Pawołowicz (Pawołowic, Pawłowicz) Maciej Jan (1664–1749), profesor i rektor Akad. Zamojskiej, dziekan-infułat kapituły zamojskiej, autor panegiryków. Ur. w Batorzu koło Kraśnika, był synem Wawrzyńca. W r. 1680 wpisał się do albumu studentów Akad. Zamojskiej, ale później przeniósł się do Akad. Krak., gdzie uzyskał tytuł bakałarza filozofii w r. 1693. Dzięki scholastykowi kieleckiemu, dr. teologii Marcinowi Winklerowi dostał posadę nauczyciela w szkole kieleckiej, będącej kolonią Akad. Krak. Stamtąd powołany został do Akad. Zamojskiej już jesienią 1693. Zaczął od nauczania w klasie analogii, w dwa lata później postąpił na retorykę, a w r. 1702 objął katedrę logiki. Dn. 10 I 1695 został w Zamościu doktorem filozofii. Pierwsze lata pracy P-a w Akad. Zamojskiej były zarazem okresem jego działalności pisarskiej o charakterze okolicznościowym; wydał panegiryki ku czci nowo kreowanych doktorów zamojskich (Messis iuridici honoris, Zamość 1695, i Fructus honoris theologici, tamże 1695) oraz inne utwory okolicznościowe polskie i łacińskie. Ponadto w r. 1697 w zapusty wystawił komedię pt. „Manlius i jego syn Wiktor”. Działalność pisarska P-a ustała, gdy przed 6 VII 1699 został kanonikiem zamojskim. Posuwając się w godnościach, został w r. 1703 dziekanem (reelekcja w r. 1705), w 1709 kwestorem, w l. 1711–13 był rektorem Akad. Zamojskiej, a zaraz po zakończeniu kadencji, w maju 1713 ponownie został dziekanem i znów rektorem w l. 1714–16. Dn. 13 V 1715 został promowany na doktora teologii. W r. 1731 został prokanclerzem Akad. Zamojskiej i pełnił tę godność do końca życia. Równolegle awansował P. w godnościach kościelnych; 3 VI 1715 został prałatem-scholastykiem, a w r. 1739 dziekanem-infułatem kapituły zamojskiej; miał nadto plebanie w Goraju i Łukowej (z tej ostatniej ustąpił w r. 1725), Radzięcinie i Tarnogrodzie (przed 1725), pod koniec życia był prepozytem w Szczebrzeszynie.

Z katedry logiki przeszedł P. na profesora etyki i teologii moralnej w r. 1714, a w r. 1717 otrzymał katedrę prawa kanonicznego. Wykładał nieregularnie. W jubileuszowym r. 1700 wybrał się na uroczystości do Rzymu. Miał wrócić do września, ale w tym miesiącu bawił w Wiedniu, a w listopadzie przesłał ze Strasburga prośbę do Anny Zamoyskiej o wstawiennictwo z powodu zwłoki w powrocie. Opuszczał też zajęcia, wyjeżdżając w sprawach Akademii (np. w r. 1718 wysłano go na sejm grodzieński) i do własnych prebend. Zarządzając od r. 1716 należącą do Akad. Zamojskiej wsią Bukowina, podniósł z niej dochód. Doszło jednak do konfliktu P-a z Akademią, gdy będąc scholastykiem i podkanclerzym Akademii dopuścił do nadużyć ze strony profesorów, szafujących dochodami Akademii, i okazał stronniczość, stając po stronie winnych.

P. był hojny dla kapituły zamojskiej: obdarzył ją srebrną monstrancją i rozmaitymi zapisami, ofiarował też kapitule dom, a nadto poczynił drobniejsze zapisy na inne cele. Dn. 22 IV 1743 ustanowił fundusz w wysokości 10 000 złp. na kapelę przy kolegiacie zamojskiej; w r. n. powiększył fundację do 15 000 złp. Książki teologiczne i filozoficzne ze swego księgozbioru podarował Akad. Zamojskiej. Zmarł 5 VI 1749 w Zamościu. Śladem po księgozbiorze P-a są druki z napisem proweniencyjnym «ex libris Matthiae Ioannis Pawołowic», występującym też w zbliżonych odmianach. Druki te wchodzą w skład klocka zawierającego panegiryki tłoczone przeważnie w końcu XVII w. w Krakowie i Zamościu i będącego dawniej własnością Biblioteki Baworowskich we Lwowie (obecnie zaś przechowywanego w B. Ossol. we Wr.).

Estreicher; Juszyński M. H., Dykcjonarz poetów polskich, Kr. 1820 II 50; – Depczyński W., Parafia Tarnogród, „Nasza Przeszłość” T. 37: 1972 s. 188–9; Kochanowski J. K., Dzieje Akademii Zamojskiej, Kr. 1899–1900; Stopniak F., Dzieje kapituły zamojskiej, L. 1962 s. 70, 101, 193; Wadowski J. A., Wiadomość o profesorach Akademii Zamojskiej, W. 1899–1900; – Statuta nec non liber promotionum; Zbiór dokumentów kolegiaty i kapituły zamojskiej, Wyd. B. Kumor, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 25: 1972, T. 29: 1974; – AGAD: Arch. Zamojskich nr 575; B. Narod.: BOZ rkp. 1360, 1599, 1604; B. Ossol.: rkp. 13666; B. PAN w Kr.: rkp. 2345, 2382, 2387 t. 1; WAP w L.: Zespół Kolegiaty w Zamościu, sygn. 168, 414, 482.

Rafał Leszczyński