Szaniawski Klemens Karol (1925–1990), logik, filozof, socjolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, działacz opozycji demokratycznej.
Ur. 3 III w Warszawie, był wnukiem Klemensa (zob.). Ojcem S-ego był Władysław Mateusz Junosza-Szaniawski, pseud. Aramis (1875–1943), dziennikarz, felietonista „Kuriera Warszawskiego”, humorysta, autor sztuki „A conto”, (niewyd., wystawiona w r. 1908 w teatrze warszawskim, a w r.n. – wileńskim), kilku obrazków scenicznych („Miłość strażaka”, W. 1928, „Portret”, W. 1928, „Ogień swatem”, W. 1934) oraz scenek humorystycznych publikowanych w „Posłańcu Warszawskim” i „Musze”. W czasie okupacji niemieckiej aresztowany nocą z 10 na 11 XI 1942, został uwięziony na Pawiaku i rozstrzelany 12 II 1943 w Lasach Chojnowskich koło Stefanowa; w r. 1947 ekshumowany ze zbiorowej mogiły, został pochowany na cmentarzu w Palmirach koło Warszawy. Matka S-ego, Stanisława z domu Reszka, w czasie okupacji niemieckiej ocaliła kilkoro dzieci żydowskich, za co została w r. 1980 wyróżniona Medalem «Sprawiedliwy wśród narodów świata» i upamiętniona drzewkiem w Inst. Yad Vashem w Jerozolimie.
Od r. 1936 uczył się S. w Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie; podczas okupacji niemieckiej kontynuował naukę na tajnych kompletach i w r. 1942 zdał maturę. T.r. podjął studia filozoficzne i matematyczne na tajnym Uniw. Warsz.; słuchał wykładów i uczęszczał na seminaria m.in. Tadeusza Kotarbińskiego, Marii Ossowskiej i Władysława Tatarkiewicza. Podczas powstania warszawskiego 1944 r., po krótkich walkach w szeregach AK w rejonie Fortu Czerniakowskiego, został przez Niemców wywieziony do obozu przejściowego w Pruszkowie; przeniesiony 4 IX 1944 do obozu koncentracyjnego w Auschwitz (nr 195095), został 17 IX t.r. osadzony w obozie koncentracyjnym w Mauthausen (nr 10301). Po wyzwoleniu 5 V 1945 przez armię amerykańską leczył się w szpitalu, a w czerwcu t.r. wrócił do kraju.
Od 1 IX 1945 kontynuował S. studia na Uniw. Łódz., pracując tam równocześnie jako asystent w Katedrze Nauki o Moralności u Ossowskiej. Zajął się problematyką etyczną i w r. 1947 uzyskał magisterium na podstawie napisanej pod kierunkiem Ossowskiej pracy Morał bajki dydaktycznej La Fontaine’a, opublikowanej w skrócie pt. Morał bajki dydaktycznej. Studium z La Fontaine’a („Przegl. Filoz.” 1949 nr 3–4). Wraz z całą Katedrą został przeniesiony w r. 1948 na Uniw. Warsz. i tam w r. 1950 doktoryzował się na podstawie rozprawy Analiza pojęcia honoru na tle grup rycerskich Europy średniowiecznej, której promotorem była także Ossowska. Praca ta, a także następna, poświęcona strukturze poglądów etycznych Hugona Kołłątaja, nie zostały już opublikowane. Gdy w r. 1952 zlikwidowano ze względów ideologicznych Katedrę Nauki o Moralności, S., nie widząc możliwości swobodnego uprawiania etyki, przeniósł się do Katedry Logiki, kierowanej przez Kotarbińskiego i zajął się metodologią procedur indukcyjnych. W r. 1956 był prelegentem na zebraniach warszawskiego Klubu «Krzywego Koła». W l. 1957–8 przebywał jako stypendysta na uniw. w Cambridge, gdzie współpracował z Richardem B. Braithwaitem i Jerzym Spławą-Neymanem. Od 2. poł. l. pięćdziesiątych prowadził na Uniw. Warsz. przez blisko dwadzieścia lat wykłady ze statystyki dla socjologów, a od 1. poł. l. sześćdziesiątych przez prawie trzydzieści lat seminaria poświęcone zastosowaniom matematyki w socjologii. Dn. 23 V 1961 habilitował się na Wydz. Filozoficznym na podstawie pracy U podstaw indukcji statystycznej. Od r. 1964 kierował Katedrą Metod Badawczych w Socjologii.
S. zajmował się logiką wnioskowań indukcyjnych, a zwłaszcza wnioskowaniem statystycznym. Opowiadał się za teorią nowoczesną, reprezentowaną przez Spławę-Neymana i Abrahama Walda. Uważał, że procedury statystyczne, tradycyjnie zwane wnioskowaniami, nie są żadnym wnioskowaniem, ani rozumowaniem, a jedynie metodami podejmowania decyzji na podstawie dodatkowej, zawodnej informacji, którą dostarcza wynik eksperymentu statystycznego, np. badanie losowej próby. Informacja ta ma charakter probabilistyczny, gdyż rozkład prawdopodobieństwa możliwych wyników zależy od tego, jaki jest prawdziwy stan rzeczy (np. która hipoteza jest właściwa). Taki sam wynik badania można otrzymać, choć z innym prawdopodobieństwem, gdy prawdziwe są różne hipotezy. Wybór reguły wnioskowania statystycznego powinien zależeć nie tylko od wyników eksperymentów, ale także od oceny konsekwencji podjęcia błędnej decyzji. Przyjęcie hipotezy jest pewną decyzją, wyborem spośród alternatywnych działań. Analiza podstaw wnioskowań indukcyjnych doprowadziła S-ego do teorii decyzji, gdyż uzasadnienia racjonalności procedur indukcyjnych sprowadzają się do uzasadnienia racjonalności podejmowania decyzji w warunkach niepewności. S. wykazał, że w takich warunkach żadne kryterium podejmowania decyzji nie spełnia wszystkich postulatów racjonalności. Posługiwanie się określonym kryterium jest wyborem pewnej, ograniczonej koncepcji racjonalności, charakteryzowanej przez ten zestaw postulatów, który dane kryterium spełnia. S. opracował kryterium podejmowania decyzji w warunkach niepewności, nazywane kryterium â (obecnie znane jako kryterium Szaniawskiego); eliminuje ono pewne wady kryteriów Laplace’a i Walda. Najważniejszym dokonaniem S-ego było określenie informacji pragmatycznej i sposobu jej oceny – wartości pragmatycznej informacji. Uważał on, że w pragmatycznej koncepcji informacji wartościowanie informacji jest zrelatywizowane do użyteczności tej informacji dla rozwiązania problemu decyzji. Redukcja niepewności na temat wystąpienia czynników zewnętrznych (nazywa się je stanami rzeczy), od których zależą konsekwencje działań i na które decydent nie ma wpływu, umożliwia dokonanie lepszego wyboru działania. S. określał informację jako rozstrzygnięcie pytania na temat zbioru stanów rzeczy. Wykorzystanie informacji dla podjęcia decyzji opisuje się przy pomocy funkcji decyzji, która przyporządkowuje każdej odpowiedzi jedno z możliwych działań. Wartość pragmatyczna informacji jest określona przez porównanie funkcji decyzji, a więc działań polegających na wykorzystaniu informacji, z działaniami dostępnymi bez posiadania tej informacji. Porównanie to umożliwiają kryteria podejmowania decyzji. Pojęcie wartości pragmatycznej informacji jest zrelatywizowane do problemu decyzji i do zastosowanego kryterium podejmowania decyzji. Wartością pragmatyczną informacji ze względu na określony problem decyzji, w sensie ustalonego kryterium, jest najwyższy koszt informacji przy którym optymalna funkcja decyzji jest nie gorsza (w sensie tego kryterium) od optymalnego działania, które nie wykorzystuje informacji.
Równocześnie wrócił S. w poł. l. sześćdziesiątych do problematyki etycznej, choć głównie w aspekcie logicznym. Przedmiotem badań uczynił problem podziału dóbr, zwłaszcza dóbr niepodzielnych i niejednorodnych. Zapewnienie równości w tym podziale wymagało zastosowania metod losowych. S. sformułował dwie probabilistyczne zasady równości: równych szans satysfakcji oraz równych szans wyboru, zbadał też ich własności. Zastosowany przez niego sposób analizowania zasad podziału dóbr jako metod podejmowania decyzji społecznej, polegający na badaniu ich własności i relacji między nimi, uwzględniający także zależność oceny podziału od indywidualnych preferencji jego uczestników, stał się z czasem dominującym sposobem badania i porównywania zasad sprawiedliwości dystrybutywnej. O ile początkowo obszarem zainteresowania S-ego w socjologii było stosowanie metod statystycznych, to później zajął się on teorią wyboru społecznego: problemami demokracji, sprawiedliwości i respektowania praw indywidualnych; stał się prekursorem tej dziedziny w Polsce. Problematyce etycznej, teorii decyzji, logice, socjologii i filozofii nauki poświęcił ogółem ponad sto prac, opublikowanych w czasopismach specjalistycznych polskich i zagranicznych.
S. był także redaktorem naukowym i autorem wstępów do tomów „Biblioteki Klasyków Filozofii”, m.in. „Systemu logiki dedukcyjnej i indukcyjnej” (W. 1962) Johna S. Milla. Wraz z Robertem Bartoszyńskim i Zdzisławem Pawlakiem ogłosił książkę Matematyczne przyczynki do rozwoju prakseologii (W. 1963). Przetłumaczył z języka angielskiego książkę Johana von Neumanna „Maszyna matematyczna i mózg ludzki” (W. 1963). Redagował prace zbiorowe, m.in. „Metody statystyczne w socjologii: wybrane zagadnienia” (W. 1968) i „Metody matematyczne w socjologii: zagadnienia wybrane” (W. 1971). Opatrywał wstępami prace filozoficzne, m.in. Bertranda Russella „Autobiografię: 1872–1914” (W. 1971). Trzykrotnie był wyróżniony nagrodami resortowymi II st. przez ministra oświaty i szkolnictwa wyższego (1966, 1971) oraz ministra nauki, szkolnictwa wyższego i techniki (1974).
W l. 1967–71 pełnił S. funkcję dziekana Wydz. Filozoficznego (od r. 1969 Wydz. Nauk Społecznych). W maju 1968 objął przewodnictwo komisji, powołanej dzięki jego zabiegom przez rektora Uniw. Warsz., która przyjmowała studentów relegowanych z uczelni. T.r. otrzymał tytuł profesora nadzwycz. W l. 1969–74 pełnił funkcję redaktora naczelnego czasopisma „Studia Logica”. Po reorganizacji Uniw. Warsz. w r. 1969 (likwidacja katedr i powołanie instytutów) pozostał pracownikiem Inst. Socjologii. W l. 1970–86, początkowo w Zakł. Prakseologii PAN, następnie w Inst. Filozofii i Socjologii PAN, prowadził pierwsze w Polsce seminarium na temat podejmowania decyzji i teorii gier; gromadząc osoby o różnych specjalnościach naukowych: matematyków, logików, ekonomistów, psychologów, socjologów, politologów itp., przyczyniło się ono w istotny sposób do wykształcenia środowiska uprawiającego tę dziedzinę. Swoim poglądom dawał również wyraz w publicystyce, m.in. w recenzji „Prób świadectwa” (W. 1971) Jana Strzeleckiego („Nowe Książki” 1972 nr 12). W r. 1972 przeszedł do Inst. Filozofii Uniw. Warsz., w którym objął kierownictwo Zakł. Logiki. W r. 1977 został mianowany profesorem zwycz. Dn. 19 III t.r. objął po Kotarbińskim funkcję przewodniczącego Zarządu Głównego Polskiego Tow. Filozoficznego.
S. należał do organizatorów niezależnego forum dyskusji politycznej, Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość; wziął udział w jego pierwszym spotkaniu 14 XI 1978 i wszedł do Zespołu Usługowego, przygotowującego następne zebrania i dyskusje. Przy jego udziale powstały kolejne raporty Konwersatorium, w których przedstawiano diagnozę sytuacji Polski i poszukiwano dróg wyjścia z narastającego kryzysu. Po zakazie przez władze dalszych spotkań był współautorem ankiety skierowanej do stu wybitnych specjalistów, która stała się podstawą wydanego przez niezależne wydawnictwo „NOWA” „Raportu o stanie Rzeczypospolitej i drogach wiodących do jej naprawy” (W. 1979). Podczas strajków na Wybrzeżu podpisał Apel 64 intelektualistów z 20 VIII 1980, popierający postulaty strajkowe i wzywający władze do podjęcia rozmów z robotnikami. Po zawarciu porozumień sierpniowych należał jako prezes Polskiego Tow. Filozoficznego do założycieli powstałego 16 IX t.r. Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych i do r. 1981 był jego przewodniczącym. Przewodniczył też powołanej przez Senat Uniw. Warsz. w październiku 1980 komisji do zbadania decyzji personalnych podjętych na uczelni w l. 1968–80, która 12 XI 1980 wydała oświadczenie potępiające czystkę polityczną z r. 1968. Od 20 XII 1980 wchodził w skład Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania, powołanego przez Krajową Komisję Porozumiewawczą NSZZ „Solidarność”. Był mediatorem w konfliktach między rządem a «Solidarnością», m.in. podczas konfliktu bydgoskiego w marcu 1981 (wspólnie ze Stefanem Bratkowskim) oraz strajku w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarnictwa w Warszawie w listopadzie t.r. Zintensyfikował w tym czasie działalność publicystyczną; występował w mediach i dyskusjach redakcyjnych, m.in. w redakcji tygodnika „Kultura” wziął udział w dyskusji na temat młodzieży („Kultura” 1980 nr 48), na łamach „Słowa Polskiego” (1981 nr 248) wypowiedział się o kondycji polskiej kultury, a na konferencji Inst. Badań Literackich PAN „Literatura źle obecna” (27–30 X 1981) wygłosił referat o „Moim wieku” Aleksandra Wata. Należał do inicjatorów odrodzenia w r. 1981 Tow. Naukowego Warszawskiego i objął w nim funkcję skarbnika. Dn. 12 IV t.r. został w Warszawie członkiem loży wolnomularskiej «Kopernik». Był sygnatariuszem oświadczenia z 7 VI dwudziestu czterech uczonych, twórców i publicystów w sprawie nasilających się ataków władz, zarzucających społeczeństwu nastroje antyradzieckie („Tyg. Solidarność” 1981 nr 11) oraz apelu trzydziestu pięciu intelektualistów i działaczy społecznych do społeczeństwa, władz i „Solidarności” z 24 IX, z wezwaniem do osłabienia napięcia w kraju („Życie Warszawy” 1981 nr 222). W l. 1981–4 przewodniczył Radzie Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN. Był współorganizatorem obradującego od 11 XII 1981 Kongresu Kultury Polskiej (miał wygłosić referat Naczelne idee kultury narodowej), który przerwało wprowadzenie stanu wojennego 13 XII t.r. W nocy z 12 na 13 XII został aresztowany i internowany w Białołęce, ale po interwencji Episkopatu zwolniono go po upływie doby.
W czasie stanu wojennego i w l. osiemdziesiątych włączył się S. w nielegalną działalność opozycyjną, m.in. uczestniczył w spotkaniach niezależnych intelektualistów, nazwanych potem seminariami im. Bohdana Gotowskiego. Od r. 1982 przewodniczył tajnemu Społecznemu Komitetowi Nauki, koordynującemu działania niezależnych struktur nauki, oświaty i kultury. Należał do Komitetu Kultury Niezależnej i Społecznej Rady Wydawnictw Niezależnych. Wygłaszał w całym kraju odczyty, a logikę wykładał w dominikańskim Kolegium Filozoficzno-Teologicznym w Krakowie. Jako kandydat społeczny został przez Senat Uniw. Warsz. wybrany w maju 1984 na rektora, ale stanowiska nie objął z powodu weta ministra nauki, szkolnictwa wyższego i techniki Janusza Górskiego. Był czynny w Duszpasterstwie Ludzi Pracy i brał udział w pracach ośrodka przy kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie. Zaprzyjaźnił się z ks. Jerzym Popiełuszką i po jego zamordowaniu napisał przedmowy do jego „Świata wolności i prawdy” (W. 1984), „Zapisków 1980–1984” (W. 1985) oraz „Kazań patriotycznych…” (W. 1988). Publikował szkice o polskich filozofach, m.in. o Tatarkiewiczu („Kult. i Społ.” 1980 nr 3–4), Kotarbińskim („Kwart. Pedagog.” 1981 nr 2) i Ossowskiej („Obecność. Leszkowi Kołakowskiemu w 60 rocznicę urodzin”, Londyn 1987). Popularyzował wiedzę filozoficzną jako autor obszernych haseł w encyklopediach specjalistycznych (m.in. „Logika formalna. Zarys encyklopedyczny”, W. 1987, „Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny”, W. 1987). Napisał przedmowę do wznowienia książki Kazimierza Ajdukiewicza „Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka” (W. 1983), wstęp do pracy Karla Poppera „Urok Platona” (W. 1987) oraz posłowie do jego książki „Wysoka fala proroctw: Hegel, Marks i następstwa” (W. 1987); obie też zredagował. Zorganizował dwie konferencje międzynarodowe: The Lvov-Warsaw-School and the Vienna Circle (Jabłonna 1986) i Praxiologies and Philosophy of Economies (Warszawa 1988). Był członkiem komitetów redakcyjnych czasopism zagranicznych: „Synthese”, „Erkenntnis”, „Philosophy of Science” i „Theory and Decision”. Z okazji jego sześćdziesiątych urodzin „Studia Filozoficzne” wydały w r. 1985 specjalny numer (8–9) ze zbiorem ofiarowanych mu prac.
W r. 1985 był S. współautorem, przygotowanego na zamówienie Lecha Wałęsy, opracowania Raport: Polska 5 lat po Sierpniu. Wraz z Wałęsą, Tadeuszem Mazowieckim, Bronisławem Geremkiem, Jerzym Turowiczem i Stanisławem Stommą wystosował 10 X 1986 apel do rządu USA o zniesienie sankcji gospodarczych wobec Polski. Wraz z Geremkiem, Januszem Onyszkiewiczem i Magdaleną Sokołowską został w kwietniu 1987 oskarżony przez rzecznika rządu Jerzego Urbana o współpracę z wywiadem USA; wytoczony Urbanowi proces o zniesławienie zakończył się w r. 1989 ugodą. Na zaproszenie Wałęsy należał S. do grona osób, które z okazji pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski wydały 31 V 1987 oświadczenie zawierające główne cele opozycji; stało się ono podstawą programu powstałego w grudniu 1988 Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”; S. od początku był członkiem Komitetu i przewodniczył Komisji Stowarzyszeń i Organizacji Społecznych. Jako członek grupy negocjacyjnej opozycji uczestniczył w pracach przygotowawczych do obrad Okrągłego Stołu i wziął udział w jego sesji inauguracyjnej 6 II 1989. Wkrótce potem, po reaktywowaniu Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych, objął ponownie jego przewodnictwo. Otrzymawszy po wielu latach odmowy paszport, wyjechał do Wilson Center w Waszyngtonie, gdzie pracował nad problemami filozofii nauki z informacyjno-teoretycznego punktu widzenia; do kraju wrócił jesienią t.r. Był członkiem Pen Clubu, a w Stow. Autorów «ZAIKS» przewodniczył Sekcji Autorów Dzieł Naukowych. Złożony chorobą nowotworową, zmarł 5 III 1990 w Warszawie; został pochowany 8 III na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1972), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973) i Medalem KEN. Pośmiertnie (w r. 2007) przyznano mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
S. był dwukrotnie żonaty. W r. 1949 ożenił się z Elżbietą Landsberg (1925–1969), 2.v. Klinger, dziennikarką, współpracowniczką łódzkiego oddziału „Dziennika Ludowego” i „Głosu Ludu”, od r. 1951 zatrudnioną w Warszawie w Związku Literatów Polskich, a od r. 1952 w redakcji polskiej literatury współczesnej Państw. Inst. Wydawniczego; małżeństwo zakończyło się rozwodem w r. 1954. Powtórnie ożenił się z Anną Marią Nadybską z Szarniewiczów, pracującą w wydawnictwach warszawskich jako redaktor. Z pierwszego małżeństwa miał syna Andrzeja, lekarza chirurga, z drugiego – córkę Joannę, zamężną Derda, polonistkę, redaktor naczelną pisma „Wróżka”.
Pamięci S-ego poświęcono specjalne numery „Prakseologii” (1992 nr 3–4) i „Ruchu Filozoficznego” (1992 nr 3–4). Ukazały się zbiory jego prac: O nauce, rozumowaniu i wartościach (Oprac. J. Woleński, W. 1994) i On Science Inference and Decision Making. Selected Essays in the Philosophy of Science (Red. A. Chmielewski, J. Woleński, Dordrecht 1998) oraz dedykowane mu książki: Grzegorza Lissowskiego „Prawa indywidualne a wybór społeczny” (W. 1992) i „Zasady sprawiedliwego podziału dóbr” (W. 2008), a także Tadeusza Tyszki i Tomasza Zaleśkiewicza „Racjonalność decyzji. Pewność i ryzyko” (W. 2001) i Kazimierza Albina Kłosińskiego „Strategia sukcesu (carpe diem)” (L. 2007). W dziesiątą rocznicę śmierci S-ego odbyła się 13 III 2000 w Warszawie sesja naukowa „Między mądrością a nauką”, zorganizowana przez Inst. Filozofii Uniw. Warsz., Tow. Naukowe Warszawskie i Polskie Tow. Filozoficzne; materiały z niej opublikowano w „Filozofii Nauki” (2001 nr 1). Tow. Popierania i Krzewienia Nauk wraz z Fundacją Stefana Batorego organizują od l. dziewięćdziesiątych coroczny konkurs imienia S-ego na najwybitniejsze prace doktorskie z zakresu nauk społecznych i humanistycznych.
Bibliografia prac Klemensa Szaniawskiego, „Ruch Filoz.” T. 49: 1992 nr 3–4 s. 263–7; Enc. Warszawy (1994), (fot.); Encyklopedia socjologii. Suplement, W. 2005; Hass, Wolnomularze; Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych 1959–1961, W. 1962 s. 79; Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny 1984, W. 1984; toż za r. 1989, W. 1989; Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89, W. 2000–2 I–II (fot.); Słown. pol. tow. nauk., (wyd. nowe) I 220; – Bartoszewski W., Lewinówna Z., „… ten jest z ojczyzny mojej”. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, Kr. 1969 (dot. matki); – Fik M., Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1981, Londyn 1989; Hass L., Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, W. 1996; Hołówka J., Klemens Szaniawski on Practical Knowledge and Choise, w: Philosophy of Social Choice, Red. P. Płoszajski, W. 1990 s. 95–109; Jedynak A., Klemens Szaniawski – osoba i dzieło, „Filoz. Nauki” 2001 nr 1 s. 123–7; Kuc M., Analiza zasad sprawiedliwości Klemensa Szaniawskiego, „Studia Socjol.” 2000 nr 1–2 s. 167–95; Lissowski G., Klasyfikacja informacji pragmatycznej, w: Analiza pojęcia informacji, Red. J. J. Jadacki, W. 2003 s. 95–6; tenże, Klemens Szaniawski, w: Socjologia na Uniwersytecie Warszawskim. Fragmenty historii, Red. A. Sułek, W. 2007 s. 477–89; tenże, Probabilistyczne zasady równości Klemensa Szaniawskiego, „Decyzje” 2006 nr 6 s. 5–32; Lissowski G., Tyszka T., Klemens Szaniawski: Nauka, wnioskowanie i wartości z perspektywy teorii decyzji, „Decyzje” 2006 nr 5 s. 87–95; Polskie Towarzystwo Filozoficzne czyli z dziejów filozofii jako nauki instytucjonalnej, Red. B. Markiewicz, R. Jadaczka, W. 1999 s. 297–300; Siemianowski A., Klemens Szaniawski (1925–1990), „Ruch Filoz.” 1992 nr 3–4 s. 227–32; Solidarność podziemna 1981–1989, Red. A. Friszke, W. 2006; „Twórczość obca nam klasowo”. Aparat represji wobec środowiska literackiego 1956–1990, Red. A. Chojnowski, S. Ligarski, W. 2009; Więcławski W., Miejsce Klemensa Szaniawskiego w socjologii polskiej, „Ruch Filoz.” 1992 nr 3–4 s. 233–6; – Blegvad M., Wspomnienie o Klemensie Szaniawskim, „Ruch Filoz.” 1992 nr 3–4 s. 257–60; Pelc J., Wspomnienie o Klemensie Szaniawskim – nasze wspólne lata szkolne i studenckie, tamże s. 237–55; Nałkowska Z., Dzienniki 1945–1954, W. 2000 s. 549 (dot. żony, Elżbiety); Przełęcki M., W pierwszą rocznicę, „Ruch Filoz.” 1992 nr 3–4 s. 261–2; Spętana Akademia. Polska Akademia Nauk w dokumentach władz PRL. Materiały Służby Bezpieczeństwa (1967–1987), Oprac. P. Pleskot, T. P. Rutkowski, W. 2009 I; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R.54: 1991 s. 9–13, „Studia Logica” Vol. 49: 1990 nr 2 (J. Woleński), „Synthese” Vol. 85: 1991 nr 1 s. 184 (J. Woleński), „Trybuna” 1990 nr 20, „Tyg. Powsz.” 1990 nr 11 (A. Szczypiorski), nr 12 (E. Berberyusz), „Życie Warszawy” 1990 nr 57, 59, 60 (B. Stanosz), nr 61; – AP Muz. Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu: Numerowe wykazy transportów przybyłych do KL Auschwitz, Häftling-Personal-Karte z KL Mauthausen; USC w W.: Akt zgonu, nr II/408/1990; – Mater. Red. PSB: Ankieta Interpress; – Informacje żony, Anny Szaniawskiej z W.
Bibliogr. dot. Władysława Mateusza Junoszy-Szaniawskiego: Bibliogr. dramatu pol., II; – Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978; Lipski J. J., Warszawscy pustelnicy i bywalscy, W. 1973 I; Wereszczyńska A., „Ostatni Mohikanin drobnej szlachty” i „Niezrównany monografista Żydów”. Żywot Klemensa Junoszy-Szaniawskiego, L. 2008; – „Gaz. Pol.” 1900 nr 221, 233; – USC w W.: Akt ur., nr 2669/1877 (paraf. Świętego Krzyża).
Grzegorz Lissowski