Purman Leon, pseud.: Andreas, Bruno Jurczak, Just, Kazimierz, Kazik, Klimczak, Leon, Mann (1892–1933), działacz polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego. Ur. 3 XI we Włocławku, był synem Samuela, hurtowego kupca zbożowego i właściciela sklepu kolonialnego, i Zysli z domu Nirstein.
P. uczęszczał do siedmioklasowej Szkoły Handlowej Męskiej we Włocławku. W ostatnim roku nauki, w r. 1906 wstąpił do Związku Młodzieży Postępowej (ZMP). Wobec bojkotu szkoły rosyjskiej wyjechał do Krakowa. Po roku wrócił i uczył się w prywatnym gimnazjum (M. Kreczmara?) w Warszawie. Tu działał nadał w ZMP. Współredagował też wydawane we Włocławku pisemko „Ku Prawdzie” (1908). Za działalność w tajnym ruchu młodzieżowym został aresztowany 12 VI 1908 w Warszawie. Po trzech i pół miesiącach zwolniono go z więzienia z «wilczym biletem». Wyjechał wtedy dla dalszej nauki za granicę. Studiował w Wyższej Szkole Handlowej w Lipsku. Wstąpił tu do sekcji Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy (PPS-Lewicy). Doprowadził wówczas wraz z Różą Luksemburg do tego, że PPS-Lewica i lipska sekcja Socjaldemokracji Król. Pol. i Litwy opanowały polskie Stowarzyszenie Robotnicze w Lipsku, gdzie uprzednio przeważały wpływy PPS zaboru pruskiego. P. należał wówczas także do Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. Podczas pobytu w Lipsku wyjeżdżał niejednokrotnie w sprawach partii do Król. Pol. W listopadzie 1910 zapadł wyrok w sprawie P-a z r. 1908, skazujący go na 15 dni odosobnienia lub 20 dni wspólnego aresztu. P. odbył ten wyrok we Włocławku w r. 1911. Przez pewien czas studiował jeszcze w Lipsku. W czasie wyborów do IV Dumy Państwowej w r. 1912 prowadził agitację socjalistyczną w okręgu częstochowskim, w Zagłębiu Dąbrowskim i Włocławku.
Wybuch pierwszej wojny światowej zastał P-a we Włocławku. Od wiosny (wg niektórych danych od grudnia) 1915 był członkiem Egzekutywy Łódzkiego Okręgowego Komitetu Robotniczego (OKR) PPS-Lewicy, w r. 1916 sekretarzem Rady Związków Zawodowych w Łodzi, w r. 1917 sekretarzem Łódzkiego OKR PPS-Lewicy. Z obawy przed aresztowaniem przez policję niemiecką przeniósł się do Warszawy, gdzie był członkiem Egzekutywy Warszawskiego Komitetu Robotniczego PPS-Lewicy i gdzie współorganizował strajki robotników warszawskich. Brał udział w konferencjach krajowych PPS-Lewicy: w Łodzi w grudniu 1915 i w Warszawie w grudniu 1917. Od jesieni 1918 przebywał w Zagłębiu Dąbrowskim jako sekretarz tamtejszego OKR PPS-Lewicy. Współorganizował Rady Delegatów Robotniczych (RDR), był przez krótki czas komisarzem politycznym Czerwonej Gwardii w okręgu sosnowieckim. Na ostatnim (XII) Zjeździe PPS-Lewicy w Warszawie 15–16 XII 1918 i na I Zjeździe Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP) 16 XII t. r. w Warszawie reprezentował Zagłębie Dąbrowskie.
W końcu grudnia 1918 P. przeniósł się do Warszawy. Tu wchodził do Egzekutywy Komitetu Warszawskiego KPRP, a od stycznia do czerwca 1919 działał w Warszawskiej RDR i był w jej Komitecie Wykonawczym (KW). Od lata 1919 do kwietnia 1920 był więziony w Cytadeli Warszawskiej. W dn. 3 V 1920 uczestniczył w I Konferencji KPRP w Warszawie i wszedł do Komitetu Centralnego (KC) KPRP. Od 17 VII 1920 do lata 1921 był ponownie więziony w Cytadeli i na Pawiaku. Jesienią 1921 działał w Łodzi, pracując zawodowo jako zastępca komisarza spisowego. Przez pewien czas działał jako emisariusz KC KPRP w okręgu radomsko-kieleckim. Od 11 I 1922, do kwietnia lub maja t. r. był więziony na Pawiaku i został tam starostą komuny więziennej. Po warunkowym zwolnieniu P. przebywał już od czerwca 1922 na terenie Wolnego Miasta Gdańska, gdzie brał udział w założeniu „Nowego Przeglądu”, teoretycznego organu KPRP, i był następnie sekretarzem jego redakcji. Od r. 1923 działał w Przedstawicielstwie Zagranicznym KPRP, mającym wtedy siedzibę w Berlinie. Uczestniczył w II Zjeździe KPRP (18 IX – 2 X 1923), na którym wybrano go na zastępcę członka KC. Na początku 1924 r. wrócił do Polski i był czynny w Komitecie Warszawskim KPRP. Po zmianie kierownictwa KPRP (12 VII 1924), która nastąpiła na V Kongresie Międzynarodówki Komunistycznej (MK), P. wraz z czterema innymi działaczami wszedł do ścisłego kierownictwa partii, zwanego Prowizorium. Na III Zjeździe KPRP w r. 1925, na którym przyjęła ona nazwę Komunistycznej Partii Polski (KPP), P. (miał mandat z Górnego Śląska) składał m. in. sprawozdanie z pracy KC KPRP po V Kongresie MK. Zjazd wybrał go do KC. Od 21 III do 6 IV 1925 uczestniczył w obradach V Plenum KW MK w Moskwie. Po powrocie do Polski został 6 V t. r. aresztowany na posiedzeniu Sekretariatu KC KPP w Warszawie przy ul. Dzielnej 59. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dn. 31 X 1926 skazano P-a na 6 lat ciężkiego więzienia. W dn. 15 XII t. r. dokonał wraz z Mirosławem Zdziarskim brawurowej ucieczki z Pawiaka. Przez kilka miesięcy ukrywał się w Warszawie, następnie opuścił Polskę.
Na IV Zjeździe KPP (od maja do sierpnia 1927) P. został wybrany na zastępcę członka KC; był nim do sierpnia 1930. Po Zjeździe został przedstawicielem KPP przy KW MK. Brał udział w IX Plenum KW MK, na którym 10 II 1928 zabrał głos w dyskusji nad referatem N. Bucharina o opozycji w partii bolszewickiej. Był też członkiem jednej z najważniejszych komisji Plenum – Komisji Związkowej, najprawdopodobniej też występował w dyskusji w sprawach związków zawodowych. Wybrany wówczas na zastępcę członka Prezydium KW MK, funkcję tę pełnił do kwietnia 1931. Uczestniczył z głosem doradczym w VI Kongresie MK (17 VIII – 1 IX 1928). Decyzją Polsko-Nadbałtyckiego Sekretariatu Regionalnego KW MK z 3 I 1929 powołano go do komisji do spraw rewizji programu Komunistycznej Partii (KP) Estonii. Był też aktywnym uczestnikiem X Plenum KW MK w lipcu 1929. Jesienią na polecenie KW MK wyjeżdżał do Szwecji, gdzie miał przyczynić się do załagodzenia kryzysu politycznego w KP Szwecji. Szczegóły jego działalności w Szwecji nie są znane, wiadomo jedynie, że był tam aresztowany. Był uczestnikiem V Zjazdu KPP odbywającego się pod Leningradem 16–29 VIII 1930. Obradujący jednocześnie w Moskwie V Kongres Czerwonej Międzynarodówki Związków Zawodowych wybrał go do Biura Wykonawczego tej organizacji, ale w jego pracach praktycznie P. nie uczestniczył. W l. 1930–31 P. działał w Zachodnioeuropejskim Biurze MK w Berlinie, wielokrotnie wyjeżdżając stamtąd do Francji dla kontaktów z kierownictwem Francuskiej Partii Komunistycznej. W marcu 1931 przybył do Moskwy, gdzie wziął udział w XI Plenum KW MK. Z ramienia kierownictwa MK wyjechał następnie do Hiszpanii. Uczestniczył tam w przygotowaniach do IV Zjazdu KP Hiszpanii (marzec 1932) i w przeprowadzeniu zmian zmierzających do odsunięcia grupy dotychczasowych przywódców. W początkach 1933 wrócił do Moskwy i złożył sprawozdanie ze swego pobytu w Hiszpanii na posiedzeniu Romańskiego Sekretariatu Regionalnego KW MK. Następnie pracował w tym Sekretariacie. Aresztowania aktywnych komunistów polskich czynnych na Ukrainie (Bolesława Skarbek-Szackiego i in.), a także wybitnych działaczy KPP (Jerzego Czeszejki-Sochackiego i Wacława Wróblewskiego), które nastąpiły w Związku Radzieckim jesienią 1933, wstrząsnęły P-em. W kilka dni po rozpoczęciu obrad XIII Plenum KW MK, w których uczestniczył, popełnił 5 XII 1933 w Moskwie samobójstwo. Tam też został uroczyście pochowany. Po drugiej wojnie światowej jedna z ulic Włocławka została nazwana jego imieniem.
Żoną P-a była Bronisława Hibner (1888–1937), siostra Władysława (zob.), członkini PPS od r. 1904, PPS-Lewicy od r. 1906, KPRP od r. 1918, więziona za działalność rewolucyjną w Warszawie w l. 1920–3, pracująca następnie w Związku Radzieckim. Małżeństwo to było bezdzietne.
W ruchu rewolucyjnym uczestniczyli też bracia P-a: Henryk, pseud. Wrzos (ur. 1890), działacz PPS-Lewicy i KPRP, członek KW Warszawskiej RDR, który później odszedł od działalności partyjnej (zginął w r. 1942 lub 1943 w Oświęcimiu), Stefan, pseud. Krzysztof, Zbigniew (ur. 1895), doktor filozofii, nauczyciel w gimnazjach warszawskich i dziennikarz, działający podobnie jak pozostali bracia w PPS-Lewicy (od r. 1912), KPP oraz w Czerwonej Pomocy (zmarł w r. 1942 w Związku Radzieckim).
Czarkowski S., Leon Purman (1892–1933), „Ziemia Kujawska” R. 2: 1968 s. 299–300 (fot.); Karwacki W., Łódzka organizacja PPS-Lewicy 1906–1918, Ł. 1964; Tych F., PPS-Lewica w latach wojny 1914–1918, W. 1960; Świetlikowa F., Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, 1918–1923, W. 1968; – Autobiografia Leona Purmana, „Z Pola Walki” 1969 nr 1; Bień A., W podziemiach Zagłębia, Płocka i Włocławka, Dąbrowa Górnicza 1930 s. 99; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1966 V; II Zjazd Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (19. IX. – 2. X. 1923). Protokoły obrad i uchwały, W. 1968 (fot.); Kamińska M., Ścieżkami wspomnień, W. 1960 s. 199–200; Kartki z dziejów KPP, W. 1958 s. 131–45, 490; Komuniści, W. 1969; Rady Delegatów Robotniczych w Polsce, W. 1962–5 I–II; III Zjazd KPP, W. 1925 s. 145–54, 194–226, 262–9; Zdziarski M., Moje ucieczki, W. 1957 s. 107–11; 10. Plenum des EKKL Protokoll, Hamburg–Berlin 1929 s. 106–12, 817–24; – „Czerwony Sztandar” 1933 nr 1 s. 11; „Internationale Presse-Korrespondenz” 1928 nr 13 s. 387–8; „Niepodległość” T. 17: 1938; „Nowy Przegl.” 1929 (reedycja), 1933 nr 10 s. 77–9; „Pravda” 1933 nr 336 s. 4; „Robotnik” 1926 nr 354; „Tryb. Ludu” 1962 nr 305 (fot.); „Tryb. Radziecka” 1933 nr 281 s. 1; „Voprosy Istorii KPSS” 1969 nr 10 s. 95; „Z Pola Walki” 1959–66, 1968–71, 1973–6, 1978–81; – Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa P-a 4842, sygn. 105/727 (materiały z procesu z r. 1926), sygn. 158/I–3/1 s. 113–121, 2 s. 1–39, 102–114, sygn. 158/V–3/7 k. 43, 8 k. 38–47; Centr. Partijnyj Archiv Instituta Marksizma-Leninizma pri CK KPSS: Ankiety P-a składane na kongresach MK i posiedzeniach plenarnych KW MK oraz inne materiały.
Aleksander Kochański