Łukasz z Nowego Miasta (Neapolitanus), (zm. ok. 1542), docent filozofii Uniw. Krak., pisarz miejski w Lublinie. Ur. w Nowym Mieście pod Przemyślem. Pochodził prawdopodobnie z rodziny mieszczańskiej. Na Uniw. Krak. wpisał się albo 22 VII 1513 (syn Jana), albo 5 I 1515 (syn Łukasza). Bakalaureat sztuk wyzwolonych otrzymał w grudniu 1517, a mistrzostwo w styczniu 1521. Bezpośrednio po studiach rozpoczął wykłady na Wydziale Sztuk Wyzwolonych Uniw. Krak. jako bezpłatny docent. W ciągu niespełna dwu lat objaśniał dzieła Arystotelesa („De anima”, „De generatione et corruptione”, „Ethica” i „Oeconomica”), Piotra Hiszpana („Septem tractatus logicales”), Cycerona („Somnium Scipionis”).
W owym czasie Ł. opracował podręcznik epistolografii Compendiosa in modum construendarum epistolarum manuductio… maiori.. diligentia congesta, wydany u Floriana Unglera w Krakowie w r. 1522. Podręcznik dedykował swemu krajanowi Stanisławowi Bielowi z Nowego Miasta, ówczesnemu rektorowi Uniw. Krak. Dołączył też Ł. panegiryk pochwalny na cześć Stanisława Biela, napisany przez Udalryka Fabri z Thornberg, humanistę wiedeńskiego, z którym na pewno zetknął się w Krakowie w r. 1521. Ł. przygotował swe kompendium w oparciu o wcześniejsze wzory podręczników pisania listów, m. in. Konrada Celtesa, Stanisława z Łowicza, a w szczególności bezpośrednio lub pośrednio wzorował się na „Modus epistolandi” Jana Ursyna. Wkrótce jednak, w końcu 1522 r. Ł. opuścił Kraków. Stało się to zapewne z powodu kłopotów materialnych, gdyż Ł. od dawna cierpiał niedostatek, popadł w długi, a nawet posunął się do przywłaszczenia sobie ubrania jakiegoś studenta. Pozostał w kontakcie ze środowiskiem akademickim, bowiem w aktach uniwersyteckich odnotowano, iż ożenił się w Sandomierzu i został pisarzem miejskim w Lublinie. Ł. był w l. 1528–39 pisarzem wójtowskim, a nadto w l. 1535–7 pisarzem radzieckim, po r. 1537 rajcą lubelskim. Pozostawił po sobie pamięć starannego urzędnika. W specjalnej pergaminowej księdze spisał miejskie lauda lubelskie od r. 1408; w l. 1532–9 wpisywał je na bieżąco. Zmarł przed 24 II 1542.
Estreicher: Enc. Org.; PSB, (Biel Stanisław); – Barycz, Historia UJ; Chłędowski A. T., Spis dzieł polskich opuszczonych lub źle oznaczonych w Bentkowskiego Historii literatury polskiej, L. 1818 s. 150–3; Morawski, Historia UJ; Nadolski B., Podręcznik epistolograficzny Łukasza z Nowego Miasta, „Pam. Liter.” R. 28: 1931 s. 72–7; Stankowa M., Kancelaria miasta Lublina XIV–XVIII w., W. 1968 s. 38, 45, 57, 58, 60, 64, 81, 98; Winniczuk L., Epistolografia. Łacińskie podręczniki epistolograficzne w Polsce w XV–XVI wieku, W. 1952 s. 9, 11, 22, 36, 60–1, 69, 72; – Acta rectoralia, I; Album stud. Univ. Crac., II 146, 158; Liber diligentiarum; Statuta nec non liber promotionum, s. 165, 171; – B. Jag.: rkp. 5359 t. 9 k. 52; WAP w L.: Akta m. Lublina nr 3–5, 144–145, 273.
Marian Zwiercan