Porcyanko Konstanty (1793–1841), profesor terapii ogólnej i materii medycznej Uniw. Wil., profesor chirurgii i okulistyki Akademii Medyko-Chirurgicznej Wileńskiej. Ur. w gub. mińskiej, w rodzinie szlacheckiej. Był synem Jana. Nauki gimnazjalne pobierał w Wilnie. Tam też 1 X 1813 wstąpił na Wydział Lekarski Uniw. Wil. Studiował w najświetniejszym okresie tego Uniwersytetu za rektoratu Jana Śniadeckiego, pod kierunkiem Ludwika Bojanusa, Józefa Franka, Jana Lobenweina, Jana Niszkowskiego i in. Otrzymał 24 VI 1814 stopień kandydata filozofii, a 4 V 1818 – magistra medycyny. W dn. 18 V 1818 (Russ. biogr. slovar’ podaje r. 1819) uzyskał stopień doktora medycyny na podstawie rozprawy De cancro labiorum (Vil. 1818). Dn. 10 II 1819 objął na Uniwersytecie wykłady nauki bandażowania i przyrządów chirurgicznych (desmurgii) i prowadził je do r. 1824. Dn. 22 IV 1819 został pomocnikiem w klinice chirurgicznej Wacława Pelikana, pod którego kierunkiem nabył biegłości w technice operacyjnej. W dn. 11 VI 1821 został doktorem chirurgii, a 22 VI 1821 adiunktem przy katedrze chirurgii. Po przejściu na emeryturę Ferdynanda Spitznagla objął w r. 1822 dodatkowo wykłady terapii ogólnej i materii medycznej z toksykologią, i prowadził je do r. 1830, od 30 VI 1824 jako profesor nadzwycz. terapii ogólnej i materii medycznej. Został 6 VII 1824 na 1 rok cenzorem w komitecie cenzuralnym wileńskim. Od 12 VII 1825 P. był profesorem zwycz. terapii ogólnej i materii medycznej. Dn. 10 V 1826 został wizytatorem szkół w Wilnie. W r. akad. 1827/8 wykładał dodatkowo historię medycyny. Od r. 1826, gdy Pelikan obrany rektorem nie miał czasu na zajęcia dydaktyczne, a Seweryn Gałęzowski, drugi adiunkt, wyjechał za granicę, P. zastępczo prowadził wykłady chirurgii i kierował kliniką chirurgiczną. Po zamknięciu Uniw. Wil. P. został 1 IX 1832 przeniesiony do Akademii Medyko-Chirurgicznej na stanowisko profesora chirurgii; wykładał jednocześnie okulistykę i prowadził klinikę chirurgiczną. Pracował tu do śmierci.

P. był członkiem Tow. Lekarskiego Wileńskiego od 12 I 1820 (od r. 1819 wg Bielińskiego), jego prezesem w l. 1831 i 1835, wiceprezesem w l. 1825, 1828, 1830 i 1838. Współredagował „Dziennik Medycyny, Chirurgii i Farmacji” (1822–30) i „Collectanea Medico-Chirurgica” (1838). Był autorem ok. 20 prac drukowanych w „Dzienniku Medycyny, Chirurgii i Farmacji” (oprócz artykułów zamieszczał tu wyciągi z czasopism zagranicznych), „Collectanea Medico-Chirurgica”, „Expérience”, „Schmidt’s Jahrbücher”, „Dzienniku Wileńskim” oraz „Wizerunkach i Roztrząsaniach Naukowych”. Były to przeważnie artykuły kazuistyczne dotyczące rzadszych przypadków z zakresu chorób wenerycznych, kobiecych, chirurgicznych, płucnych i dróg moczowych. Interesujące są jego prace o leczeniu chorób wenerycznych preparatami niertęciowymi („Dzien. Med., Chirurgii i Farmac.” 1822) oraz ulepszenie pierwotnego ciężkiego i niezgrabnego litotrybu pomysłu J. Civiale’go (Przykład świdrowania kamienia sposobem Civiale, tamże 1830). Ponadto P. zrobił wyciąg z dzieła Jean-Marc-Gaspard Itarda o chorobach ucha i słuchu (tamże 1824), opracował życiorys Augusta Bécu („Dzien. Wil.” 1825 i oddz. Wil. 1825) i napisał ocenę dzieł Józefa Korzeniowskiego („Wizerunki i Roztrząsania Nauk.” 1837). Wiele prac, w tym opis wody mineralnej druskienickiej, pozostało w rękopisach u rodziny i prawdopodobnie zaginęło. Z tekstami wykładów P-i zapoznawał się Bieliński, prawdopodobnie znajdowały się w archiwach wileńskich.

P. słynął jako wykładowca. Wykłady z terapii ogólnej i materii medycznej prowadził wg A. F. Heckera w języku polskim. Kurs ten, zdaniem Bielińskiego, był znakomicie ułożony. P. zalecał m. in. użycie chłodnych okładów jako środka obniżającego temperaturę przy chorobach gorączkowych. Chirurgię teoretyczną w Akademii Medyko-Chirurgicznej P. wykładał po łacinie wg J. Buscha i M. J. Cheliusa. Również i te wykłady Bieliński chwalił, zarazem jednak krytykował P-ę, że w swoich wykładach zarówno na Uniwersytecie, jak i w Akademii twierdził, że kołtun jest chorobą. Historię medycyny P. wykładał podług Kurta Sprengla. Na wykładach chętnie posługiwał się aforyzmami. P. słynął nie tylko jako teoretyk, ale i jako praktyk, zwłaszcza w chirurgii. Bieliński pisze o nim: «Porcyanko, jeden z najuczeńszych profesorów Akademii, był najdokładniej obeznany z najnowszymi metodami naukowymi, a szczególniej operacyjnymi. Liczne na to znajdujemy dowody w historiach chorób, któreśmy przeglądali. Prócz znakomitych wykładów, technikiem był, jakich mało».

Najświetniejszy okres działalności P-i przypadał na pierwsze lata działalności Akademii. P. wykonywał śmiałe operacje z pomyślnym skutkiem. Zajmował się różnymi dziedzinami chirurgii. M. in. w l. 1829–38 wykonał 3 operacje usunięcia kamieni moczowych. W zakresie okulistyki miał kilkanaście bardzo szczęśliwych wyleczeń. Chorzy z dalekich nieraz stron zjeżdżali do Wilna dla poddania się operacjom u P-i. Chętnie leczył ubogich, był dobroczynny, toteż pomimo wielkiej praktyki majątku nie zostawił. Miał szerokie zainteresowania, literaturę starożytną i współczesną mu znał bardzo dokładnie. Obdarzony dowcipem, był bardzo ceniony w towarzystwie. Był radcą stanu i kawalerem orderów. W ciągu 3 ostatnich lat życia P. na skutek złego pożycia z żoną zaczął się zaniedbywać w obowiązkach i ubraniu, szukał samotności, oddawał się pijaństwu, uciekał z domu. Złożony obłożną chorobą zmarł 11 XI 1841 w Wilnie. Pochowany został na cmentarzu Bernardyńskim.

P. miał żonę Konstancję (zm. 29 IV 1866) i 6 dzieci, w tym: Stanisława, Julię, Wacława, Jana, Andrzeja (zm. 13 XI 1882 w wieku lat 46). Prawdopodobnie bratem P-i był Tomasz pochodzący z gub. mińskiej, studiujący medycynę na Uniw. Wil., który doktoryzował się z rozprawy „De encephaloide” (Vil. 1821).

Konopka S., Polska bibliografia lekarska dziewiętnastego wieku (pełna bibliogr. prac); Enc. Ogólna Wiedzy Ludzkiej; Enc. Org.; Enc. Org. (1898–1904); Podr. Enc. Powsz. A. Wiślickiego; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte; Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil. (bibliogr. prac); Kośmiński, Słown. lekarzów, (bibliogr. prac); Russ. biogr. slovar’; Zmeev L., Russkie vrači-pisateli, Pet. 1886; – Bieliński J., Doktorowie medycyny promowani w Wilnie, W. 1886 s. 75; tenże, Stan nauk lek.; tenże, Uniw. Wil.; Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historyi sztuki lekarskiej, P. 1854 III, P. 1855 IV; Girsztowt P., Konstanty Porcyanko, „Tyg. Illustr.” T. 13: 1866 nr 350 s. 261–2 (portret); Godziemba, Radecki J., Prospekt. Słownik Ophtalmologiczny „Kur. Lit.” 1830 nr 26 dod. I; Książka jubileuszowa dla uczczenia 50-letniej działalności J. I. Kraszewskiego, W. 1880 s. XXI; Melanowski W. H., Rys dziejów okulistyki w Polsce, W. 1948 s. 22; Ostrowska T., Polskie czasopiśmiennictwo lekarskie w XIX wieku, Wr. 1973; Zahorski W., Zarys dziejów Cesarskiego Tow. Lekarskiego w Wilnie (1805–1897), W. 1898 s. 8, 19, 65, 66, 70, 82, 94, 173, 174, 223, 253, 261, 272, 273, 274, 277, 283, 286; – Krasiński A. S., Wspomnienia, Kr. 1901 s. 48; Moszyński J., Podróż do Prus, Saksonii i Czech odbyta w r. 1838–39, Wil. 1844 I 98, 275; Ochocki J. D., Pamiętniki, W. 1882 III 204; Pawłowicz E., Wspomnienia z nad Wilii i Niemna, Lw. 1882 s. 18, 31; – „Kur. Wil.” 1935 nr 298; „Lekarz Wojsk.” T. 13: 1929 s. 387; „Roczn. Wydziału Lek. w UJ” T. 6: 1843 s. 424–5; „Roczniki Tow. Przyjaciół Nauk Pozn.” T. 26: 1899 s. 301; „Wizerunki i Roztrząsania Naukowe” T. 5: 1839 s. 134, T. 21: 1841 s. 136–49 (mylna paginacja); – Śnieżko A., Cmentarz Bernardyński w Wilnie, Wr. 1969 II 286–8 (mszp. w posiadaniu Red. PSB).

Teresa Ostrowska