Rutkowski Leopold Euzebiusz, pseud.: Muszyński, Trojanowski, Zawadzki (1887–1949), pracownik Polskiego Czerwonego Krzyża, działacz konspiracyjny. Ur. 12 VIII w Warszawie, był synem Wiktora i Florentyny.
Brak szczegółowych danych o nauce i studiach R-ego. Wiadomo jedynie, że ukończył gimnazjum i studia prawnicze. Podczas pierwszej wojny światowej R. przebywał w Kijowie, gdzie razem z Melchiorem Wańkowiczem działał w Centralnym Komitecie Obywatelskim Król. Pol. w Rosji. Po wybuchu rewolucji październikowej 1917 r. został aresztowany i na krótko osadzony w więzieniu (prawdopodobnie na Łubiance w Moskwie).
W WP R. nie służył, zwolniony ze względu na krótki wzrok. W Polsce niepodległej pracował w Min. Spraw Wewnętrznych (MSW) w stopniu starszego referenta, jako naczelnik Wydziału Politycznego (bywa mylony z Aleksandrem Rutkowskim, naczelnikiem Wydziału Społeczno-Politycznego MSW w l. 1928–9). Uczestniczył wówczas m. in. w opracowaniu ordynacji wyborczych do Sejmu i Senatu, które ogłosił drukiem pt. „Ordynacje wyborcze do Sejmu i do Senatu oraz inne normy prawne dotyczące wyborów do Sejmu i do Senatu” (W. 1928). Po zamachu majowym 1926 r. odszedł z pracy w MSW. Od 1 V 1927 do 1 XI 1938 był R. dyrektorem administracyjnym i zastępcą naczelnego dyrektora Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK). Położył poważne zasługi przy organizowaniu terenowych kół PCK, prowadzeniu szerokiej akcji charytatywnej, organizowaniu imprez artystycznych, z których dochód przeznaczano dla potrzebujących pomocy. Był autorem dwóch broszur wydanych nakładem Zarządu Głównego PCK: Gazy, bomby a prawo (W. 1932, wyd. 2, W. 1933), Polski Czerwony Krzyż. Istota, podstawy prawne, organizacja, zakres działalności, finanse (W. 1934).
W czasie okupacji niemieckiej mieszkał R. w Warszawie, używając dokumentów na nazwiska Rasiński i Zawadzki; utrzymywał się z handlu. Od lutego 1941 do lipca 1944 był R. dyrekktorem Departamentu Spraw Wewnętrznych (krypt.: Ład, Sieć, Rój, 510/W) Delegatury Rządu RP na Kraj wyznaczony na to stanowisko przez delegata rządu Cyryla Ratajskiego w porozumieniu ze Stronnictwem Narodowym (wg S. Kauzika). Do jego zadań należało m. in. utrzymywanie kontaktów z Okręgowymi Delegaturami Rządu. Stąd np. jego obecność w sierpniu (wrześniu) 1941 przy zaprzysiężeniu w Warszawie okręgowego delegata rządu na okręg Kraków, Jana Jakóbca, stąd także kilkakrotne wyjazdy, m. in. do Krakowa. Co najmniej dwukrotnie rozmawiał wówczas z ks. kard. Adamem Sapiehą – przekazując prośbę o czuwanie nad poczynaniami prezesa Rady Głównej Opiekuńczej Adama Ronikiera, oraz w imieniu Rządu RP prośbę o zgodę na umieszczenie po wojnie na Wawelu prochów gen. Władysława Sikorskiego. W marcu 1942 uczestniczył w rozmowach konspiracyjnych przy udziale m. in. delegata rządu C. Ratajskiego i Stefana Szwedowskiego. W ich wyniku utworzono komórkę «Zachód» – Polski Związek Zachodni w konspiracji (krypt.: Kopalnia, Studnia, Zachód), mający organizować opiekę nad Polakami wywiezionymi na roboty przymusowe do Rzeszy. Następnie z ramienia Delegatury Rządu utrzymywał kontakt z kierownictwem tegoż Związku. Wszedł również w skład Rady Naczelnej Polskiego Związku Północnego, który miał stać się tymczasowym przedstawicielstwem społeczeństwa polskiego Prus Wschodnich. Odegrał istotną rolę w zapewnieniu warunków działania Tymczasowemu Komitetowi im. Konrada Żegoty, utworzonemu we wrześniu 1942, i następnie powołanej na jego miejsce w grudniu t. r. stałej Radzie Pomocy Żydom («Żegota»). Jemu bezpośrednio podlegał i na jego ręce składał korespondencję i sprawozdania Witold Bieńkowski («Kalski», «Wencki»), stały przedstawiciel Delegatury Rządu w Radzie Pomocy Żydom. Podczas rozmowy z Adolfem Bermanem w maju 1943 złożył obietnicę «daleko idącej pomocy» w zakresie zwalczania szantażystów (szmalcowników), a w październiku t. r. uczestniczył w rozmowie delegata rządu Jana Stanisława Jankowskiego z przedstawicielami Rady Pomocy Żydom. Z racji zajmowanego stanowiska wszedł również w skład Społecznego Komitetu Antykomunistycznego, powołanego do życia w październiku 1943. Brak informacji o działalności R-ego w czasie powstania warszawskiego i po powstaniu. Wg Adama Bienia R. po upadku powstania był dyrektorem Dep. Prezydialnego Delegatury Rządu z siedzibą w Milanówku, ale wg wszystkich innych źródeł funkcję tę pełnił wówczas Tadeusz Miklaszewski; R. najprawdopodobniej zaniechał działalności w konspiracji.
Podczas pobytu w Krakowie został R. 13 IV 1945 aresztowany przez NKWD w mieszkaniu przy pl. Matejki. Osadzony w więzieniu przy pl. Inwalidów, wkrótce został wywieziony do Moskwy, gdzie na Łubiance był przesłuchiwany przez NKWD w związku z toczącym się w czerwcu 1945 procesem 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. W sprawie jego zwolnienia interweniował wicepremier Stanisław Mikołajczyk. Uwolniony jesienią 1945 i odesłany do kraju, tu natychmiast został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Skazany na 2 lata więzienia i osadzony w więzieniu w Rawiczu, został w r. 1946 zwolniony w wyniku interwencji Jakuba Bermana, któremu żona R-ego przedstawiła materiały dokumentujące zasługi R-ego w organizowaniu akcji «Żegota». Objął wówczas stanowisko dyrektora bydgoskiego Oddziału Gospodarczego Zrzeszenia Samorządu Terytorialnego. Dn. 15 VI 1949 został ponownie aresztowany, tym razem na ulicy w Bydgoszczy, skąd przewieziono go do Warszawy i osadzono w więzieniu mokotowskim. Torturowany, zmarł tu 8 IX 1949 (prawdopodobnie został zamordowany podczas śledztwa po odmowie złożenia fałszywych zeznań obciążających Delegaturę Rządu zarzutem współpracy z gestapo). Dopiero miesiąc później, 12 X t. r., rodzina otrzymała oficjalne zawiadomienie o jego – rzekomo samobójczej – śmierci. Pochowany został na cmentarzu komunalnym na Powązkach początkowo we wspólnej mogile, a po ekshumacji – w grobie rodzinnym. Odznaczony był m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta, pośmiertnie Krzyżem Armii Krajowej (1970).
W małżeństwie od r. 1916 z Joanną z domu Szafnicką (zm. 1960) miał R. syna Janusza (ur. 1922), architekta, i córkę Teresę (ur. 1925), zamężną Mróz, lekarza-stomatologa, zamieszkałych w USA; oboje uczestniczyli w powstaniu warszawskim.
Bartoszewski W., Na drodze do Niepodległości, Paryż 1987; Duraczyński E., Między Londynem a Warszawą, W. 1986; Friszke A., O kształt niepodległej, W. 1989; [Kauzik S.] Dołęga-Modrzewski S., Polskie państwo podziemne, Londyn 1959 s. 64; Księga sapieżyńska, pod red. J. Wolnego, Kr. 1986 II; Musielak M., Polski Związek Zachodni w okresie okupacji hitlerowskiej, „Dzieje Najnowsze” 1979 nr 1 s. 71, 75; Prekerowa T., Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, W. 1982; – AK w dokumentach, V; Bartoszewski W., Lewinówna Z., Ten jest z ojczyzny mojej, wyd. 2., Kr. 1969; Bieńkowski W., Przyczynek do wspomnień o wojennej „Akcji Żegoty”, „Dziś i Jutro” 1946 nr 19 s. 4; Bień A., Bóg jest wyżej, dom jest dalej, W. 1986 s. 129; Korboński S., Polskie państwo podziemne. Przewodnik po podziemiu z lat 1939–1945, Paryż 1975; Ludność cywilna w powstaniu warszawskim, W. 1974 I, II; Michalewski J., Relacja, „Zesz. Hist.” Z. 26: 1973 s. 77, 93, 94, 108; Minkiewicz W., Mokotów. Wronki. Rawicz. Wspomnienia 1939–1954, W. 1988 s. 74; – B. Jag.: Jakóbiec J., Na drodze stromej i śliskiej (rkp.); ZG PCK: Dział Służb Pracowniczych, teczka osobowa nr 1083; – Informacje córki Teresy Mrozowej i Janiny Anny Zajdzikowskiej-Michalikowej.
Andrzej Krzysztof Kunert