903/4) i w broszurze Prace Stacji Doświadczalnej w Chojnowie w pierwszych trzech latach jej istnienia (Płock 1904). Od r. 1900 podjął stałą współpracę z „Gazetą Rolniczą”, w której przez wiele lat zamieszczał artykuły.

Dn. 20 IX 1902 R. został mianowany profesorem nadzwycz. i kierownikiem Katedry Uprawy Roli i Roślin na Studium Rolniczym UJ (po zmarłym Franciszku Czarnomskim). Rozszerzył wówczas pole doświadczalne UJ na Prądniku Czerwonym poprzez wydzierżawienie dodatkowych 10 morgów gruntu. Przeprowadzał tam wieloletnie doświadczenia nad wpływem obornika na rośliny motylkowe (groch, wyka, bobik), badał wpływ nadmiaru lub braku potasu na rośliny uprawne. Ponieważ pole to było ciągle za małe dla potrzeb Studium, R. podjął starania o zakup odpowiedniego majątku doświadczalnego. W r. 1904 przy pomocy konsorcjum, w skład którego wchodzili właściciele ziemscy dysponujący odpowiednimi sumami pieniężnymi, zakupił R. gospodarstwo Mydlniki pod Krakowem o obszarze 164 ha, w r. 1909 przeszło ono na własność UJ. Dzięki R-emu Studium UJ uzyskało odpowiednie warunki do prowadzenia szeroko zakrojonych prac doświadczalnych i praktycznego nauczania studentów rolnictwa. Kierował tym majątkiem i prowadził badania nad wpływem nawozów (azot, potas, fosfor) na rośliny, poziomu wód na plony, badał wartość pokarmową pasz, zajmował się hodowlą zbóż, głównie pszenicy. Jako członek ścisłego komitetu redakcyjnego „Roczników Nauk Rolniczych” zorganizował w r. 1904 z ramienia tego czasopisma i Tow. dla Popierania Polskiej Nauki Rolnictwa publiczną ankietę na temat praktycznego wykształcenia słuchaczy wyższych uczelni rolniczych i czasu trwania tych studiów. Należał do komitetu budowy nowego gmachu Studium Rolniczego UJ, noszącego dziś nazwę Collegium Godlewskiego. Był inicjatorem i twórcą Komisji Praktyk, powołanej w r. 1910 przy Galicyjskim Tow. Kółek Ziemian. Do Komisji oprócz właścicieli ziemskich wchodzili przedstawiciele Studium Rolniczego UJ, Akademii Rolniczej w Dublanach i średniej Szkoły Rolniczej w Czernichowie. O jej działalności pisał w pracy Kształcenie praktyczne młodzieży rolniczej (Kr. 1913). Praktyki odbywały się w 18 większych gospodarstwach galicyjskich. Komisja posiadała regulaminy, program działania, wymagała sprawozdań miesięcznych, wystawiała świadectwa, dysponowała stypendiami i premiami pochodzącymi częściowo ze składek członkowskich, częściowo z dotacji państwa. Wybuch pierwszej wojny światowej położył kres tej pożytecznej inicjatywie.

Dn. 20 I 1913 otrzymał R. nominację na profesora zwycz. UJ. W kwietniu 1915 został powołany przez dowództwo armii austriackiej na doradcę do spraw rolniczych na zajętych terenach byłego Król. Pol. Zestawiał stan zniszczeń wojennych, wyniki przedstawiał w memoriałach władzom i opublikował Przyczynek do poznania obecnego stanu kraju. Cz. 1–3 (Kr. 1915, także w języku niemieckim). W tym okresie przyczynił się do zachowania i utrzymania zbiorów Instytutu Rolniczego w Puławach. W r. 1919 przebywał wraz z oddziałami wojska polskiego na ziemiach wschodnich i gromadził materiały dotyczące zniszczeń wojennych, które miały być wykorzystane na konferencji pokojowej w Paryżu. Wygłosił na te tematy referaty w Lidzie i Wilnie. Dalszą działalność uniemożliwiła R-emu choroba – zapadł na cholerę i tyfus plamisty. W tym czasie zamieszkał w majątku Szepietowo-Podleśne (pow. Wysokie Mazowieckie), gdzie w l. n. urządzał dla rolników z okolicznych powiatów pokazy nowoczesnych form gospodarowania, cieszące się dużą frekwencją. Propagował również uprawę tytoniu i próbował ją rozpowszechnić Tytoń. Szkic gospodarczo-polityczny, W. (1920). Na skutek przedłużającej się rekonwalescencji po rocznym urlopie bezpłatnym, zrezygnował 6 VI 1922 z Katedry Uprawy Roli i Roślin Studium Rolniczego UJ. W l. 1920–3 zorganizował Stowarzyszenie Pługów Motorowych. Dn. 1 IV 1924 R. wrócił do pracy w szkolnictwie wyższym, gdy powierzono mu organizację Studium Rolniczego przy Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Wil. Powołany 14 V 1924 na kierownika Katedry Uprawy Roli i Roślin, został jednocześnie dyrektorem Studium i kierownikiem majątku uniwersyteckiego Żemłosław w pow. lidzkim. Podczas pracy na Uniw. Wil. zorganizował akademickie wykłady rolnicze dla rolników praktyków i jako działacz Wileńskiego Tow. Rolniczego założył stację oceny nasion w Wilnie. Prowadził badania ankietowe nad zadłużeniem większej własności ziemskiej. Na skutek trudności finansowych Studium (cofnięcie dotacji państwowych) i tarć wewnętrznych R. w r. 1928 ustąpił z Katedry i dyrekcji Studium i przeszedł na emeryturę.

R. pozostał nadal działaczem społecznym. Był inicjatorem i przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Budowy Wąskotorowej Kolei Siemiatycze–Ciechanowiec–Szepietowo–Wysokie Mazowieckie o długości ok. 78 km. Kolej ta miała zaktywizować gospodarczo tereny przy niej leżące. W dn. 25 IV 1929 na zamku królewskim w Warszawie, w obecności prezydenta RP Ignacego Mościckiego, przedstawił plan kompleksowego zagospodarowania i zmeliorowania terenów w 11 powiatach na wschód od Warszawy o pow. ok. 1 mln. ha. Referat ten, pt. Melioracje terenów na wschód od Warszawy w związku z aprowizacją i higieną stolicy opublikował w „Rolnictwie” (T. 3: 1929). Akcję melioracyjną rozpoczął kilka lat wcześniej, propagując melioracje w sąsiedztwie swego majątku. Organizował spółki wodno-melioracyjne. W wyniku tej działalności wiele wsi zostało zmeliorowanych. Ogłosił na ten temat prace: O potrzebach melioracji w Polsce [b. m. r. w.], Program prac melioracyjnych w Polsce w najbliższych latach (W. 1927). Kryzys gospodarczy w r. 1930 uniemożliwił dalszą działalność. Ostatnią wielką akcją R-ego była walka z kartelem cukrowniczym o zezwolenie na budowę cukrowni w Szepietowie, rozpoczęta w r. 1936. Uzyskał kontyngenty na wyrób cukru oraz odpowiednie kredyty i fundusze, lecz wybuch r. 1939 wojny uniemożliwił realizacje tego przedsięwzięcia. R. był prezesem Wydziału Rolniczo-Melioracyjnego Centralnego Tow. Rolniczego oraz prezesem Rady Okręgowej Tow. Rolniczych woj. białostockiego, członkiem Polskiego Tow. Ekonomicznego. W czasie wojny został R. 6 I 1940 aresztowany przez radzieckie organa bezpieczeństwa i przebywał w więzieniu w Białymstoku. Zmarł prawdopodobnie w r. 1941 w Mińsku.

R. był dwukrotnie żonaty: z Wandą z Szembeków i następnie z Haliną z Kierznowskich; pierwsze małżeństwo było bezdzietne, z drugiego miał troje dzieci: Marię (1922 – ok. 1941), Teresę (ur. 1923), zamężną Jenike, i Kazimierza (ur. 1925).

Estreicher w. XIX; Bibliografia zawartości czasopisma, „Roczniki Nauk Roln.” 1903–55, Kr. 1956; Swederski W., Bibliografia doświadczalnictwa polskiego, W.–Lw. 1927; Enc. Powsz. (PWN), IV; W. Enc. Powsz. (PWN); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Żabko-Potopowicz A., Pionierzy postępu w rolnictwie polskim, W. 1977 s. 165–7; – XXV lat Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie (1953–1978) w 60-lecie niepodległości Polski, Kr. 1980 s. 14, 20; Dzieje studiów rolniczych, w Krakowie 1890–1962, Kr. 1965 s. 20, 22, 25–6, 28, 112, 163–4, 324 (bibliogr.) s. 411–12 (bibliogr.); Fierich J., Studium Rolnicze, Wydział Rolniczy UJ, Kr. 1934; Godlewski E., Najnowsze odkrycia polskiej wiedzy rolniczej, w: Polska w kulturze powszechnej, Kr. 1918 Cz. 2; Haupt B., Gleby Mydlnik, Kr. 1913 s. III–IV; Księga Pamiątkowa ku uczczeniu 350 rocznicy założenia i 10 wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Wil. 1929 II; Księga Pamiątkowa na 75-lecie „Gazety Rolniczej” 1861–1935, W. 1938 I 297, II 564 (fot.); Lityński T., Jurkowska H., Kosiek Z., Studia rolnicze w Krakowie (1890–1964) w 600-lecie UJ, W. 1965 s. 10–11, 49, 155 (fot.), 156, 210, 212; Mowszowicz J., Botanika i botanicy w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w l. 1919–1939, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S.B, W. 1966 z. 12; s. 116; Rostworowski S., Mydlniki, W. 1914; Strutyńska M., Prof. dr Kazimierz Rogoyski (1870 – ok. 1941), „Zesz. Nauk. AR w Kr.”, S. Historia Rolnictwa, 1979 z. 4 (150) s. 179–82; Strzemski M., Organizacja i skład personalny PINGW w Puławach (1917–1950), „Pamiętnik Puławski” 1965, zeszyt jubileuszowy „Puławy 1862–1962”; Studia rolnicze w Krakowie w XXX-lecie Polski Ludowej, W. 1975 s. 24; Surzycki S., Rozwój wiedzy rolniczej w Polsce, Kr. 1928; – Koszutski S., Walka młodzieży polskiej o wielkie ideały, W. 1928; Staniewicz W., Wspomnienie o Wydziale Rolniczym Uniw. Stefana Batorego w Wilnie, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol. S.B, W. 1966 z. 11 s. 115–27; – „Gaz. Roln.” R. 75: 1935 nr 14 s. 428 (fot.); – Arch. Akad. Roln. w Kr.: Włodek J., Prof. Kazimierz Rogoyski, jego życie i praca dla rolnictwa polskiego, Skierniewice 1976 (mszp.); Arch. UJ: sygn. S II 619; – Informacje córki, Teresy Jenike.

Maria Strutyńska