Rudzki Konstanty (1820–1899), inżynier, założyciel fabryki wyrobów metalowych. Ur. 15 III w Krakowie, był synem Tomasza, ziemianina, i Józefy z Kalinowskich.
R. uczył się w kolegium pijarskim na Żoliborzu w Warszawie, a po jego zamknięciu w szkole byłego płka Józefa Paszkowskiego w Warszawie. Potem krótko praktykował w górnictwie w Królestwie, następnie w fabryce żelaznej Banku Polskiego na Solcu w Warszawie. W r. 1841 wyjechał do Paryża, gdzie w École Centrale des Arts et Manufactures studiował technologię i mechanikę. Studiów tych nie ukończył. Następnie odbył R. praktykę w fabrykach przemysłu metalowego we Francji, Anglii i Niemczech. Do kraju powrócił ok. r. 1845. W r. n. ogłosił w „Bibliotece Warszawskiej” artykuł O żegludze parowej, a mianowicie o zastosowaniu w niej szruby Archimedesa, publikował również artykuły w „Gazecie Handlowej i Przemysłowej”. W r. 1846 był zatrudniony jako inżynier budowlany i machin w Sekcji Budowniczej Wydziału Górnictwa przy Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu, a w l. 1847–9 jako inżynier machin (mechanik) w zakładach Górniczego Okręgu Zachodniego tejże Komisji w Dąbrowie Górniczej przy produkcji pierwszych w Królestwie szyn kolejowych. W l. 1850–7 pracował w prywatnych zakładach metalurgicznych na terenie Kielecczyzny: w Niekłaniu, Borkowicach, Białaczewie i Krasnej.
W r. 1858 na wezwanie Andrzeja Zamoyskiego przybył R. do Warszawy i we wrześniu t. r. otworzył przy Tow. Żeglugi Parowej odlewnię, wykonującą wyroby z żelaza i mosiądzu. Mieściła się ona przy ul. Czerniakowskiej 63 (wg T. Łepkowskiego między ul. Czerniakowską a ul. Rozbrat nr 3001 A). Zakład otrzymał formę prawną spółki komandytowej p.n. Gisernia K. Rudzkiego i Spółki. R. został dyrektorem firmy, ale nie miał w niej udziału finansowego. Głównym udziałowcem był Zamoyski. Odlewnia posiadała w r. 1860 dwa żeliwniaki oraz maszynę parową poruszającą miechy kuźnicze i obrabiarki o sile 8 KM., zatrudniała ok. 100 robotników. Produkowała części do maszyn, głównie rolniczych, a także wyroby kompletne, zwłaszcza pługi i kotły do gorzelni; wykonywała też ozdobne krzyże, figury, ławki ogrodowe, kominki, wieszadła itp. Wyroby swe przedstawiła w r. 1860 na wystawie w Lublinie uzyskując dyplom uznania. Z biegiem czasu produkcja tych drobnych wyrobów zanikła, a na to miejsce zwiększono wytwarzanie lanych rur, potrzebnych dla rozwijającego się budownictwa miejskiego, a nawet całych parowozów dla kolei warszawsko-wiedeńskiej. Podstawowe czynności produkcyjne w odlewni były zmechanizowane. Fabryka R-ego otrzymywała bardzo poważne zamówienia, np. wyposażyła tartak i młyn parowy w Babagach pod Charkowem (1864) i młyn parowy oraz gorzelnię na Besarabii. W r. 1873 odkupił R. majątek spółki i stał się jedynym właścicielem zakładu odlewniczego pod nazwą Fabryka Machin i Odlewów Żelaznych K. Rudzki i Spółka. Nabył też większą realność przy ul. Solec, Fabrycznej i Przemysłowej, wybudowano tam nowe hale fabryczne dla konstrukcji i mostów stalowych. Rozszerzył asortyment produkowanych przez firmę wyrobów o dalsze rodzaje rur lanych, wodociągowych, a także maszyn rolniczych. W r. 1876 na wystawie w Filadelfii prezentował żniwiarkę «Warszawianka» wykonaną w zakładzie według polskiego projektu. W r. 1878 ponownie R. zawiązał spółkę firmowo-komandytową przekształconą w r. 1882 w spółkę udziałową, a w r. 1893 w spółkę akcyjną «Towarzystwo Fabryki Machin i Odlewów K. Rudzki i S-ka». R. kierował do r. 1893 zakładem, a następnie był do śmierci prezesem zarządu spółki. W r. 1892 firma otworzyła filię w Jekaterynosławiu (dziś Dniepropietrowsk), a w r. 1902 w Mińsku Mazowieckim.
W l. osiemdziesiątych odlewnia wytwarzała głównie rury wodociągowe i kanalizacyjne. W r. 1885 wyroby firmy uzyskały na krajowej wystawie rolniczo-przemysłowej złoty medal. Zakład zatrudniał w tym okresie ponad 400, zaś w r. 1899 – 1 tys. robotników. Był wówczas trzecią co do wielkości fabryką budowy maszyn w Król. Pol. W l. dziewięćdziesiątych firma wytwarzała i montowała mosty głównie dla kolejnictwa w Królestwie (m. in. mosty Kolei Warszawsko-Terespolskiej, linii Siedlce–Płock, linii kaliskiej) i Rosji (m. in. mosty linii Perm–Kotłas, na Ukrainie dla Kolei Południowo-Zachodnich, w Kraju Ussuryjskim na rzekach Chor, Imań, Bikiń, na Dźwinie Północnej, na Amu-Darii). Pod koniec wieku produkowała również kotły parowe.
W l. 1861–3 był R. członkiem warszawskiej Rady Miejskiej, w r. 1865 został sędzią trybunału handlowego, w r. 1869 członkiem zarządu Tow. Resursy Kupieckiej, a w l. 1874–5 był sędzią pokoju. W związku z jubileuszem 25-lecia firmy w r. 1883 R. ufundował 4 stypendia dla kształcących się członków rodzin pracowników. Z jego inicjatywy powstały w fabryce Kasa Rzemieślnicza i Kasa Chorych. R. zapisał w testamencie znaczne sumy pieniędzy m. in. na rzecz przytułków św. Franciszka Salezego i im. barona Lanvalla w Warszawie, a także na rzecz Kasy im. Mianowskiego, z przeznaczeniem na nagrody za najlepsze prace z dziedziny techniki. Zmarł w Warszawie 5 II 1899 i pochowany został w katakumbach cmentarza Powązkowskiego.
R. był dwukrotnie żonaty: z Wandą z Helbichów, a po jej śmierci z Antoniną z Jeleńskich. Dzieci prawdopodobnie nie miał.
W maju 1903 w kościele św. Trójcy na Solcu w Warszawie został poświęcony pomnik R-ego (wzniesiony przez zakład, którego był założycielem). Po śmierci R-ego firma działała nadal z wielkim rozmachem, m. in. zbudowała most i wiadukt im. Poniatowskiego w Warszawie, most kolejowy w Warszawie pod Cytadelą, 3 mosty na Bugu, 1 most na Wieprzu oraz wiele ważnych mostów w Rosji i na Dalekim Wschodzie. W r. 1915 zakład ewakuowano do filii w Jekaterynosławiu. Odbudowana po pierwszej wojnie światowej pod nazwą «Tow. Przemysłu Metalowego K. Rudzki i Ska, S. A.» firma działała przede wszystkim dla Polski, ale także i dla Jugosławii.
Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 2; Kucharzewski, Bibliogr. techn.; Enc. XX w.; Enc. gosp.; Enc. Warszawy; Słown. pionierów techn.; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; – Bocheński A., Wędrówki po dziejach przemysłu polskiego, W. 1969 cz. 2 s. 245–7; Gąsiorowska N., Przemysł metalowy Polski w rozwoju dziejowym, W. 1929 s. 58; Ihnatowicz I., Burżuazja warszawska, W. 1972; tenże, Obyczaj wielkiej burżuazji warszawskiej w XIX wieku, W. 1971; Jankowski J., Mosty w Polsce i mostowcy polscy, Wr. 1973 (fot.); Kolendo J., Przedsiębiorstwo ,,K. Rudzki i Ska” w latach 1858–1900. Ewolucja jego form organizacyjno-prawnych, w: Warszawa XIX w. z. 2, W. 1971 s. 61–94; taż, Zakłady K. Rudzkiego i ich załoga w latach 1858–1914, w: Wielkie zakłady przemysłowe Warszawy, W. 1978 s. 301–17; Łepkowski T., Przemysł warszawski u progu epoki kapitalistycznej, W. 1960; Pruss W., Rozwój przemysłu warszawskiego w latach 1864–1914, W. 1977 s. 17, 100, 107, 110; Szenic S., Cmentarz Powązkowski, W. 1983 III 101–2; – Kalendarzyk Polityczny na r. 1846; toż na l. 1847–9; Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskim na r. 1904; Przewodnik warszawski informacyjno-adresowy na r. 1869, W. 1869 s. 149; – „Czas” 1899 nr 31; „Dzien. dla Wszystkich Anonsowy” 1883 nr 154 s. 1–2; „Głos” 1899 nr 6 s. 144; „Kalendarz Ungra” 1900 s. XIII– XIV (fot.); Kalendarz warszawski popularno-naukowy na r. 1860, s. 122; „Kraj” 1899 nr 12 s. 21; „Kur. Warsz.” 1858 nr 249 s. 1333–4, 1899 nr 37 s. 4, 6, nr 40 dod. poranny s. 1, 1903 nr 140 dod. poranny s. 2; „Przegl. Techn.” 1903 nr 21 s. 312 (fot.); „Przegl. Tyg.” 1899 nr 21 s. 243; „Tyg. Ilustr.” 1899 nr 8 s. 157 (fot.).
Stanisław Konarski