Strzemińska Maria (1890–1937), lekarka, tyflopedagog, założycielka szkół dla niewidomych.
Ur. 2 II (22 I st.st.) w Wilnie, była córką Ignacego (zob.) i Katarzyny.
Po ukończeniu gimnazjum w Wilnie wyjechała S. do Moskwy i podjęła studia medyczne na Wyższych Kursach Żeńskich; utrzymywała się tam z udzielania korepetycji. Uzyskała uprawnienia młodszego lekarza. Na wiadomość o paraliżu matki przerwała naukę w r. 1915 i wróciła do Wilna, gdzie objęła posadę internistki w szpitalu zakaźnym na Zwierzyńcu; pracowała też w Inst. Szczepienia Ospy, którego potem była kierownikiem. W r. 1917, wskutek odpadnięcia siatkówki, utraciła wzrok. Próbowała wówczas popełnić samobójstwo, ale zapobiegła temu przyjaciółka, lekarka Józefa Dowgiałło, zamężna Moszyńska. S. zamieszkała u niej i pomagała w leczeniu jako konsultant diagnostyk.
W l. dwudziestych zainteresowała się S. pedagogiką osób niewidomych (tyflopedagogiką) i rozpoczęła korespondencję z Inst. dla Niewidomych w Paryżu. W r. 1925 zdała w Wilnie egzamin z pedagogiki i wyjechała t.r. na studia do Inst. Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, kierowanego przez Marię Grzegorzewską. Nawiązała wtedy kontakt z Tow. Opieki nad Ociemniałymi w podwarszawskich Laskach. W r. 1927 wróciła do Wilna i zajęła się organizacją instytucji opieki nad niewidomymi. Z jej inicjatywy odbyło się 3 III t.r. zebranie, podczas którego odnowiono działalność istniejącego od r. 1881 Tow. Kuratorium nad Ociemniałymi w Wilnie. S. weszła w skład dziewięcioosobowego zarządu i w praktyce decydowała o większości spraw. Dn. 10 II 1928 woj. wileński Władysław Raczkiewicz zatwierdził statut Kuratorium nad Ociemniałymi i zarejestrował go jako organizację społeczną.
Dzięki poparciu Min. WRiOP założyła S. w r. 1928 przy Kuratorium nad Ociemniałymi siedmioletnią Państw. Szkołę Specjalną dla Dzieci Niewidomych; 28 VIII t.r. objęła jej kierownictwo. Szkoła mieściła się początkowo przy ul. Antokolskiej 44, później wynajęto także budynek przy ul. Antokolskiej 18. W pierwszym roku szkolnym uczyło się w tej placówce sześcioro uczniów, jednak wkrótce liczba wzrosła do trzydziestu; uczniowie pochodzili głównie z Wileńszczyzny, Nowogródczyzny i Polesia. W r. 1929 Kuratorium nad Ociemniałymi założyło przy szkole pracownię plecionkarską, a w osobnym budynku otworzyło internat dla dorosłych. Od r. 1931 prowadzono w szkole wieczorowe sześciomiesięczne kursy zawodowe dla niewidomych, a także naukę pisania i czytania alfabetu Braille’a dla dorosłych oraz gry na skrzypcach i fortepianie dla dzieci i dorosłych. W r. 1933 przeniosła S. swoje placówki do budynków przy Małej i Wielkiej Pohulance, które odzyskała od Tow. Ochrony Zdrowia, bezprawnie użytkującego je po rosyjskim tow. dla niewidomych. Jesienią 1936 założyła w Wilnie pierwsze w Polsce gimnazjum zawodowe dla niewidomych; uczono tam m.in. plecionkarstwa, tkactwa oraz prac rolnych. Na potrzeby szkoły woj. Raczkiewicz przekazał dwudziestohektarowe gospodarstwo w Białym Dworze niedaleko Turgieli (pow. wileński), gdzie zorganizowano m.in. plantację wikliny; dla ułatwienia zbytu własnych wyrobów otworzono w Wilnie sklep przy ul. Gdańskiej.
W nauczaniu niewidomych stosowała S. nowoczesne metody. Tworzyła nowe pomoce dydaktyczne, m.in. z Ludwiką Surmówną (Truchanową) skonstruowała urządzenie do nauki czytania pisma Braille’a, które do końca XX w. było używane w niektórych szkołach dla niewidomych. Opracowała metodę nauki geografii przy pomocy map, wyszywanych tasiemkami i guzikami. Sprowadzała z Francji i Niemiec pisane alfabetem Braille’a książki oraz przyrządy do nauki matematyki zwane kubarytami. Zmarła 24 XI 1937 w Wilnie, została pochowana w rodzinnym grobowcu na cmentarzu na Rossie.
S. nie założyła rodziny.
Od r. 1938 kierowana przez S-ą szkoła nosiła nazwę: 46. Szkoła Specjalna II st. im. M. Strzemińskiej.
Fot. z r. 1928 w Lietuvos aklųjų istorijos muziejus prie Lietuvos aklųjų bibliotekos w Wil.; – Dr. J. N., Vilniaus aklųjų mokyklos organizatorė, w: Aklųjų dalia, Kaunas 1939 s. 25–6 (fot.); Filanavičienė H., Globalinis mokymas Vilniaus aklųjų mokykloje, w: tamże, s. 26–9; Grodecka E., Historia niewidomych w Polsce w zarysie, W. 1996 s. 84–8; Mitraszewski N., Doktor Maria Strzemińska, w: Biografie osób zasłużonych dla środowiska niewidomych, Red. J. Mendruń i in., W. 1989 I 93–130; Plepys S., Moteris, verta prisiminimo ir pagarbos, „Mūsų žodis” 1995 nr 2 s. 22; Toločka V. V., Gydytoja ir pedagogė Marija Stžeminska. Iš mūsų kalendoriaus, tamże 2000 nr 2 s. 20; taż, Lietuvos aklųjų organizuotos veiklos 70 – metis. Faktai ir datos, Vilnius 1997 s. 10–21; taż, Lietuvos tiflopedagogų sąvadas, Vilnius 2002 s. 227–8; taż, Marijos Stšeminskos mokykla, „Mūsų žodis” 1988 nr 7 s. 18; – Mitraszewski N., A jednak życie, Wr. 1985 I 126–30; Vilniaus aklųjų mokykla (1928–1940), w: Šaltiniai. Dokumentų rinkinys apie Lietuvos aklųjų švietimą ir įdarbinimą (1931–1944), „Lietuvus aklųjų draugijos leidykla” Nr 398: 1978 t. 2 ks. 4 dz. 3 s. 1–58, ks. 5 dz. 3 s. 1–18 (mszp.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1937: „Dzien. Wil.” („Głos Wil.”) R. 21 nr 324, 325, „Kur. Wil.” R. 14 nr 327, „Słowo” R. 16 nr 327; – Mater. Red. PSB: Śnieżko A., Rossa – miasto umarłych. Groby zasłużonych, Wr. 1970 III (rkp.).
Aurimas Andriušis