Rychter Maria, pseud. Marta, Maria (1887–1975), działaczka niepodległościowa, bibliotekarka. Ur. 26 II w Łomży, była córką Mieczysława (ok. 1855–1906), księgarza w Łomży, i Jadwigi z Budzińskich.
R. uczyła się w l. 1897–1905 w państwowym gimnazjum w Łomży, skąd została wydalona z 7 klasy za udział w organizacji strajku szkolnego. Naukę kontynuowała w r. 1906/7 w Warszawie na kursach przygotowawczych do wyższych uczelni Zofii Kurmanowej. Następnie w r. szk. 1907/8 uczęszczała na studium humanistyczne Tow. Kursów Naukowych (późniejsza Wolna Wszechnica Polska), a od r. 1909 studiowała polonistykę na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow.; prawie ukończone studia przerwał wybuch pierwszej wojny światowej. Od wiosny 1912 była R. członkiem Polskich Drużyn Strzeleckich. W sierpniu 1914 pracowała w Strzelcu w Krakowie, a następnie do kwietnia 1915 była w oddziale wywiadowczym I Brygady, pełniąc równocześnie funkcję kurierki pomiędzy kwaterą Legionów Polskich w Zagórzu a Warszawą. Używała pseud. Marta i Maria. Po rozwiązaniu oddziału przebywała w Częstochowie i Piotrkowie; pracowała tu w miejscowych komórkach Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), organizowała i wygłaszała pogadanki o dziejach powstań narodowych dla młodzieży szkolnej. Po zajęciu Warszawy przez Niemców w sierpniu 1915 działała w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW); zorganizowała m. in. na przełomie 1915/16 Pocztę Listów Prywatnych, przeznaczoną głównie dla korespondencji pomiędzy oddziałami Legionów a rodzinami. Do jej zadań należało też wyszukiwanie lokali dla PPS, kolportaż pism i ulotek, wykonywanie fałszywych dowodów osobistych; robiła korektę „Przedświtu” i organizowała na cele PPS koncerty. W r. 1917 uczyła w szkole powszechnej w Warszawie, od stycznia 1918 do sierpnia 1919 zajmowała się administracją „Głosu Nauczycielskiego” oraz pracowała w sekretariacie Zarządu Głównego Zrzeszenia Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. Następnie do sierpnia 1923 prowadziła dział bibliotek ruchomych i była zatrudniona w składzie materiałów kulturalno-oświatowych Dep. Naukowo-Szkolnego Min. Spraw Wojskowych. Równocześnie uczęszczała do Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie, gdzie otrzymała absolutorium, ale nie napisała pracy dyplomowej. Przez kilka miesięcy była sekretarką w Muzeum Wojska w Warszawie. Od kwietnia 1924 do r. 1930 współpracowała z redakcją „Rocznika Pedagogicznego”, sporządziła wówczas pod kierunkiem Heleny Radlińskiej bibliografię pedagogiczną za l. 1922–6, publikowaną w „Roczniku”. Była współredaktorką i autorką kilku tekstów w wydawnictwach zbiorowych „Wierna służba” (W. 1927) i „Służba ojczyźnie” (W. 1929). Od listopada 1925 do grudnia 1939 prowadziła bibliotekę z zakresu oświaty dla dorosłych w Min. WRiOP. Czynna była w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet i w l. 1928–34 redagowała organ tego związku „Praca Obywatelska” i zamieszczała w nim wiele swoich prac. Działała także w Przysposobieniu Wojskowym Kobiet do Obrony Kraju. W okresie wyborów parlamentarnych w r. 1930 redagowała R. pismo prorządowego Komitetu Wyborczego Organizacji kobiecych „Jedynka”. Była też redaktorką pisma „Dla przyszłości”.
W okresie okupacji niemieckiej R. pracowała od marca 1942 aż do wybuchu powstania w 1944 r. w Dziale Ewidencji Ludności Zarządu m. stoł. Warszawy. Należała do Armii Krajowej. W pierwszych dniach sierpnia 1944 pracowała w punkcie sanitarnym przy ul. Opaczewskiej na Ochocie. Ewakuowana z Warszawy po powstaniu, powróciła do stolicy wiosną 1945 i w maju t. r. rozpoczęła pracę w bibliotece Muzeum Narodowego w Warszawie. W r. 1948 ukończyła w Warszawie kurs bibliotekarski dla pracowników bibliotek naukowych. Na emeryturę przeszła 1 XII 1962, a następnie przez półtora roku pracowała nadal w bibliotece Muzeum Narodowego, częściowo na pracach zleconych, częściowo bezpłatnie. Zmarła w Warszawie 17 III 1975 i pochowana została na cmentarzu Powązkowskim. Odznaczona była Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta i Krzyżem Niepodległości z Mieczami, a po wojnie Złotym Krzyżem Zasługi.
R. rodziny nie założyła.
Słown. Pracowników Książki Pol. (dotyczy ojca, Mieczysława); – Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; Pruszkowski A., Przewodnik społeczny, W. 1934 s. 209; Urbanek B., Pielęgniarki i sanitariuszki w powstaniu warszawskim 1944 r., W. 1988; – Jędrzejewicz W., P. O. W. i Batalion Warszawski. Moja służba 1914–1915, W. 1939; Nasza walka o szkołę pol., I; Służba ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918, W. 1929; Wierna służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915, W. 1927; – „Roczn. Warsz.” T. 16: 1981 s. 456; „Tyg. Powsz.” 1975 nr 21 s. 7; „Życie Warszawy” 1975 nr 66 s. 8, nr 72 s. 11; – AAN: Zespół Min. WRiOP, akta personalne, teczka nr 5451; B. Ossol.: rkp 14917/II; Muz. Narod. w W.: Teczka akt personalnych nr 206.
Stanisław Konarski