Sopoćko Konstanty Maria (1903–1992), grafik. Ur. 5 XII w Warszawie, był synem Ryszarda, farmaceuty oraz majora WP, i Marii z Semkowskich.
S. uczył się w Gimnazjum im. T. Czackiego w Warszawie; w l. 1923–4 uczęszczał na Wydz. Architektury Politechn. Warsz. W r. 1924 pracował okresowo w Polskiej Kasie Oszczędności. W l. 1925–31 studiował w ASP, m.in. u Władysława Skoczylasa, Edmunda Bartłomiejczyka, Bonawentury Lenarta; dyplom uzyskał w r. 1934. Uprawiał różne techniki graficzne. Z okresu studiów pochodzą: litografie Obżarstwo i Pijaństwo (1927) z zamierzonego cyklu Siedem grzechów głównych, a także akwaforta Recepta oraz miedzioryty Osioł i Jacek, Wycinacz nagniotków (1928), które już zapowiadały szczególną umiejętność odtwarzania postaci i scen rodzajowych. Poczucie humoru w jego dziełach przybierało różne odcienie: niekiedy pogodnie i życzliwie żartował, czasem groteskowo ukazywał typowość lub niecodzienność postaci i sytuacji (Uliczka w Kazimierzu Dolnym, W oborze, Przekupka, Nosiwoda, Żyd z cielakiem, Kozodój, Ksiądz i diabeł) lub obrazował momenty, kiedy na wąskiej granicy spotyka się groteska z tragizmem (Pogrzebacze, Chronicy, Sierżant i śmierć). Uprawiał także ostrą satyrę polityczną wymierzoną przeciw niemieckiemu militaryzmowi (Parademarsch, Gloria militaris). W drzeworytach widać łatwość rysunku, zręczność kompozycyjną, dobre opanowanie warsztatu. Początkowo zaznaczały się w nich wpływy Bartłomiejczyka, np. komponowanie po diagonalnej (Bawoły, Fura, Uliczka 1932), wkrótce zaczął stosować bardziej syntetyczną formę graficzną, także geometryzującą (wymienione już Parademarsch, Gloria militaris, Ślepy poeta, Święty Franciszek, Uspokojenie burzy). W l. 1935–6 przygotowywał barwne drzeworyty do teki Grodno (ukazały się jedynie: Ulica Ciasna, Nazaretanki, Ulica Kurkowa, Absyda kościoła Bernardynów, Kościół seminaryjny).
S. uprawiał też różnorodne formy grafiki użytkowej. Jeszcze jako uczeń gimnazjalny projektował inseraty i reklamy, m.in. dla czekolady E. Wedla. Opracowywał godła firmowe (dla gumki «Myszka»), sygnety wydawnicze («Książnicy Atlas», 1927), plakaty. Swą artystyczną działalność chętnie wiązał z książką. Od r. 1925 współpracował z «Biblioteką Groszową», dla której projektował okładki („Siódme amen” Wiktora Gomulickiego, „Róża bez kolców” Zofii Urbanowskiej), a od r. 1927 z «Książnicą Atlas» i «Naszą Księgarnią». Dla tych wydawnictw ilustrował podręczniki szkolne, m.in. „Czytanki polskie na klasę pierwszą gimnazjum» (1927) Stanisława Tyńca i Józefa Gołąbka oraz tych autorów „Piękna nasza Polska cała. Czytanki polskie do V klasy szkoły podstawowej” (1933). Ilustrował książki dla młodzieży, m.in. Kornela Makuszyńskiego: „O dwóch takich co ukradli księżyc” (1928), „Przyjaciel wesołego diabła” (1930), „Wyprawa pod psem” (1936), „Awantura o Basię” (1937), oraz historyczne: Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego: „Wańko z Lisowa” (1928) czy „Pod obcą banderą” (1928). Współpracował także z tygodnikami dla dzieci i młodzieży: „Płomyczkiem”, „Płomykiem” i „Iskierkami”. W r. 1930 wyciął w drzeworycie tekst i ilustracje do własnego wiersza Ala w krainie czarów. Ważny dział twórczości stanowiły ekslibrisy cieszące się dużym uznaniem. W r. 1938 ukazał się album Osiem ekslibrisów odbitych z oryginalnych klocków gruszy sztorcowej Konstantego Marii Sopoćki z tekstem Edwarda Chwalewika, nakładem Grona Miłośników Ekslibrisu (GME) w Warszawie.
S. brał aktywny udział w życiu artystycznym. Od r. 1934 był członkiem «Bloku», Związku Artystów Plastyków (ZAP) i współzałożycielem jego organu „Plastyka”, od r. 1935 należał do Stow. Artystów Grafików «Ryt» i Koła Grafików Reklamowych (KAGR). Uczestniczył w wystawach zbiorowych «Rytu», KAGR-u, I i II Międzynarodowej Wystawie Drzeworytu Współczesnego w Warszawie (1933 i 1936), w wystawie «Drzewo – Drewno – Drzeworyt» (Warszawa 1938), Exposition Internationale de Gravures (Marsylia 1934); jego prace były pokazywane w wystawach objazdowych sztuki polskiej w l. 1935–6. W r. 1932 miał wystawę indywidualną w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP), otrzymał wówczas zaszczytne wyróżnienie Zachęty. Dostał też inne nagrody i wyróżnienia: w r. 1933 – I nagrodę na The International Bookplate Exhibition w Los Angeles, w r. 1934 – na podobnej imprezie Honorable Mention, t.r. – II i IV nagrodę w konkursie KAGR na godło Stow. Kupców Polskich, w r. 1937 – medal srebrny na wystawie «Sztuka i Technika» w Paryżu. Odbył podróże do Danii, Czechosłowacji, Austrii, Węgier, Włoch, Francji i Niemiec.
W l. okupacji S. mieszkał we Włochach, a później w Komorowie pod Warszawą, w domu swego szwagra Henryka Franczaka. Był zatrudniony jako pracownik fizyczny w jego fabryczce papy i izolacyjnych materiałów budowlanych przy ul. Podchorążych w Warszawie, należał do działającego tutaj oddziału Armii Krajowej (AK) i przede wszystkim zajmował się podrabianiem dokumentów: kennkart i różnych zaświadczeń. W tym czasie pracę artystyczną prowadził w ograniczonym zakresie. W drzeworycie wykonał kilkanaście ekslibrisów, głównie dla członków konspiracyjnego Grona Miłośników Ekslibrisu i Grafiki, do którego należał. Ukazała się wtedy teka 6 ekslibrisów odbitych z oryginalnych klocków Konstantego Marii Sopoćki (wyd. Tadeusz Leszner, 1943). Wraz z Tadeuszem Gronowskim i Eugenią Różańską-Żuławską ilustrował „Elementarz dla szkół wiejskich i miejskich” wydany przez oficynę «Trzaska, Evert i Michalski». W l. 1940–2 grafiki S-i były eksponowane na wystawach sztuki polskiej w Londynie, Manchesterze, Brighton, Ottawie. W październiku 1944, po powstaniu warszawskim, został wywieziony na osiedlenie do wsi Zub-Suche pod Zakopanem.
Po zakończeniu wojny S. zgłosił się do WP. Został przydzielony do Centralnego Domu Żołnierza (CDŻ) w Warszawie; tutaj zorganizował scenę teatralną, projektował dla niej scenografię i plakaty. Po przekształceniu CDŻ w Dom Wojska Polskiego (DWP), a sceny teatralnej w Muzyczny Teatr DWP, został kierownikiem Pracowni Malarskiej i Graficznej. Wspólnie z ppłk. Teodorem Ratkowskim napisał (pod pseud. Konstanty Teodor Ratoćko) komedię Mieszkanie nr 5; przerobiona na skecz przez Jerzego Jurandota, była grana pt. Tragedia warszawska w teatrze «Syrena» w Łodzi, a później w Warszawie w przedstawieniu „Wgląd w rząd”. Z końcem r. 1947 w randze kapitana przeszedł S. do rezerwy. W r. 1950 został powołany na wykładowcę w Katedrze Grafiki Stosowanej ASP w Warszawie; po dwóch latach zrezygnował z tej pracy. Powrócił do współpracy z «Naszą Księgarnią», był kierownikiem artystycznym „Płomyczka” (1949–55). Wydał tutaj Moje zwierzątka (1950). Ilustrował książki dla dzieci i młodzieży, m.in. Jana Grabowskiego: „Puch kot nad koty” (1958), „Puc, Bursztyn i goście” (1971), Kamila Giżyckiego: „Nil rzeka wielkiej przygody” (1963), „W pogoni za mwe” (1966), „W puszczach i sawannach Kamerunu” (1970). Współpracował także z «Czytelnikiem» i z Państwowymi Zakładami Wydawnictw Szkolnych (PZWS), projektując okładki i ilustrując podręczniki szkolne (m.in. Mariana Falskiego, „Ćwiczenia elementarne”, 1949). Opracował nową wersję ilustracji do „O dwóch takich co ukradli księżyc” («Iskry», 1954), a w Wydawnictwie Literackim wyszły z jego ilustracjami „Bezgrzeszne lata” Makuszyńskiego (1959). Prace S-i ukazywały się także w wydawnictwach «Ruch» i «Iskry». Dla Stow. Bibliotekarzy Polskich opracował portretowe winiety do książki Haliny Przewoskiej „Parnas polski we wspomnieniu i anegdocie” (1969). W l. 1957–82 był kierownikiem graficznym wydawnictwa Min. Obrony Narodowej (MON), projektował okładki oraz ilustracje do książek. W r. 1983 przeszedł na emeryturę, pozostając konsultantem Rady Graficznej wydawnictwa MON. Ilustracje do książek i czasopism oraz ozdobniki projektował S. w rysunkach tuszem, piórkiem i pędzelkiem, także je lawował, czasem używając koloru, lub w całości malował je temperą.
Nadal uprawiał S. grafikę. W r. 1948 jako bibliofilski druk Grona Miłośników Książki w Warszawie ukazała się „Kanzona Dyla Sowizdrzała” Adolfa Nowaczyńskiego z układem graficznym i z dwubarwnymi drzeworytami S-i, które są znakomitym przykładem umiejętności dostosowania rysunku i kompozycji do ilustrowanego tekstu. W r. 1950 została wydana jego Teka partyzancka (W.). W r. 1951 na zamówienie Biura Historycznego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej opracował tekę Feliks Dzierżyński w rysunkach. Drzeworytów S-i, jako rycin samoistnych, powstawało w tym czasie niewiele: Budowa Trasy W-Z (1949), Mój przyjaciel pszczelarz (1956). S. nadal znaczną uwagę poświęcał ekslibrisom. Odznaczały się one trafnym, nieraz dowcipnym doborem atrybutów, zręczną kompozycją, często doskonałym skrótem rysunkowym oraz dobrym warsztatem drzeworytniczym. W związku z pobytem w Nieborowie oprócz znaków własnościowych opracował druczek bibliofilski Dwa ekslibirisy nieborowskie (Nieborów 1962). W r. 1964, z okazji X Międzynarodowego Kongresu Ekslibrisu w Krakowie, GME w Warszawie wydało tekę 10 drzeworytowych znaków bibliotecznych Konstantego Marii Sopoćki (z przedmową Lesznera), a w r. 1977 okazały album Ekslibrisy Konstantego Marii Sopoćki (ze wstępem Andrzeja Ryszkiewicza) wytłoczono w Doświadczalnej Oficynie Graficznej Pracowni Sztuk Plastycznych w Warszawie. Z upływem lat, artysta coraz częściej zastępował twardy klocek gruszy, czy bukszpanu, płytką linoleum łatwiejszą przy wycinaniu ryciny. W tej technice powstawały przede wszystkim ilustracje i ozdobniki do książek i druków bibliofilskich. W graficznym opracowaniu S-i wydana została na XV-lecie Państwowego Inst. Wydawniczego „Książeczka o książeczce” (W. 1961). W jego układzie graficznym i z jego ilustracjami oraz ozdobnikami ukazały się bajki Adama Mickiewicza: „To lubię” (W. 1968), „Golono, strzyżono” (z 12 linorytami kolorowanymi ręcznie, W. 1969), „Koza, kózka i wilk” z tekstem i ilustracjami wyciętymi w linoleum (W. 1971), a także Gottlieba Langnera „Pamiętnik dorożkarza warszawskiego 1832–1857” (1975). W czasie pobytu artysty w Londynie, Oficyna Stanisława Gliwy wydała „Komunę Paryską” Władysława Broniewskiego z drzeworytami S-i (Londyn 1975).
Z zainteresowań S-i dawnymi pojazdami wyrosły wydawnictwa: album Stylowe zaprzęgi (W. 1977) z ilustracjami w światłodruku, druk bibliofilski Pojazdy dawnej Warszawy (Tor. 1977), teka Zaprzęgi (1982). Pod koniec życia, kiedy artyście trudniej było wypowiadać się «narządkami» pracy graficznej, zajął się pisarstwem. Ukazały się wówczas Wspomnienia i konfrontacje typografika (Tor. 1979). Sporządził także wzorowany na średniowiecznych kodeksach iluminowanych Katalog szczegółowy zawierający, obok ekslibrisów, skreślone z dużym talentem narracyjnym wspomnienia o osobach, dla których wykonał artysta znaki własnościowe. Wybrane z «Katalogu szczegółowego» ekslibrisy Konstantego Marii Sopoćki (ze wstępem Franciszka Stępniowskiego, wyd. 2 uzup., W. 1987) opublikowało Wydawnictwo MON, a całość Stow. Księgarzy Polskich pt. Rylcem i piórem. Ekslibrisowe wspomnienia (z przedmową Andrzeja Ryszkiewicza, W. 1986). Do dorobku literackiego S-i należą także: ozdobiona drzeworytami autobiograficzna opowieść Jadwiga w tle. Szkicownik pisany przez plastyka (W. 1989) oraz Fraszki straszne i rubaszne. Ilustrował i tekstem opatrzył Konstanty Maria Sopoćko (mszp. z rysunkami w 1 egz., 1980, w posiadaniu syna S-i). Po wojnie S. odbył podróże do Bułgarii, Rumunii, ZSRR, Turcji, Grecji, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Libanu, Syrii, Holandii, Anglii i Szwecji.
S. brał udział w wystawach zbiorowych grafiki polskiej w l. 1947–60 w Pradze, Brukseli, Genewie, Hadze, Rotterdamie, Wiedniu, Mediolanie, Rzymie, Florencji oraz Pekinie; uczestniczył w I i II Biennale Grafiki w Krakowie (1960, 1964), w Międzynarodowym Kongresie Ekslibrisu w Lipsku (1960, 1961), w Wystawie Polskiego Ekslibrisu w Londynie, Wenecji, Budapeszcie – w l. 1965–7. Indywidualne wystawy S-i odbyły się w r. 1947 w DWP w Warszawie (prace z l. 1939–46), w r. 1969 w TZSP (wystawa retrospektywna), w r. 1978 wystawa objazdowa w Sofii, Budapeszcie, Londynie i Sztokholmie, w r. 1987 w Bibliotece Narodowej w Warszawie («Książka i rycina», grafika książkowa S-i z l. 1924–87). Otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in.: w r. 1951 Nagrodę Państwową II st., III nagrodę za Tekę partyzancką na I Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki oraz nagrodę honorową na I Ogólnopolskiej Wystawie Książki i Ilustracji w Warszawie; w r. 1954 wygrał konkurs, obok Tadeusza Trepkowskiego, na plakat V Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w 1955 w Warszawie, w r. 1960 I nagrodę za projekt herbu dla Żyrardowa, w r. 1962 Hors Concours za najlepiej wydaną książkę w r. 1961 („Książeczka o książeczce”) oraz wyróżnienie ministra Kultury i Sztuki na wystawie «Książka i ilustracja w XV-lecie PRL», w r. 1963 – dyplom honorowy na I Międzynarodowym Biennale Ekslibrisu Współczesnego w Malborku, w r. 1975 – nagrodę specjalną za całokształt twórczości w zakresie ekslibrisu na VII Międzynarodowym Biennale Ekslibrisu Współczesnego w Malborku. S. zmarł 24 III 1992 w Komorowie pod Warszawą; pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
S. pod koniec studiów zawarł związek małżeński z Marią z Wąsowiczów (1896–1987), malarką, graficzką, po rozwodzie z nią ożenił się (ślub 31 X 1938 w kościele ewangelickim w Wilnie) z Jadwigą z Fronczaków (1901–1999). Z pierwszego małżeństwa miał syna Krzysztofa, który w wieku 8 lat zginął podczas powstania warszawskiego, z drugiego – syna Piotra (ur. 23 V 1943), prawnika i dziennikarza radiowego.
W r. 1979 przekazał S. do Działu Zbiorów Ikonograficznych B. Narod. ponad 1 200 rysunków (głównie projektów ilustracji i okładek), grafikę, ekslibrisy, plakaty oraz ponad 50 fotografii z różnych lat życia i z różnymi osobami. Prawdopodobnie w tym samym czasie ofiarował klocki drzeworytnicze do Muzeum ASP w Warszawie. Prace artysty znajdują się również w zbiorach B. Jag., B. Ossol., B. Uniw. Warsz., Centralnej B. Wojskowej w Warszawie, Muz. Narod. w Warszawie, Krakowie i Wrocławiu oraz w Muz. Okręgowym w Toruniu, plakaty w Muz. Plakatu w Wilanowie. Grafika, rękopisy wraz z Katalogiem szczegółowym są w posiadaniu syna S-i – Piotra, w Komorowie pod Warszawą.
Fot. w B. Narod.; – Klemensiewicz Z., Bibliografia ekslibrisu polskiego, Wr. 1952; Pol. Bibliogr. Sztuki, II; Wydawnictwa bibliofilskie za lata 1945–1970, W. 1971; Enc. Wiedzy o Książce; Artyści plastycy okręgu warsz. ZPAP; Kto jest kim w Polsce 1984, W. 1984; Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży, W. 1979; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler (M. Wallis-Walfisz); Vollmer, Künstler Lexikon (A. Ryszkiewicz); Who’s Who in Central and East Europe. 1935/36, Ed. S. Taylor, Zurich 1937; Ameisenowa Z., Rzut oka na współczesną grafikę polską. Katalog wystawy współczesnej grafiki polskiej, B. Jag., Kr. 1939; Grafika polska 1900–1939. Ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie [katalog], wstęp i oprac. M. Nowakowska, W. 1991; Grońska M., Pięć wieków ekslibrisu polskiego, W. 1973; Grońska M., Zabrzeska-Pilipajć A., Plakat chopinowski, W. 1999; Konstanty Maria Sopoćko, Książka i rycina 1924–1987. Wystawa grafiki książkowej. Katalog oprac. J. Brańska, W. 1987; I-er Congres International Ex-Libris 1962 – Paris. Le Cercle des Amateurs de l’Ex Libris a Varsovie…, W. 1962; Sawicka S. M., Grafika polska. Przewodnik po wystawie retrospektywnej, W. 1938; VII Międzynarodowe Biennale Ekslibrisu Współczesnego, Malbork 1975; Stopczyk S. K., Konstanty Maria Sopoćko, 50 lat twórczości Artystycznej. Katalog, W. 1969; Sztuka Warszawska, W. 1962 II; Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Przewodnik 73, W. 1932; – Białek J. Z., Literatura dla dzieci i młodzieży, W. 1979; Grońska M., Eks-librisy. Wiadomości zebrane dla kolekcjonerów, W. 1992; taż, Grafika w książce, tece i albumie, Wr. 1994; taż, Nowoczesny drzeworyt polski, Wr. 1971 (bibliogr.); Jakimowicz I., Pięć wieków grafiki polskiej, W. 1997; Jaworska J., Polska sztuka walcząca 1939–1945, W. 1976; Jubileusz pracy artystycznej Konstantego Marii Sopoćki, „Książki Wyd. Min. Obrony Narod.” 1969 nr 2; Kolorowy Świat. Ilustracje w książkach Naszej Księgarni 1921–1971, W. 1972; Leszner T., Konstanty Maria Sopoćko, „Bibliofil” 1939 nr 7–8 s. 116–22; Piwocki, Hist. ASP; Polska grafika współczesna, 1900–1960, W. 1960; Polska ilustracja książkowa, W. 1964; Polski ekslibris medyczny, Wr. 1975; toż, Wr. 1990 II; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; toż za l. 1945–60; Ryszkiewicz A., Ekslibiris polski, W. 1959; tenże, Konstanty Maria Sopoćko, „Exlibriskunst und Graphik” 1979 s. 45–6; Skierkowska E., Współczesne ilustracje książki, Wr. 1969; Stadnicki J., Twórczość wcale nie drobna, „Tyg. Powsz.” 1955 nr 21; Stempelberg H., O pięknej książce polskiej i jej twórcach, „Nowiny Liter.” 1957 nr 8; tenże, Z wizytą u Konstantego Marii Sopoćki, tamże 1957 nr 12; Szenic S., Drzeworyty Konstantego Marii Sopoćki, „Odrodzenie” 1949 nr z 20 III; Sztuka polskiej książki literackiej 1918–1939, W. 1986; Witz I., Grafika w książkach „Naszej Księgarni”, W. 1964; Wojciechowski M., Ekslibris godło bibliofila, Wr. 1978; Wróblewska D., Półwiecze twórczości Konstantego Marii Sopoćki, „Stolica” 1969 nr z 22 V; Zientarska M., 50 lat pracy artystycznej, „Żołnierz Pol.” 1969 nr 12, 16; Żendara A., Cenny dar Konstantego Marii Sopoćki dla Zakładu Zbiorów Ikonograficznych Biblioteki Narodowej, „Biul. Inform. B. Narod.” 1980 nr 1, 9–11; – Gardzielewska J., Kronika bibliofilskiej przyjaźni, Tor. 1994; Majewska B., Ekslibris na dnie oceanu. Rozmowa życia z Konstantym Marią Sopoćką, „Życie Warszawy” 1987 nr 237 (fot.); – „Życie Warszawy” 1992 nr 75–6, 81, 85 (nekrologi); – B. Narod.: Leszner T., Konstanty Sopoćko, w: Edwardowi Chwalewikowi w hołdzie od przyjaciół i kolegów, W. 1955 s. 56–64 (mszp. na prawach rkp.); B. Ossol.: Kram J., Almanach ekslibrisu polskiego XX w., Kr. 1948 (mszp.); CAW: tap. 1163/656/123 (teczka personalna S-i); IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol., Mater. Pracowni Plastyki Współcz.; – Informacje syna S-i, Piotra.
Maria Grońska