Szarota Marceli, krypt.: (m.s.), M.S. (1876–1951), historyk, dyplomata, publicysta.
Ur. 26 IV w Warszawie w ewangelicko-luterańskiej rodzinie Emila i Stefanii z Apfelzweigów.
S. ukończył szkołę średnią w Warszawie. W r. 1898 poznał Edwarda Abramowskiego i pod jego wpływem zaczął prowadzić kółko oświatowe dla warszawskich robotników. W r. 1900 wstąpił do PPS i został członkiem Warszawskiego Komitetu Robotniczego tej partii. Aresztowany pod koniec t.r., był więziony w X Pawilonie Cytadeli warszawskiej do lipca 1901. Skazany na osiedlenie w głębi Rosji, został wypuszczony za kaucją, po czym zbiegł do Francji. W Paryżu działał w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich (zrezygnował z członkostwa w 2. poł. r. 1902) oraz stow. polskiej młodzieży akademickiej «Spójnia». W r. 1904 uzyskał dyplom paryskiej École Libre des Sciences Politiques. Przez krótki czas redagował wydawane w Paryżu przez Henryka Gierszyńskiego „Wolne Słowo Polskie”, pisywał też do londyńskiego „Przedświtu” oraz francuskich czasopism „L’Européen” i „Revue Historique”. W r. 1907 zamieszkał w Krakowie i wstąpił do PPS–Frakcji Rewolucyjnej. Zbierał materiały do pracy doktorskiej o Rzeczypospolitej Krakowskiej oraz zajął się działalnością publicystyczną, współpracując m.in. z krakowskimi pismami: „Naprzodem” Emila Haeckera i Ignacego Daszyńskiego, „Krytyką” Wilhelma Feldmana i „Trybuną” Artura Śliwińskiego oraz z warszawskim „Głosem” Jana Władysława Dawida. Dn. 18 VII 1908 na uniw. w Bernie doktoryzował się z filozofii na podstawie rozprawy Die letzten Tage der Republik Krakau; wydana we Wrocławiu w r. 1911, spotkała się z przychylną recenzją Bolesława Limanowskiego („Życie” R. 2: 1911 z. 23). W Paryżu, w Stacji Naukowej AU, wygłosił 9 II t.r. odczyt Sprawa polska w roku 1846. Prawdopodobnie podczas tego pobytu został mistrzem loży masońskiej «Agni» (Wielki Wschód Francji; wg L. Hassa skreślono go w r. 1935). Był w Paryżu członkiem Tow. Polskiego Literacko-Artystycznego. W r. szk. 1912/13 wykładał Kwestię polską na tle dyplomacji XIX wieku w Polskiej Szkole Nauk Politycznych w Krakowie; w r. 1913 wykładał także na pierwszym kursie uniwersyteckim dla polskich nauczycieli w Zakopanem.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. wstąpił 22 VIII 1914 jako ochotnik do Legionów Polskich. Zwolniony przez komisję lekarską ze służby frontowej, został skierowany do pracy kancelaryjnej. Dn. 25 XI t.r. mianowano go porucznikiem. Wówczas z żoną Eleonorą z Kalkowskich (zob. Kalkowska Eleonora) tłumaczył dzieło F. Hebbla „Herodes und Mariamne”. Na początku r. 1915 Dep. Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego wysłał go do Szwecji z zadaniem zjednywania tamtejszej opinii publicznej do sprawy odzyskania przez Polskę niepodległości; podczas tej misji S. opublikował kilkanaście artykułów w prasie szwedzkiej. Ogłosił też artykuł Anglia a odbudowanie Państwa Polskiego („Wiad. Pol.” 1915 nr 44), w którym przekonywał, że Wielka Brytania może się zgodzić na restytucję polskiej państwowości w sytuacji zagrożenia jej interesów ze strony Rosji. Latem t.r. dowodził kompanią «maruderów» (niezdolnych do ćwiczeń) w baonie uzupełniającym nr 3 Legionów Polskich. Dn. 16 VII 1916 został skierowany do Stacji Zbornej Legionów w Wiedniu, gdzie od 1 II 1918 pełnił obowiązki sekretarza przedstawicielstwa Dep. Stanu Rady Regencyjnej.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został S. pod koniec listopada 1918 wysłany przez MSZ do Lublany i Zagrzebia w celu nawiązania kontaktów z władzami słoweńskimi i chorwackimi; w wyniku tej misji przekazano Polsce cztery pociągi ze sprzętem wojskowym oraz kilkaset koni (wykorzystanych następnie w wojnie polsko-ukraińskiej). W marcu 1919 objął kierownictwo poselstwa RP przy rządzie austriackim (nominację otrzymał 1 V t.r. z tytułem chargé d’affaires). Z dn. 1 VI t.r. został zweryfikowany jako kapitan rezerwy piechoty. Podczas narady posłów polskich w państwach środkowej Europy, 15–19 III 1920 w Wiedniu, wyraził pogląd, że osłabienie Niemiec jest możliwe przez zawiązanie sojuszu austriacko-polsko-rumuńsko-węgierskiego. Po zawarciu przez Symona Petlurę układu z Polską (21 IV t.r.) kontaktował się z grupą polityków Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej, m.in. z przebywającym na uchodźstwie w Wiedniu Izydorem Hołubowiczem i Kost’em Łewyckim, którzy dążyli do powołania w granicach RP autonomicznej Galicji. Jesienią 1921 przewodniczył delegacji polskiej na konferencji państw sukcesyjnych monarchii austro-węgierskiej w Porto Rose; przyczynił się tam do wyboru języka francuskiego jako języka obrad, co z satysfakcją zostało odnotowane przez Aristide’a Brianda. Po odwołaniu 31 X t.r. z poselstwa RP w Wiedniu został 6 XII delegatem rządu RP z tytułem posła nadzwycz. i ministra pełnomocnego przy Międzysojuszniczej Komisji w Kłajpedzie (Memel). Misję rozpoczął pod koniec grudnia; celem jego działań było zapewnienie Kłajpedzie podobnego do Gdańska statusu wolnego miasta pod międzynarodową kontrolą, ale z zachowaniem możliwości korzystania przez Polskę z tamtejszego portu. W imieniu rządu RP podpisał 6 IV 1922 w Kłajpedzie konwencję handlową polsko-kłajpedzką; dokument jednak nie został ratyfikowany i nie wszedł w życie. Po zajęciu Kłajpedy przez Litwę (15 I 1923) zmuszono go do opuszczenia miasta (21 II t.r.). Ostatnią misją dyplomatyczną S-y było kierowanie od czerwca do grudnia t.r., w charakterze chargé d’affaires, poselstwem przy rządzie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w Charkowie. W raportach informował m.in. o antypolskich przemówieniach wygłaszanych w Kijowie i Moskwie w związku z planami pomocy, jaką ZSRR zamierzał udzielić spodziewanej rewolucji w Niemczech. Dn. 16 VII przekazano S-cie notę informacyjną o przystąpieniu Republiki do ZSRR i pod koniec grudnia został odwołany z Charkowa.
Dn. 30 IX 1924 zwolniono S-ę z MSZ. T.r. wraz z byłą żoną Eleonorą uczestniczył w Berlinie w międzynarodowej konferencji o nauczaniu historii w szkołach. W r. 1927 opublikował dwa artykuły o Ludwiku Mierosławskim: Kartka z życia Mierosławskiego („Kron. M. Poznania”) oraz Mierosławski w cytadeli poznańskiej po upadku powstania z roku 1848 („Przegl. Współcz.” nr 63). Od listopada 1927 do r. 1932 (w r. 1932 wspólnie z Wojciechem Baranowskim) był redaktorem naczelnym „Gazety Lwowskiej”, która stała się organem rządowym. Jako M.S. opublikował na jej łamach Ostatnie lata Henryka Heinego (w siedemdziesięciopięciolecie zgonu poety) (1931 nr 57–61, wyd. osobno, Lw. 1931). Dn. 30 XI 1932 podpisał apel do lwowskiej młodzieży akademickiej, wzywający do zaprzestania rozruchów antysemickich. Należał do Tow. Miłośników Historii. W r. 1936 zamieszkał w Warszawie i do wybuchu drugiej wojny światowej pracował w Polskim Związku Zachodnim. Zbierał materiały (zachowały się jego wypisy z nieistniejących już zbiorów rapperswilskich) do rozprawy o emigracyjnych przygotowaniach w r. 1865 do kolejnego powstania. Przyjaźnił się m.in. ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem. Gdy na początku okupacji niemieckiej aresztowano w październiku 1939 jego zięcia, Rafała Marcelego Blütha, bezskutecznie interweniował w warszawskim Gestapo. W czasie okupacji utrzymywał się z udzielania prywatnych lekcji języków obcych.
Po zakończeniu wojny zamieszkał S. w Krakowie; pracował tam jako korektor w Spółdzielni Wydawniczej «Czytelnik» i zajmował się tłumaczeniami artykułów z zagranicznych czasopism historycznych. U schyłku l. czterdziestych przeniósł się do Otwocka. Zmarł 21 XII 1951 w Otwocku i tam został pochowany. Był odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych, Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej, Krzyżem Legionowym, Krzyżem Oficerskim rumuńskiego Orderu Karola II, Medalem Niepodległości i Złotym Krzyżem Zasługi.
S. był dwukrotnie żonaty. W małżeństwie zawartym w r. 1903 z Eleonorą z Kalkowskich miał dwoje dzieci: Elidę Marię Szarotę-Blüthową (zob. Szarota Elida Maria) i Ralfa (1906–1994), urzędnika Min. Finansów w PRL. Powtórnie ożenił się ok. r. 1925 z Ireną z Jankowskich (ur. po 1890), córką Czesława Jankowskiego (zob.) i Marii z Jasieńskich, wnuczką Kazimierza Bujnickiego (zob.), która opracowała „Wypisy polskie” (Wil. 1916–19 cz. 1–2).
Dwa portrety przez Witkiewicza z r. 1924 i jeden z r. 1932 (w posiadaniu rodziny); – Bibliografia zawartości „Kroniki Miasta Poznania”, 1923–1997, P. [1998]; Chronologia stosunków międzynarodowych Polski, 1918–1921, W. 1955; toż za l. 1922–3, W. 1956; Cygan W. K., Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. Słownik biograficzny, W. 2006 IV; Hass, Wolnomularze; Jakimowicz I., Stanisław Ignacy Witkiewicz. 1885–1939. Katalog dzieł malarskich, W. 1990 s. 75, 79, 86–7, 126; Jarowiecki J., Góra B., Prasa lwowska w dwudziestoleciu międzywojennym. Próba bibliografii, Kr. 1994; Kto był kim w Drugiej RP?, (błędna data ur.); Słown. pseudonimów, IV; W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XVI; – Biedrzycka A., Kalendarium międzywojennego Lwowa [w druku]; Bruski J. J., Rada Republiki – parlament Ukraińskiej Republiki Ludowej na uchodźstwie (luty–sierpień 1921 r.), w: Polska i Ukraina. Sojusz 1920 roku i jego następstwa, Tor. 1997; Dopierała B., Wokół polityki morskiej Drugiej Rzeczypospolitej, P. 1978; Fedorowicz J., W służbie ziemi ojczystej. Czesław Jankowski w życiu kulturalnym Wilna lat 1905–1929, Kr. 2005 (dot. żony, Ireny); Frejlich J., „Trybuna” listopad 1906 – wrzesień 1907, „Zesz. Hist.” (Paryż) 1968 z. 14 s. 205; Hist. dyplomacji pol., IV; Kawerau S., Die ewige Revolution. Ergebnisse der Internationalen Geschichtstagung 2.–4. Oktober 1924, Berlin 1925 s. 246–57, 538; Kornat M., Posłowie i ambasadorowie polscy w Związku Sowieckim (1921–1939 i 1941–1943), „Pol. Przegl. Dyplomatyczny” 2004 nr 5 s. 144; Koźmiński M., Przesłanki stosunków polsko-węgierskich u progu niepodległości (1918–1921), w: Odrodzona Polska wśród sąsiadów 1918–1921, W. 1999; Książek J., Powstanie i działalność Poselstwa i Konsulatu Generalnego w Charkowie w okresie międzywojennym, „Pol. Przegl. Dyplomatyczny” 2006 nr 2 s. 133–4; Lewandowski K., Sprawa ukraińska w polityce zagranicznej Czechosłowacji w latach 1918–1932, Wr. 1974; Łossowski P., Kłajpeda kontra Memel. Problem Kłajpedy w latach 1918–1939–1945, W. 2007; Maternicki J., Idee i postawy. Historia i historycy polscy 1914–1918, W. 1975; Materski W., Polska a ZSRR 1923–1924. Stosunki wzajemne na tle sytuacji politycznej w Europie, W. 1981; Mikulicz S., Kłajpeda w polityce europejskiej 1918–1939, W. 1976; Nadoln y A., Polskie duszpasterstwo w Austrii. 1801–1945, L. 1994; Paduszek K., Plany zamachu na marszałka Józefa Piłsudskiego, „Przegl. Hist. Wojsk.” 2003 nr 3 s. 120–1; Pisuliński J., Działalność delegata dla spraw Małopolski Wschodniej przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych, w: Polska i jej wschodni sąsiedzi, Rzeszów 1997; Raszewski Z., Tadeusz Rittner warszawianin, „Roczn. Warsz.” R. 4: 1963; Sibora J., Narodziny polskiej dyplomacji u progu niepodległości, W. 1998; Skrzypek A., Kłajpeda jako zagadnienie międzynarodowe (1918–1939), „Dzieje Najnowsze” 1971 nr 3 s. 59; Suleja W., Orientacja austro-polska w latach I wojny światowej (do aktu 5 listopada 1916 roku), Wr. 1992; Wandycz P., Erazm Piltz a koncepcje polityki środkowoeuropejskiej, w: Międzymorze. Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej XIX–XX wiek. Studia ofiarowane Piotrowi Łossowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, W. 1995 s. 217–18, 220–5; Witkacy – życie i twórczość. Materiały z sesji poświęconej Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi z okazji 55 rocznicy śmierci (Muzeum Pomorza Środkowego, Słupsk, 16–18 września 1994), Wr. 1996; – Hertz B., Na taśmie 70-lecia, W. 1966; Jonca K., Wojna polsko-sowiecka 1920 roku w dokumentach niemieckiej dyplomacji, Wr. 2002; Kelles-Krauz K., Listy, Wr. 1984 II; Limanowski B., Pamiętniki, W. 1961 III; Listy Władysława Sikorskiego do Władysława L. Jaworskiego i Prezydium Naczelnego Komitetu Narodowego (1914–1919), Kr. 1987; Makowski J., Zobowiązania międzynarodowe Polski 1919–1929, W. 1929 s. 97; Nałkowska Z., Dzienniki, W. 1980 III; Polska Szkoła Nauk Politycznych w Krakowie. Program wykładów, [b.m.r.w.]; Rocznik oficerski 1923, W. 1923; toż za r. 1924, W. 1924; Rocznik służby zagranicznej RP na r. 1939, W.; Skirmunt K., Moje wspomnienia 1866–1945, Rzeszów 1998; Sokolnicki M., Czternaście lat, W. 1936 (w indeksie błędne imię); Tyrowicz M., Wspomnienia o życiu kulturalnym i obyczajowym Lwowa 1918–1939, Wr. 1991; Witkiewicz S. I., Listy do żony (1923–1927), W. 2005; toż (1928–1931), W. 2007; – „Dzien. Urzęd. MSZ RP” 1920 nr 1 s. 36, 1922 nr 2 s. 25, 1923 nr 6 s. 103, nr 7 s. 132; „Przegl. Hist.” 1930 z. 1 s. 152; „Roczn. AU” 1911/12 s. 121; – AAN: Poselstwo RP w Wiedniu, sygn. T. 356, MSZ, sygn. T. 6743 k. 71–2, sygn. T. 6782 k. 23, sygn. T. 6822 k. 12–19, Delegacja Rządu Pol. w Kłajpedzie, sygn. T. 1, 8, 15, Zespół Michała Sokolnickiego, sygn. T. 256 k. 134; B. Jag.: rkp. 112/70 k. 143 (koresp. Stanisława Krzyżanowskiego), rkp. 10143 III (koresp. Władysława L. Jaworskiego); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 4078 k. 148–9 (papiery Zygmunta Lasockiego), rkp. 4079 k. 138–41 (toż), rkp. 4138 k. 3–5, 20–6 (kopie listów poselstwa pol. w Wiedniu), rkp. 4150 („Die polnische Gesandschaft in Wien”), rkp. 4174 k. 48–52 (koresp. Pol. Kom. Likwidacyjnej), rkp. 6547 k. 18 (poselstwo pol. w Wiedniu), rkp. 8150 k. 89 (koresp. Jerzego Mycielskiego); CAW: sygn. T. 17310 (akta personalne S-a), akta Medalu Niepodległości (19 VI 1938); – Mater. w posiadaniu wnuka, Tomasza Szaroty z W. (dok., koresp., rkp. i fot.).
Red.