Rubinsztein Leon, pseud. Luis, Leon (1912–1961), inżynier, działacz komunistyczny, wyższy urzędnik w Min. Bezpieczeństwa Publicznego oraz w resortach przemysłowych. Ur. 28 II w Tomaszowie Mazowieckim, był synem Mojżesza, felczera, i Felicji z Orbachów, akuszerki.
Od r. 1926 uczęszczał R. do gimnazjum w Łodzi, które ukończył w r. 1931. Tu był od r. 1926 członkiem Związku Młodzieży Komunistycznej (ZMK) w Polsce (czynny od r. 1929 w dzielnicy śródmiejskiej), przemianowanego w r. 1930 w Komunistyczny Związek Młodzieży Polski. Jednocześnie działał w półlegalnym Związku Młodzieży Socjalistycznej (ZMS), w l. 1930–31 był kierownikiem działu techniki organizacyjnej ZMS w Łodzi. Aresztowany podczas manifestacji antywojennej w Łodzi w sierpniu 1931, skazany został na 2 lata więzienia z zaliczeniem aresztu prewencyjnego; karę odbywał w więzieniach w Łodzi i Sieradzu. Po wyjściu z więzienia w sierpniu 1933, został przyjęty do Komunistycznej Partii Polski. Wkrótce, za zgodą partii, wyjechał na studia do Francji.
W Paryżu działał R. w Czerwonej Pomocy (Secours Rouge) i od lutego 1934 we Francuskiej Partii Komunistycznej (FPK), w podsekcji żydowskiej. Od marca 1934 studiował na politechnice w Bordeaux, utrzymując się z pracy fizycznej. W listopadzie 1935 powrócił do Paryża, nadal dorywczo pracując fizycznie. W październiku 1936 wyjechał jako ochotnik do Hiszpanii. Początkowo służył w 12 Batalionie XIV Brygady Międzynarodowej (francuskiej) «La Marseillaise» jako żołnierz, następnie starszy sierżant. Od kwietnia do lipca 1937 kształcił się w szkole oficerskiej w Pozzerubio. Po jej ukończeniu został w stopniu podporucznika skierowany do XIII Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego, gdzie był kolejno oficerem operacyjnym 4 Batalionu im. Palafoxa, zastępcą dowódcy kompanii łączności i dowódcą tej kompanii, dowódcą kompanii piechoty im. Naftalego Botwina i wreszcie – w marcu 1938 – dowódcą 4 Batalionu. Jednocześnie był członkiem Komunistycznej Partii Hiszpanii. Walczył w grudniu 1936 na froncie andaluzyjskim pod Lopera, w styczniu 1937 pod Las Rosas, w lutym 1937 na froncie Jarama (lekko ranny), w lipcu t. r. pod Brunette, w sierpniu – pod Saragossą, następnie na froncie Tardienta, w październiku pod Fuentes del Ebro, w lutym 1938 na froncie Estramadury na odcinku Sierra Quemada, w marcu t. r. pod Albalate, Belchita i Caspe. Ciężko ranny pod Caspe (przejściowo był sparaliżowany), został w październiku 1938 ewakuowany do Paryża, gdzie przebywał w szpitalu do stycznia 1939. Po wyleczeniu podjął znów działalność w FPK, w podsekcji żydowskiej. Był jednym z sygnatariuszy listu ochotników polskich w Hiszpanii z 2 III 1939, do Prezydenta RP, domagających się przywrócenia im praw obywatelskich (których zostali pozbawieni w r. 1937).
W kwietniu 1939 wyjechał R. do ZSRR. Tu, przyjęty na III rok Moskiewskiego Instytutu Inżynierów Łączności, ukończył studia w r. 1942, już po ewakuacji Instytutu do Taszkientu. Uzyskał dyplom inżyniera prądów słabych. Skierowany został do pracy w radiostacji Międzynarodówki Komunistycznej w Ufie początkowo jako dyżurny technik, a następnie dyżurny inżynier. We wrześniu 1943 został powołany do obozu organizującego się wojska polskiego w Sielcach nad Oką. W październiku t. r. był obok Henryka Toruńczyka współorganizatorem Samodzielnego Batalionu Szturmowego Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (18 X – w stopniu kapitana – mianowany starszym adiutantem Batalionu), w którym szkolono kadry instruktorów dla partyzantki Gwardii Ludowej i Armii Ludowej. Był następnie kolejno szefem sztabu i zastępcą do spraw liniowych dowódcy Batalionu. W maju 1944 Batalion znalazł się w Żytyniu pod Równem, gdzie podlegał Polskiemu Sztabowi Partyzanckiemu.
Po powrocie do kraju R. został w grudniu 1944 zastępcą dowódcy Brygady Wojsk Wewnętrznych. Dn. 1 III 1945 mianowano go (był w stopniu podpułkownika) dowódcą 2 Samodzielnej Brygady Wojsk Wewnętrznych w Łodzi, następnie (od października t. r.) dowódcą Wojsk Bezpieczeństwa Wewnętrznego wchodzących w skład Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) woj. wrocławskiego, w r. 1946 dowódcą Wojsk Bezpieczeństwa Wewnętrznego KBW woj. warszawskiego. Dn. 1 IV 1947 został powołany na stanowisko dyrektora Dep. II (Łączności) Min. Bezpieczeństwa Publicznego (MBP). Jednocześnie od 21 I 1949 był dyrektorem Dep. Ochrony Rządu MBP w stopniu pułkownika. Od jesieni 1944 był członkiem Polskiej Partii Robotniczej, od grudnia 1948 – Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Od maja 1949 wchodził w skład Komitetu Dzielnicowego PZPR w MBP. W związku z przebudową WP R-owi powierzono zorganizowanie przemysłu zbrojeniowego w Polsce. Dlatego 13 I 1951 odszedł z MBP z obu tych funkcji i został skierowany do Min. Przemysłu Ciężkiego, a następnie do Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego, gdzie 15 XI został dyrektorem generalnym.
Z dn. 15 V 1955 przeszedł do Min. Przemysłu Motoryzacyjnego, gdzie został 28 VI t. r. podsekretarzem stanu. Podsekretarzem stanu był także w Min. Przemysłu Maszynowego od 5 VII 1956 i w Min. Przemysłu Ciężkiego od 23 III 1957 do śmierci. Nadal zajmował się sprawami przemysłu zbrojeniowego. Był także członkiem prezydium i przewodniczącym komisji aparaturowej Państwowej Rady do spraw Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej. Zmarł 16 IX 1961 w Warszawie po kolejnym zawale serca. Pochowany na Powązkach Wojskowych, odznaczony był Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Grunwaldu III kl., Orderem Sztandaru Pracy II kl., Krzyżem Kawalerskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie (od r. 1941) z Anną Mekler, inżynierem, miał R. syna Ryszarda (ur. 1946) i córkę Halinę (ur. 1950).
Cmentarz Komunalny Powązki (dawny Wojskowy) w Warszawie, W 1989; Jaworski M., Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego 1945–1965, W. 1984; Malinowski M., Geneza PPR, W. 1975; Polacy w wojnie hiszpańskiej (1936–1939), W. 1963 s. 223, 266; Zbiniewicz F., Armia Polska w ZSRR, W. 1963; – Szyr L., Nad trumną Leona Rubinsteina, w: Kazetemowcy, W. 1963 s. 207–10 (fot.); – „Tryb. Ludu” 1961 nr 256, 257; „Z pola walki” 1965 nr i s. 185, 1967 nr 1 s. 150; – AAN, Oddz. VI (Arch. Lewicy Pol.); Teczka osobowa 9425 (L. R.).
Aleksander Kochański