Librach Ludwik, pseud. i krypt. literackie: Jankiel, L., L. L., Marian, Marian L. M. W., Marian W., Wacław, Wodzisławski M. (1879–1942), działacz ruchu robotniczego i spółdzielczego, publicysta. Ur. 13 VIII w Warszawie, był synem Joachima, kupca, i Zofii z Wodzisławskich. Matka, wywodząca się z rodziny żydowskiej osiadłej w majątku ziemskim w Kieleckiem, współdziałała z powstańcami w 1863 r. L. uczęszczał do gimnazjum rządowego, z którego wydalono go za przynależność do nielegalnych kółek samokształceniowych. Kontynuował naukę w Średniej Szkole Mechaniczno-Technicznej Wawelberga i Rotwanda. Ok. r. 1900 wyjechał do Belgii, gdzie podjął studia na politechnice w Liège. Wkrótce jednak przeniósł się na Uniwersytet Nowy w Brukseli i zaczął studiować ekonomię na wydziale nauk społecznych. Tu aktywnie uczestniczył w życiu kolonii polskiej, będąc członkiem Organizacji Zagranicznej Polskiej Partii Socjalistycznej (OZ PPS). Po wybuchu rewolucji 1905 r. udał się do kraju i podjął działalność partyjną, m. in. pracował w technice partyjnej, prowadził pracę agitacyjną wśród kolejarzy podczas strajku październikowo-listopadowego. Po rozłamie w partii należał do PPS-Lewicy. Pracował w Komitecie Żydowskim i z jego ramienia kierował przez pewien czas drukarnią lokalnego organu żydowskiego „Der Arbajter”, wydawanego nielegalnie w l. 1906–7 w Warszawie. Był jednym z bliskich współpracowników T. Rechniewskiego w redakcji legalnego tygodnika „Wiedza”.
Aresztowany za działalność rewolucyjną w r. 1907, po dłuższym pobycie w więzieniu skazany został L. administracyjnie na opuszczenie Rosji i bezterminowy pobyt za granicą. Udał się ponownie do Belgii, gdzie wznowił przerwane studia. Kontynuował działalność w miejscowej sekcji PPS-Lewicy. W marcu 1909 podjął na nowo współpracę publicystyczną z „Wiedzą”, a następnie aż do połowy 1914 r. z jej kontynuacjami – „Nowym Życiem”, „Światłem” i „Kuźnią”. Pisywał artykuły omawiające wydarzenia polityczne w krajach zachodnioeuropejskich, wypowiadał się w sprawach polityki społecznej, ochrony pracy, występował przeciw klerykalizmowi. Żywo interesował się także sprawami oświaty i szkolnictwa i na te tematy publikował artykuły w „Wiedzy” i innych czasopismach. W r. 1909 zamieścił w „Nowych Torach” – organie Polskiego Związku Nauczycielskiego (PZN) – artykuł Szkoła nowego typu w Brukseli, omawiający koncepcje reformy szkoły elementarnej O. Decroly’ego. Jako sprawozdawca „Wiedzy” uczestniczył w konferencji dziennikarzy socjalistycznych zwołanej przez Międzynarodowe Biuro Socjalistyczne 6 XI 1909 do Brukseli. Po ukończeniu studiów (ok. 1912) pracował w Brukseli jako urzędnik w Banku. Na początku 1914 r. powrócił wraz z żoną do kraju.
W latach wojny działał w PPS-Lewicy na terenie Warszawy. Z ramienia partii pracował w Robotniczej Radzie Gospodarczej; w l. 1916–7 wchodził w skład Zarządu, a w 1918 był członkiem Komisji Sądowej Rady. Od r. 1916 współpracował z „Głosem Robotniczym” – organem PPS-Lewicy. Aktywnie działał w stworzonej przez partię placówce spółdzielczej, w Robotniczym Stowarzyszeniu Spożywców «Samopomoc», będąc w r. 1917 członkiem Komisji Rewizyjnej. W t. r. opublikował pod pseud. Wodzisławski M. pracę Miejska polityka żywnościowa. Od połowy 1915 r. uczestniczył w spotkaniach skupionej w Warszawie wokół T. Rechniewskiego inteligenckiej grupy dyskusyjnej nazwanej Plenum, gromadzącej członków i sympatyków PPS-Lewicy. Będąc gorącym zwolennikiem hasła niepodległości, przemawiał w marcu 1917 na konferencji okręgowej w Łodzi w imieniu opozycjonistów (obok A. Szczerkowskiego), a w połowie 1918 r. przyłączył się do ukształtowanej w łonie łódzkiej i pabianickiej organizacji PPS-Lewicy niepodległościowej grupy opozycyjnej, tzw. Opozycji Robotniczej Polskiej Partii Socjalistycznej (Lewicy) i został współpracownikiem jej pisma p. n. „Informator”. Nie wstąpił jednak do PPS, z którą połączyła się ta grupa w grudniu 1918.
W Polsce niepodległej L. został urzędnikiem w Min. Aprowizacji. W r. 1919 przeszedł do pracy w Zarządzie Głównym Związku Zawodowego Kolejarzy (ZZK). Znany z radykalnych przekonań i powiązań z lewicową inteligencją, został w sierpniu 1920 aresztowany; około 8 tygodni więziono go w cytadeli warszawskiej. W l. 1920–7 był inspektorem w Kasie Chorych w Warszawie. Po r. 1918 działał aktywnie w ruchu spółdzielczym. Na zjeździe organizacyjnym Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych (ZRSS) w Warszawie (10–11 V 1919) wybrany został do Rady Tymczasowej. W sierpniu t. r. wszedł do wyłonionej z Rady specjalnej komisji budownictwa spółdzielczego. Podczas IV zjazdu ZRSS (15–16 IV 1923) wybrano go do Zarządu. Wraz z Z. Zarembą reprezentował organizację na XI Kongresie Międzynarodowego Związku Spółdzielczego w Gandawie (1–4 IX 1924). Po przyłączeniu się ZRSS do Związku Spółdzielni Spożywców R. P. w r. 1925 L. zaprzestał działalności w ruchu spółdzielczym. W l. 1924–6 współpracował z „Robotniczym Przeglądem Gospodarczym” – miesięcznikiem wydawanym przez ZRSS i Komisję Centralną Związków Zawodowych. Od r. 1928 pracował jako naczelnik w Państwowym Monopolu Tytoniowym. Zwolniony stamtąd w r. 1932 wobec odmowy przyjęcia funkcji męża zaufania Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), pozostawał przez następne trzy lata bez pracy. W r. 1935 znalazł zatrudnienie w Tow. Osiedli Robotniczych (TOR). W ostatnich miesiącach przed wybuchem wojny w r. 1939 L. brał wraz z żoną udział w posiedzeniach Klubu Demokratycznego w Warszawie. Podczas wojny ukrywał się. Dzięki życzliwości dyrektora TOR Jana Strzeleckiego był nadal nieoficjalnie zatrudniony w tej instytucji. Zginął 10 XI 1942 potrącony przez niemiecki samochód na ulicy Nowy Zjazd w Warszawie. Od r. 1907 był żonaty z Marią Lipską (zob. Librachowa z Lipskich Maria). Pozostawił córkę Krystynę Selmowiczową.
Kormanowa, Materiały do bibliografii 1866–1918; – Kasprzakowa J., Ideologia i polityka PPS-Lewicy w latach 1907–1914, W. 1965; Piechowicz S., Związek Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych, W. 1963; Szczerkowski A., Z dziejów opozycji niepodległościowej w PPS-Lewicy, w: Księga pamiątkowa PPS 1892–1922, W. 1923 s. 217, 218; Tych F., PPS-Lewica w latach wojny 1914–1918, W. 1960; – Jabłonowski R., Wspomnienia 1905–1928, W. 1962; Tołwiński S., Wspomnienia 1895–1939, W. 1971; Trzciński W., Czerwony Lublin w r. 1905, Bruksela–Kr.–L. 1904–5; Ze wspomnień działacza politycznego, „Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1935; nr 3 s. 159–60; – „Głos Robotn.” (PPS-Lewicy) 1916 nr 1 s. 4, 1917 nr 54 s. 4, 1918 nr 13 s. 2; Kalendarz Robotniczy na rok 1918 („Głosu Robotn.”), W. 1918 s. 242 „Wiedza” 1909 t. 2 s. 724–7; – Relacja córki Krystyny Selmowiczowej.
Alicja Pacholczykowa