Starzyński Krzysztof Michał Witold (Skaliński Krzysztof, Stevenson Christopher), pseud. Boguta, Johnny (1923–1999), oficer wywiadu, agent brytyjski, działacz polonijny w Nowej Zelandii.
Ur. 2 XI w Warszawie, był synem Romana (zob.) i Heleny ze Starzyńskich, bratankiem Mieczysława (zob.) i Stefana Bronisława (zob.).
W l. 1930–5 uczył się S. w prywatnej szkole powszechnej Heleny Chełmońskiej w Warszawie, a następnie tamże w Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego, gdzie w r. 1939 zdał tzw. małą maturę. Po wybuchu drugiej wojny światowej kontynuował naukę na tajnych kompletach. Jesienią 1940 zapisał się do Państw. Gimnazjum i Liceum Kupieckiego im. Roesslerów (Rösslerów) w Warszawie; jednocześnie odbywał praktyki w Banku Komunalnej Kasy Oszczędności. Po zdaniu matury w r. 1942, rozpoczął studia w Miejskiej Szkole Handlowej prowadzonej przez prof. Edwarda Lipińskiego (okupacyjna kontynuacja Szkoły Głównej Handlowej, SGH). Dn. 15 I 1943 został aresztowany w łapance, a następnie przewieziony do obozu koncentracyjnego w Majdanku, skąd zwolniono go po sześciu tygodniach. Porzucił wówczas studia i rozpoczął pracę w fabryce «Avia» na Pradze (filia Mechanische Werkstätten Neubrandenburg w Meklemburgii). Po wybuchu powstania warszawskiego 1944 r., w sierpniu, wstąpił S. do plutonu gospodarczego 100. kompanii sztabowej Wojskowej Służby Ochrony Powstania. Wg własnego świadectwa nawiązał wtedy współpracę z szefem II Oddziału Komendy Głównej AK (wywiad) płk. Kazimierzem Irankiem-Osmeckim; otrzymał zadanie wniknięcia w tworzące się w Polsce struktury władz komunistycznych. Od 30 VIII t.r. pracował jako sanitariusz w szpitalu Międzynarodowego Czerwonego Krzyża przy ul. Foksal, a po zajęciu placówki przez Niemców, został przewieziony do obozu przejściowego w Pruszkowie. Stąd przedostał się do Neubrandenburga, gdzie pracował w warsztatach mechanicznych. Po wkroczeniu tam Armii Czerwonej, pełnił funkcję tłumacza przy oddziałach radzieckich.
W maju 1945 wrócił S. do Warszawy i po zweryfikowaniu matury, od 15 VI t.r. kontynuował studia w SGH. Wstąpił do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej «Życie», a w r. 1947 do PPR. W czasie studiów spotykał się z Anną Broniewską, córką Władysława Broniewskiego, i poznał jej ojczyma, ppłk. Romualda Gadomskiego, szefa Dep. VII Min. Bezpieczeństwa Publicznego (wywiad zagraniczny). Pod przybranym nazwiskiem Krzysztof Skaliński został zatrudniony w tym Departamencie; przeszedł szkolenie w sekcji angielskiej, kierowanej przez Marcela Reich-Ranickiego. Od 1 III 1948 pracował na stanowisku referenta w Dep. Handlu Zagranicznego Min. Przemysłu i Handlu. T.r. zawarł związek małżeński z Janiną Ejdys, pracownicą polskiego wywiadu, i we wrześniu wyjechał z nią do Londynu. Objął tam posadę referenta ds. eksportu w Biurze Radcy Handlowego przy ambasadzie polskiej. Jednocześnie studiował w London School of Economics oraz wykonywał z żoną zadania oficera wywiadu (pseud. Johnny), polegające na inwigilacji polskich środowisk emigracyjnych. Wg własnej relacji, w maju 1949 nawiązał współpracę z brytyjską agencją ds. kontrwywiadu i bezpieczeństwa wewnętrznego MI 5 (Military Intelligence). Jego informacje przyczyniły się do rozpracowania komunistycznej siatki szpiegowskiej w Wielkiej Brytanii. W listopadzie t.r. został wezwany do kraju, ale obawiając się aresztowania odmówił powrotu i oddał się pod opiekę MI; 30 XI t.r. uzyskał w Wielkiej Brytanii azyl polityczny. W Polsce został skazany zaocznie, prawdopodobnie w r. 1950, na karę śmierci (wyroku sądowego nie odnaleziono). Zamieszkał pod nazwiskiem Christopher Stevenson w Richmond koło Londynu; od 18 II 1950 pracował w biurze zakupów fabryki świec samochodowych K. L. G. Sparking Plugs Limited w Putney Vale pod Richmond. W tym czasie uzyskał dyplom księgowego w City and Guilds of London Institute.
W lipcu 1950 wyjechał S. do Sydney w Australii, gdzie został zatrudniony w biurze warsztatów kolejowych, potem w Australian Wheat Board, a od r.n. w H. C. Sleigh Limited. Współpracował z Federated Clerks Union of Australia (Związek Zawodowy Urzędników), a także z Australian Labour Party Industrial Groups (Grupy Przemysłowe Australijskiej Partii Pracy), które zwalczały wpływy komunizmu w zakładach pracy. Dn. 20 II 1954 wyjechał na Wyspy Fidżi i zamieszkał w Lambasa (archipelag Vanua Levu), gdzie objął posadę głównego księgowego w filii firmy handlowej Burns Philip (South Sea) Company Limited. Pod koniec r. 1960 został zatrudniony jako główny inspektor w Dep. Towarzystw Spółdzielczych administracji kolonialnej w Suwie. W l. 1957–9 pełnił funkcję głównego urzędnika administracyjnego w Central Medical School w Suwie, a w r. 1960 został urzędnikiem służby kolonialnej (Her Majesty’s Oversea Service) i objął posadę w Państw. Biurze Powierniczym (Public Trustee). W l. 1963–73 pracował w Post Office Savings Bank (od r. 1970 Savings Bank of Fiji) w Suwie. W r. 1968 gościł w Suwie Leonida Teligę odbywającego rejs dookoła świata. Po uzyskaniu przez Fidżi niepodległości w r. 1970, S. przyjął obywatelstwo fidżijskie. W r. 1973 rozpoczął pracę w Standard Concrete Industries (filia Pioneer Concrete). Należał w tym czasie do związanej z fidżijską partią Allianse organizacji General Electors Association (od r. 1976 był w jej egzekutywie, pełnił także funkcję skarbnika). Od r. 1979 pracował w filii Burns Philip (South Sea) Company Limited w Nuku’alofa na Wyspach Tonga, jako wicedyrektor oddziału, a od r. 1982 generalny menedżer.
W r. 1984 zamieszkał S. w Auckland w Nowej Zelandii, gdzie pracował w wytwórni kosmetyków. W biurze miejscowej kurii biskupiej rzymskokatolickiej zajmował się szkolnictwem kościelnym. Należał do Polish Association in Auckland (Stow. Polaków w Auckland), w którym w l. 1989–90 pełnił funkcję sekretarza zarządu, oraz do Organizacji Solidarności w Nowej Zelandii (sekretarz w l. 1990–1), Klubu Polskiego i Oddz. Stow. Polskich Kombatantów tamże. Podczas wizyty w Polsce w r. 1989 został członkiem Obywatelskiego Komitetu Budowy Pomnika Stefana Starzyńskiego w Warszawie. W listopadzie 1990 przyjął obywatelstwo nowozelandzkie. W kwietniu 1991 zorganizował w Auckland „Wystawę Katyńską”. T.r. odwiedził ponownie Polskę; decyzją prezydenta RP Lecha Wałęsy z 19 VI został 11 VIII odznaczony Warszawskim Krzyżem Powstańczym, a 23 VIII przyjęty do Związku Powstańców Warszawskich. Dn. 11 VIII 1992 został członkiem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Podczas kolejnego pobytu w Polsce uczestniczył 10 XI 1993 w uroczystości odsłonięcia pomnika Stefana Starzyńskiego w Warszawie na pl. Bankowym. Dn. 3 V 1995 został przyjęty do Związku Więźniów Politycznych Skazanych na Karę Śmierci w Okresie Reżimu Komunistycznego, jednak z powodu braku wyroku sądowego zweryfikowano go negatywnie (11 IX 1997). Za działalność polonijną został odznaczony 10 VIII 1995 przez prezydenta Wałęsę Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. S. napisał autobiografię Uśpiony agent (W. 1996, wyd. 2., W. 1999), przetłumaczoną na język niemiecki pt. Doppelagent: zwischen Diensten, Diplomaten und Dementis (Berlin 1997). Zmarł 8 VI 1999 w Auckland, gdzie 12 VI odbyły się uroczystości pogrzebowe; prochy S-ego złożono na Fidżi.
S. był dwukrotnie żonaty: małżeństwo z Janiną Ejdys (zm. 1962) zostało dopełnione ślubem kościelnym w r. 1952 w Sydney; powtórnie ożenił się w r. 1963 z Fidżijką Lusianą Ndaunakamakamie, z którą miał synów Stefana Conrada (ur. 1959) i Andrzeja Karola Romana (ur. 1964) oraz córkę Annę Marię Louisę (ur. 1966).
Budrewicz O., Starzyńscy z Fidżi, „Stolica” 1972 nr 23 (fot.); – Drozdowski M. M., Englert J., Szwankowska H., Stefan Starzyński „Chciałem by Warszawa była wielka”, W. 1994 s. 103, 141 (fot.); Kardaszewicz A., Stefan Starzyński, W. 2000 s. 97; Kołodziejski B., Dwadzieścia tysięcy kilometrów antypodów, W. 1971 s. 171–3; [Rec. z Uśpionego agenta]: „Nowe Książki” 1996 nr 11 (A. Wroński), „Super Express” 1996 nr 234 (B. Maciejewski), „Życie Warszawy” 2000 nr 12; – Starzyński K., Uśpiony agent, W. 1999 (fot.); – „Gaz. Wyborcza” dod. „Gaz. Stoł.” 1994 nr 300, 1995 nr 209; „Życie Codz.” 1993 nr 207; „Życie Warszawy” 1989 nr 207 (fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1999: „Gaz. Wyborcza” dod. „Gaz. Stoł.” nr 147, 150 (K. i J. Nowiccy), „The New Zealand Herald” nr z 12 VI; – Arch. SGH w W.: sygn. 10717 (teczka personalna S-ego); Arch. Związku Powstańców Warsz. w W.: Teczka personalna S-ego, nr 2423; Arch. Związku Więźniów Politycznych Skazanych na Karę Śmierci w Okresie Reżimu Komunistycznego w W.: sygn. 119 (teczka personalna S-ego); B. Pol. w Londynie: Kartoteka B. Jeżewskiego; – Mater. Red. PSB: Pismo z Kancelarii Prezydenta RP z 20 II 2004; – Informacje od Wisi Schwieters z Auckland.
Mariusz Ryńca