Rowiński Ksawery Franciszek Marian (1904–1983), radiolog, profesor Akademii Medycznych w Gdańsku i w Warszawie, działacz w dziedzinie organizacji nauk medycznych. Ur. 17 XI w majątku Gola w pow. śremskim, był synem Wacława, rolnika, administratora tegoż majątku, i Gilmy z Zeissów, bratem stryjecznym Paola (ur. 1902), profesora fizjologii i chemii biologicznej na wydz. medycyny weterynaryjnej uniw. w Perugii.

Do szkół R. uczęszczał w Gostyniu, Karczewie i Poznaniu; działał w Tow. Tomasza Zana, «Alfie», jako bibliotekarz Biblioteki Młodzieżowej Tow. Oświaty Ludowej «Sowa» oraz twórca i współredaktor pisma „Młodzież sobie”. Gimnazjum Św. Marii Magdaleny w Poznaniu ukończył w r. 1922 i t.r. wstąpił na Wydz. Lekarski Uniw. Pozn.; w latach studiów był czynny w Akademickim Kole Harcerskim, Bratniej Pomocy i Kole Medyków; później, jeszcze jako student, pracował w szpitalach miejskich w Poznaniu. We wrześniu 1928 uzyskał dyplom doktora wszechnauk lekarskich. Następnie w l. 1929–32 był asystentem przy kierowanej przez Karola Mayera Katedrze Radiologii Uniw. Pozn., pierwszej w kraju katedrze tej specjalności. Dodatkowo pracował jako lekarz szkolny, Pogotowia Ratunkowego, Ubezpieczalni Społecznej. Na własny koszt dokształcał się w Zentral-Röntgeninstitut w Allgemeines Krankenhaus w Wiedniu u G. Holzknechta w rentgenodiagnostyce i rentgenoterapii.

Z dn. 1 I 1933 objął R. stanowisko kierownika Zakładu Radiologicznego Związkowego p.n. «Rentgen» przy ul. Rysiej 1 w Warszawie. T.r. został wolontariuszem, potem asystentem na Oddziale Chorób Wewnętrznych Mściwoja Semerau-Siemianowskiego w Szpitalu Św. Łazarza. Brał tam udział w organizowaniu i prowadzeniu kursów szkoleniowych dla lekarzy z zakresu rentgenologii układu krążenia. Był też lekarzem szkolnym w Liceum Francuskim. W czasie okupacji niemieckiej gdy Semerau-Siemianowski na polecenie władz niemieckich został w r. 1940 usunięty z kierownictwa Oddziału, R. objął zastępczo funkcję ordynatora jako najstarszy lekarz. Wybuch powstania 1944 r. zastał R-ego w Warszawie. Po 12 dniach ewakuowany wraz z mieszkańcami domu do Pruszkowa, uciekł do Jaktorowa koło Grodziska i pracował tam w przychodni Rady Głównej Opiekuńczej.

Po wojnie R. przeniósł się do Łodzi i rozpoczął pracę jako lekarz rentgenolog w Ubezpieczalni Społecznej. Skierowany przez ministra zdrowia do nowo tworzącej się Akad. Medycznej w Gdańsku w lecie 1945, zorganizował Zakład Radiologii, i następnie nim kierował. Dn. 1 IX 1947 został zastępcą profesora, a 13 VII 1948 profesorem nadzwycz. Zorganizował pierwszą w Polsce Szkołę Asystentek Technicznych i Ośrodek Szkolenia Techników Elektromedycznych, przygotowujące pomocniczy personel techniczny. Był prodziekanem Wydz. Lekarskiego (1948–9) i prorektorem Akad. Medycznej w Gdańsku (1949). Wstąpił w r. 1948 do Polskiej Partii Robotniczej, a od grudnia t.r. należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Dn. 1 IX 1950 powołano R-ego na dyrektora Dep. Szkolnictwa i Nauki w Min. Zdrowia (do r. 1960). Na I Kongresie Nauki Polskiej (1951) był referentem Sekcji Nauk Medycznych. W wyniku starań R-ego w Akad. Medycznej w Warszawie powstała Katedra i Zakład Radiologii Pediatrycznej; R. nią kierował od 1 IX 1951 do 30 IX 1975. Dn. 12 IX 1962 został profesorem zwycz.

Był R. członkiem Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia (1950–74) i jej przewodniczącym (1955–7); w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego był początkowo sekretarzem (1953–4), później przewodniczącym Sekcji Medycznej i członkiem Prezydium Rady Głównej. Wszedł do komitetów redakcyjnych „Polskiego Przeglądu Radiologicznego”, „Życia Szkoły Wyższej”, „Postępów Wiedzy Medycznej” i „Archiwum Historii Medycyny”. Po odejściu z Min. Zdrowia R. był zastępcą sekretarza (1960–4) i sekretarzem (1964–9) Wydz. Nauk Medycznych PAN. Członkiem korespondentem PAN został w r. 1963, rzeczywistym w r. 1969; członkiem Prezydium PAN był w l. 1963–74. Był też R. członkiem m. in. Komitetu Nauk Medycznych PAN, członkiem współzałożycielem Gdańskiego Tow. Lekarskiego (1946), członkiem honorowym Polskiego Tow. Lekarskiego (1956),współzałożycielem (1957) i członkiem honorowym (1974) Polskiego Tow. Historii Medycyny, członkiem Zarządu i członkiem honorowym (1974) Polskiego Lekarskiego Tow. Radiologicznego oraz założycielem i przewodniczącym Sekcji Radiologii Pediatrycznej tegoż Towarzystwa od czasu jej powstania w r. 1970, członkiem Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (1969), ponadto wieloletnim rzeczoznawcą w zakresie kształcenia kadr medycznych i paramedycznych w Komisji Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (1955–75), współzałożycielem (1964), członkiem Zarządu Głównego, prezydentem (1968–9) i członkiem honorowym (1973) Europejskiego Tow. Radiologii Pediatrycznej oraz członkiem zagranicznym Akademii Nauk Medycznych ZSRR (1970). R. często wyjeżdżał za granicę i uczestniczył w międzynarodowych zjazdach.

R. ogłosił ok. 200 prac, z których jedna piąta dotyczyła radiologii, reszta zaś zagadnień organizacji wyższego szkolnictwa medycznego, nauczania w wyższych szkołach medycznych, badań naukowych w placówkach PAN, etyki lekarskiej i historii medycyny. W zakresie radiologii pracując u M. Semerau-Siemianowskiego zajmował się głównie rentgenodiagnostyką serca i naczyń krwionośnych. Popularyzował metodę rentgenokimografii, mało dotąd rozpowszechnioną. W miejsce rentgenodiagnostyki statycznej wprowadził nową – czynnościową. W okresie «gdańskim» jako pierwszy w kraju użył w szerokim zakresie metody tomograficznej. W r. 1948 w Zakładzie R-ego było przeprowadzone pierwsze w Polsce badanie angiokardiograficzne. Ogłosił m.in. O technice prześwietleń i zdjęć płuc (w: „Gruźlica”, Pod red. A. Biernackiego i M. Telatyckiego, W. 1950), podręcznik radiologii chirurgicznej pt. Diagnostyka rentgenowska następstw urazów. Podstawy techniki i taktyki (W. 1958), był współautorem i redaktorem podręcznika radiologii pediatrycznej pt. „Rentgenodiagnostyka pediatryczna” (W. 1971). Był promotorem 15 rozpraw doktorskich z zakresu radiologii ogólnej, radiologii pediatrycznej i onkologii pediatrycznej, w zakładzie przez niego prowadzonym powstało 5 rozpraw habilitacyjnych. Prowadził też wykłady z propedeutyki lekarskiej (1953–63) i ogłosił Materiały do propedeutyki lekarskiej (W. 1957), wykładał również deontologię lekarską (1957–63) i z tej dziedziny ogłaszał artykuły. Historią medycyny R. zajął się od r. 1952 jako członek Komisji Historii Nauk Medycznych przy Ministrze Zdrowia. W r. 1953 został powołany do Komitetu Historii Nauki Wydz. Nauk Społecznych PAN. W r. 1963 związał się z Zakładem (potem Instytutem) Historii Nauki i Techniki PAN, w którym był przewodniczącym Zespołu Historii Nauk Medycznych (1966–77) i członkiem Rady Naukowej (1966–80). Był też członkiem Komitetu Redakcyjnego „Kwartalnika Historii Nauki i Techniki” oraz współredaktorem „Organonu”. Poza dotyczącymi nauki i szkolnictwa referatami i raportami o charakterze służbowym R. ogłaszał – zwłaszcza w latach pięćdziesiątych – programowe artykuły na temat reformy studiów lekarskich, «zadań» i «dróg rozwoju» nauk medycznych, «postępowej i wstecznej myśli lekarskiej» (głównie na łamach „Zdrowia Publicznego”). Zmarł 16 VI 1983 w Warszawie po kolejnym zawale. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim Komunalnym (kwatera 37 C 5–1). Miał wiele odznaczeń, m.in. Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski i Order Sztandaru Pracy I kl. (1968).

R. był żonaty trzykrotnie: z Izabelą z domu Klinge (ur. 1904), nauczycielką matematyki, po rozwodzie z nią – z Martą z Krzemieńskich (1919–1981), laborantką rentgenowską, a od r. 1982 z Henryką z Getterów (1915–1989), urzędniczką. Z pierwszego małżeństwa miał dzieci: Ewę Marię (ur. 1931), ftyzjatrę, wicedyrektora Instytutu Gruźlicy, zamężną za Leszkiem Zakrzewskim, artystą plastykiem, Wojciecha Andrzeja (ur. 1935), chirurga, Katarzynę (ur. 1940) neurologa, zamężną za Andrzejem Marcińskim, radiologiem pediatrycznym, kierownikiem Zakładu Radiologii Pediatrycznej Akad. Medycznej w Warszawie; z drugiego małżeństwa miał córkę Roksanę (ur. 1950), romanistkę, zamężną za Giuseppe Luca, pracującą w Instytucie Handlu Zagranicznego w Rzymie, i syna Olgierda (ur. 1951), lekarza radiologa.

Fot. w Mater. Red. PSB; – W. Enc. Powsz. (PWN); Chi è? Dizionario biographico degli italiani d’oggi, Roma 1961 (dotyczy Paola Rowińskiego); Rocznik Lekarski R. P., W. 1933, 1936, 1938, 1949; Who’s Who in Poland, W. 1982; Woźniewski Z., Polski almanach medyczny, W. 1947; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1961, 1964; Członkowie Polskiej Akademii Nauk. Informator, Wr. 1979; – Cześninowa M., Naukowiec, wychowawca, humanista, „Służba Zdrowia” 1968 nr 47 s. 3 (fot.); Dzieje uczelni medycznych w Warszawie, W. 1968 s. 402–3; Jakubowski A., Ksawery Rowiński, „Nauka Pol.” R. 12: 1964 nr 1 s. 175–6; Jasiński W., Ksawery Rowiński (1904–1983), tamże R. 32: 1984 nr 2 s. 153–7; Ksawery Rowiński (1904–1983), „Acta Academiae Scientiarum Polonae” 1984 nr 1 s. 183–5; Kuźnicka B., Działalność Zespołu Historii Nauk Medycznych w latach 1966–1977, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 23: 1978 nr 4 s. 799–801; Łyskanowski M., Uroczystość wręczenia dyplomu członka honorowego Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny prof. dr. med. Ksaweremu Rowińskiemu, „Arch. Hist. Med.” T. 38: 1975 nr 2 s. 234–5; Marciński A., Ksawery Rowiński (1904–1983), „Pediatria Pol.” T. 59: 1984 nr 5 s. 433–5 (fot.); tenże, Ksawery Rowiński (1904–1983), „Pol. Przegl. Radiologiczny” T. 48: 1984 nr 1 s. 57–8 (fot.); Mossakowski M. J., O profesorze Ksawerym Rowińskim słów kilka, „Arch. Hist. Med.” T. 47: 1984 nr 3 s. 349–51; Nowi członkowie Polskiej Akademii Nauk, „Nauka Pol.” R. 12: 1964 nr 1 s. 175–6; Ostrowska T., Ksawery Rowiński (1904–1983) i jego działalność w zakresie historii medycyny, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 29: 1984 nr 2 s. 445–66 (fot.); taż, Profesor Ksawery Rowiński (1904–1983) i jego działalność naukowa, „Arch. Hist. Med.” T. 47: 1984 nr 3 s. 327–48 (fot.): Widłak W., Naukowiec, pedagog, organizator, „Służba Zdrowia” 1984 nr 1 s. 3 (fot.); The World of Learning 1962–63, London 1963 s. 685 (dotyczy Paola Rowińskiego); Z posiedzenia poświęconego profesorowi Ksaweremu Rowińskiemu, „Arch. Hist. Med.” T. 47: 1984 nr 3 s. 353–4; – Rowiński K., Autobiografia, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 24: 1979 nr 1 s. 3–45 (fot.); – „Arch. Hist. Med.” T. 30: 1967 nr 2 s. 308, 309, 312; „Polish Perspectives” 1967 nr 12 s. 73–9; „Pol. Arch. Med. Wewn.” T. 50: 1973 nr 6 s. 513 (fot.); „Współczesność” R. 14: 1969 nr 25 s. 9 (fot.); – Nekrologi i wzmianki pośmiertne z r. 1983: „Perspektywy” nr 25, „Rzeczpospolita” nr 142, „Stolica” nr 47, „Zielony Sztandar” nr 51, „Życie Warszawy” nr 144, 146, 147, 148, 154; – Akad. Med. w W.: Akta personalne R-ego nr 5299 (fot.); Gł. B. Lek.: Dział Zbiorów Specjalnych, Akta Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej (fot.), Teki Stanisława Konopki nr 68, 154, 200, 201, 206, 232 (8), 285 (12). 518, 572 (20); – Kuźnicka B., Raport z działalności Zespołu Historii Nauk Medycznych w latach 1966–1977 (mszp. w posiadaniu autorki); – Formularz danych biograficznych dla Redakcji „Who’s Who” (w Mater. Red. PSB); – Fot., rękopisy i dokumenty w posiadaniu Henryki Getter-Rowińskiej z W. i jej informacje; Informacje Marka Gettera z W.

Teresa Ostrowska